Kırım Tereke Defterleri Üzerine Mülahazalar

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 17 - 45, 18.12.2020

Zübeyde Güneş Yağcı

https://doi.org/10.30517/cihannuma.843115

Cited By: 1

Öz

Şer’iyye sicilleri araştırmacılar için eşsiz kaynakların başında gelmektedir. Kadı sicilleri olarak da bilinen bu defterler sayesinde araştırmacılar toplumun yapısına ayna tutma imkânına sahip olmaktadırlar. Sicillerin beledi ve adli konuların yanı sıra merkezden gönderilen emirleri, fermanları içermesi kıymetini daha da artırmaktadır. Bu nedenle sicilleri kullanılarak yapılan çalışmalar uzun yıllardır sürdürülmekte, son yıllarda da ivme kazanmıştır. Kırım Şer’iyye Sicilleri de aynı değere sahiptir. Ancak Kırım Şer’iyye Sicilleri üzerine yapılan çalışmalar yeni sayılabilir. Çünkü sicillerin varlığından haberdar olunması 90’lı yıllara tekabül etmektedir. 1995 yılında Türkiye’ye getirilmesi ile çalışmalar başlamıştır. İlim âlemi böylece sicillerle tanışmıştır. Sicillerin muhtevası ve değeri üzerine başta Halil İnalcık olmak üzere Ahmet Nezihi Turan, Ahmet Cihan-Fehmi Yılmaz, Nuri Kavak makale kaleme almışlardır. Bunları yüksek lisans ve doktora tezleri izlemiştir. Bu araştırmalar sicillerin gerek konu gerekse diplomatik açıdan Osmanlı Devleti’nin bütünlüğü içerisinde yer aldığını göstermektedir.
Siciller içerisinde yer alan tereke defterleri de bu kapsam dâhilindedir. Ancak bazı tereke defterlerinde bazı farklılıklar olduğunu da tespit ettik. Bu defterlerin Osmanlı Devleti’nin diğer bölgelerinde yer alan defterlerle aynilikleri ve farklılıkları makalenin temel problematiğini oluşturmaktadır. Fakat özelde farklılıklar üzerinde daha fazla durulacaktır. Tabii olarak makalenin kaynağını Kırım Şer’iyye Sicilleri oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tereke Defteri, Kırım Hanlığı, Şeriye Sicili, Osmanlı Devleti

Some Remarks on Crimean Probate Inventories

Öz

Court records are one of the unique sources for researchers. Thanks to these records, also known as kadı registers, researchers have the opportunity to reflect on the structure of society. The fact that the registers include municipal and judicial issues as well as the orders sent from the center increases their value even more. For this reason; the studies utilizing the registers have been carried out for many years, and gained momentum in recent years. Crimean Şer’iyye Registers have the same value. However, the studies on Crimean şer’iyye registers appear recently, whereas the existence of those registers have been known as of 90's. The scientific works on these records started after Crimean şer’iyye registers were brought to Turkey in 1995. Pioneered by Halil İnalcık, several scholars like Ahmet Nezihi Turan, Ahmet Cihan-Fehmi Yılmaz and Nuri Kavak wrote articles on the content and value of the registers. These studies were accompanied by master's and doctoral theses. These studies show that the Crimean registers have been in line with those from other regions in terms of their content and recording practices.
Probate inventories in the registers are also within this scope. However, we so found that there were several differences in some probate inventories. The uniformity and differences of these sources constitute the main problematic of the article. But in particular, the differences will be more focused. Naturally, the source of the article will be Crimean şer’iyye registers.

