Horasan'da Sulama ve Sulama Kanalları (8-10. Yüzyıllar)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 45 - 60, 30.12.2018

Yunus Arifoğlu

https://doi.org/10.30517/cihannuma.505523

Öz

Tarım
temelli bir Ortaçağ ekonomik yaşamında, iklim, tarımsal üretimi etkileyen
önemli bir faktördü. Kuru tarım birkaç yerde uygulanabilse de, su tarımın daha
verimli bir şekilde yürütülmesinde önemli bir unsurdu. Su kaynakları bakımından
zengin bir bölge olan Horasan’da sulama kanallarına ihtiyaç vardı; ve incelenen
dönemde sulama suyu kullanımındaki sorunları çözmek için birkaç proje
uygulanmıştır. Bu sebeple Horasan’ın önemli kısmında kanallar açılmıştır. Bu
bağlamda, çalışma su kaynaklarını, dağıtımlarını, akışlarını, nehirlerini,
sulama kanallarını, sulama uygulamalarını ve su kullanım haklarını
tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Horasan, Su, Kaynaklar, Nehirler, Kanallar

Irrigation and Irrigation Canals in the Khorasan (8-10th Centuries)

Öz

In a medieval economic life based on agriculture, climate was
an important factor affecting agricultural production. Although dry agriculture
could be practiced in several places, water was an important element in
conducting agriculture in a more efficient way. In Khorasan, a region rich in
water resources, there was, however, a need for irrigation canals; and several
projects were implemented to solve problems in irrigation water use during the
period under study. For this reason, the canals were opened in a large part of
the Khorasan. In this regard, the study discusses water resources, their
distribution, streams, rivers, irrigation canals, irrigation practices and
water use rights.

Anahtar Kelimeler

Khorasan, Water, Resources, Rivers, Canals

Kaynakça

• Barthold, W., “Kucân”, İA, VI, MEB Yayınları, İstanbul 1987, s. 950. Bekrî, Ebu Ubeyd, Kitabü’l Mesâlik ve’l-Memâlik, Darûl-Arabiyye Yayınları, Tunus bty. Belâzûrî, İmam Ebu Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabbar, Fütühü’l-Buldan, Abdullah Tabbai, Müessesetü’l-Mearif, Beyrut 1987. Bulliet, Richard W. The Patricians of Nishapur, Cambridge Press, Cambridge 1972. Büchner, V.F., “Türbet-i Şeyh Câm, İA, XII/II, MEB Yayınları, İstanbul 1979, s. 140. Demirci, Mustafa, İslam’ın İlk Üç Asrında Toprak Sistemi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003. Ebu Ubeyd, Kasım b. Sellam, Kitabü’l-Emval, thk. Muhammed Halil Heras, Mektebeti’l-Kelimeti’l-Ezher, Kahire 1981. Ebu Yusuf, Kitabü’l-Harac, thk. Muhammed Menasir, Maarifeti’l-İlmiyye, Umman 2009. Gerdîzî, Ebû Saîd Abdülhay b. Dahhak b. Mahmûd, The Ornament of Histories: a History of the Eastern Islamic Lands AD-1041: the Original Text of Abu Sa’id Gardizi, trans. C. Edmund Bosworth, Briitish Institü of Persian Studies London 2011. Harizmî, Ebu Abdullah Katib Muhammed b. Ahmed b. Yusuf, Mefatihu’l-Ulum, thk. İbrahim Ebyari, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut 1989. Hartman, R., “Cüveynî”, İA, III, MEB Yayınları, İstanbul 1987, s. 248-249. Hobson, John M. Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri, çev. Esra Ermert, YKY, İstanbul 2007. Hudûdu’l-Âlem Mine’l-Meşrik ile’l-Mağrib, nşr. V. Minorsky, çev. A. Duman, Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008. Hinz, Walther, İslam’da Ölçü Sistemleri, trc. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1990. İbn Havkal, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî, Suretu’l-Arz, haz. E.J. Brill, 2. Baskı, Leiden 1939. İbn Hurdâzbih, Ebü’l-Kasım b. Abdullah, Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, ed. M. J. de Goeje, Brill Press, Leiden 1967. İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed el-Farisi el-Kerhi, Mesalik ve Memalîk, nşr. M. J. de Goeje, Leiden 1967. Kazvinî, Ebu Yahya Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmud, Âsaru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Dâru Sadır, Beyrut bty. Makdisî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, Ahsenu’t-Tekâsîm fi Marifeti’l-Ekalim, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 1992. Mesûdî, Ebu Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali, Murucu’z-Zeheb ve Medainu’l-Cevher, thk Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Mektebetü’t-Ticareti’l-Kübra, byy. 1964. Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti, çev. Salih Şaban, İnsan Yayınları, İstanbul 2000. Özbay, Ender, “Antakya’nın Tarihî Su Dolapları “Naura”lara Işık Tutan ‘Alvân Su Kemeri Kalintisinin Mimarî-Tarihî Analizi ve Restitüsyonu, Sanat Tarihi Dergisi, XXI/2, İzmir 2012. Pırlanta, İsmail, Fethinden Samanîlerin Yıkılışına Kadar Nişabur, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2017. Ruska, J., “Serahs”, İA, X, MEB Yayınları, İstanbul 1988, s. 502. Strange, Guy le, The Lands of the Eastern Caliphate, Institut für Geschichte der Arabischen, Frankfurt 1993. Tan, Orhan, Merv, 2500 Yıl Hatırası, TÜRKSAV, Ankara 2000. Watson, Andrew M., Agricultural Innovation the early Islamic World, 700-1100, Cambridge Press, Cambridge 1983. Yıldız, Hakkı Dursun, “Abdullah b. Tâhir”, DİA, I, TDV Yayınları, İstanbul 1988. Yahya b. Âdem, Ebu Zekeriyya Yahya b. Âdem b. Süleyman, Kitabu’l Haraç, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Matbaatu’s-Selefiyye, Kahire 1964. Yakûbî, İbn Vazıh Ahmed b. İshak b. Cafer, el-Buldan, Darü’l-Kitabi’l-İlmiyye, Beyrut 2002. Yâkût el-Hamevî, Ebu Abdullah Şihabüddîn, Mu’cemu’l-Buldan, nşr. Ferdinand Wüstenfeld, Tarihu’l-Ulumu’l-Arabiye, Frankfurt 1994.