Anahtar Kelimeler

Tereke Registers, Crimean Khanate, Seriyye Registers, Ottoman State

Kaynakça

• Ağat, Nurettin, “Kırım Hanları Paralarının Nitelikleri ve Işık Tuttukları Bazı Gerçekler”, Emel, Sayı: 23, (Temmuz-Ağustos 1964), s. 8- 12.
• , “Kırım Hanları Paralarının Nitelikleri ve Işık Tuttukları Bazı Gerçekler”, Emel, Sayı: 24, (Eylül-Ekim 1964), s. 7-12.
• , Kırım Hanları Paralarının Nitelikleri ve Işık Tuttukları Bazı Gerçekler”, Emel, Sayı: 28, (Mayıs-Haziran 1965), s. 10-14.
• Aktaş, Sema, 3A-3B Numaralı, 1648-1679 Tarihli Kırım Kadıasker Defterlerine Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2016.
• Barkan, Ömer L., “Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler, III/5-6, Ankara 1966, s. 1-479.
• Bilgin, Arif-Bozkurt Fatih, “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukataaları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20, Kocaeli 2010, s. 1-31.
• Bozkurt, Fatih, “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, XI/22, 2013, s. 193-229.
• Cezar, Yavuz, “Bir Âyanın Muhallefatı, Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin (Musadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi)”, Belleten, XLI/161, Ankara 1977, s. 41-78.
• Cihan, Ahmet-Yılmaz, Fehmi, “Kırım Kadı Sicilleri”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı: 11, 2004, s. 131-176.
• Çadırcı, Musa, “Hüseyin Avni Paşa’nın Terekesi”, Belgeler, XI/15, Ankara 1986, s. 145-164.
• Çavuş, Mehmet Caner, 67 A 90 Numaralı (Onuncu Cilt) 107-1080 (1666-1670) Tarihli Kadıasker Defterine Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1-70 Varak), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2019.
• Çelik, Dilek, 67 A 90 Nolu ve 1017-1022 (1608-1613) Tarihli Kırım Hanlığı Kadıasker Defteri (Tahlil ve Transkripsiyon), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2011.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 1998.
• Ekin, Ümit, “17. Yüzyılın Sonlarında Rodoscuklu Ailelerin Sahip Oldukları Çocuk Sayıları”, Türk Tarihinde Balkanlar, ed: Zeynep İskefiyeli vd., Sakarya 2013, s. 567-580. , “19. Yüzyılın Ortalarında Kocaeli Sancağı’nda Yaşayan Ailelerin Sahip Oldukları Çocuk Sayıları”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, II, ed. Haluk Selvi vd., 2016, s. 1165-1175.
• , “19. Yüzyılda Kocaeli Sancağı'nda Çok Eşlilik Olgusu”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, III. ed. Haluk Selvi vd., Kocaeli 2017, s. 919-926.
• Eryılmaz, Alp Atakan, Kırım Tatarlarında Aile (1700-1750) (Şer’iyye Sicillerine Göre), Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2019.
• Güneş Yağcı, Zübeyde-Akkaya, Mustafa, “XVIII. Yüzyılda Bir Serhat Şehri Olan Vidin’de Askerler: Gündelik Yaşam Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı Dönemi Balkanlar’da Gündelik Hayat, Ed: Zafer Gölen-Abidin Temizer, Ankara 2018, s. 51-98.
• İnalcık, Halil, “Kırım Kadı Sicilleri Bulundu’’, Belleten, LX/227 Ankara 1996, s.165-191.
• Kavak, Nuri, Kırım’ın Karasu Kazası 1683-1744 (Şer’iyye Sicillerine Göre), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2008.
• , “Kırım Hanlığı Şer’iyye Sicilleri ve Muhtevası Üzerine”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 7, Isparta 2008, s. 13-27.
• , “Kırım Hanlığı Tereke Kayıtlarının Kaynak Değeri Üzerine Bir Tahlil”, Üçüncü Uluslararası Doğu Avrupa Çalışmaları Kongresi Bildiri Kitabı (2019 CIEES)”, Ed: Serkan Yazıcı vd., Sakarya 2019, s. 35-55.
• , “Kırım'ın Karasu Kazası'nda Bulunan Ticari Mekanlar ve Vakıf Eserleri, 1683-1744 (Şer'iyye Sicillerine Göre)”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 1, 2009, s. 111-124.
• , “Kırım Tatarları’nda Mahalle Kültürü”, Bilig, Sayı: 55, 2010, s. 93-102.
• , “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Kırım Hanlığı’nda Gayr-i Müslimlerin Yeri (Şer’iyye Sicillerine Göre)”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, IV/12, (Kış 2015), s. 19-28.
• , “Kırım Hanlığı’nda Evlenme ve Sonuçları Üzerine Bir Tahlil”, Al-Farabi International Journal on Social Sciences, III/3, (2019, s. 131-140.
• Küpeli, Özer, “Kösem Sultan’a Ait Bir Muhallefat Kaydı”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, I/2, (Aralık 2015), 131-143.
• Özcan, Tahsin, “Muhallefat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 30, 2005, s. 406-407.
• Özdeğer, Hüseyin, 1463- 1640 Yılları Bursa Şehri Tereke Defterleri, İstanbul 1988.
• Özdem, Zeynep Özdem, Kırım Karasubazar'da Sosyo Ekonomik Hayat, Ankara 2010.
• , “Kırımlı Devlet Sultan Hanım’ın Muhallefatı (17. Yüzyılın İkinci Yarısı)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, II/3, (Ocak 2020), s. 179-184.
• Öztürk, Said, Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul 1995.
• , “Kassam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 24, 2001, s. 579-582.
• Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe (1475-1600), Ankara 2000.
• Özytekin, Ayşe Melek & Arpacı, Mehmet, “Kırım Hanlığına Ait Yarlıklarda Geçen Para Birimleri Üzerine Bir Değerlendirme”, 5.Yıldız Sosyal Bilimler Kongresi (13-15 Aralık 2018), İstanbul 2018, s. 777-782.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1993.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul 1999.
• Şahin, Fatma, 67 A 90 Numaralı (On birinci Cilt), 1077-1078 (1667-1667) Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2019.
• Savaş, Saim, “Sivas Valisi Dağıstânî Ali Paşa’nın Muhallefâtı XVIII. Asrın Sonunda Osmanlı Sosyal Hayatına Dâir Önemli Bir Belge”, Belgeler, XV/19, Ankara 1993, s. 249-292.
• Turan, Ahmet Nezihi, “Kırım Hanlığı Kadı Sicilleri Hakkında Notlar”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 9, İstanbul 2003, s. 1-16.
• Vatansever, Erim, 67 A 90 Numaralı (On Dokuzuncu Cilt), 1083-1087 (1672-1676) Tarihli Kadasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2018.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul 2011.
• Yaşa, Fırat, 67 A 90 Numaralı (Dördüncü Cilt), 1061-1062 Tarihli Kadıasker Defteri’ne Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2014.
• , Bahçesaray (1650-1675), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Sakarya 2016.