BIÇAK SIRTINDA: MICHAEL TALMAN’IN OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDAKİ İLK SENELERİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1 - 43, 07.12.2022

Ömer Gezer

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1215687

Cited By: 1

Öz

1703’ün ilk aylarında, Michael Talman, uzun süre önce orta elçi olarak tayin edildiği halde İstanbul yolculuğuna hâlâ çıkamayan Alexander de Fin’in elçi sekreteri olarak Edirne’ye geldiğinde Osmanlı-Habsburg ilişkilerinde Karlofça ruhu devam ediyordu. Fakat gerek İspanya Veraset Savaşı gerekse Macaristan’da Rákóczi’nin başlattığı bağımsızlık isyanı, Osmanlı başkentindeki savaş hizbine ve Habsburg aleyhtarı diplomasinin aktörlerine hareket zemini hazırlamıştı. Savaş taraftarlarının etkisinden ziyade, 1703 Edirne Vak’ası sonucunda barışın mimarı olarak görülen Sultan II. Mustafa, Şeyhülislam Feyzullah Efendi ve Rami Mehmed Paşa’nın iktidarı kaybetmesi Osmanlı-Habsburg barışının geleceği konusunda şüpheler yaratacaktı. Bu şartlar altında Michael Talman, Osmanlı diplomasisinin işleyişini gayet iyi bilen bir diplomat olarak, fakat sınırlı imkânlarla, İstanbul’da Habsburg çıkarlarını korumaya çalıştı ve bunda uluslararası konjonktürün yardımıyla başarılı da oldu.
Bu makalede, Avrupa diplomasisinde ve Bâbıâli’de yaşanan dalgalanmalar nedeniyle bıçak sırtında seyreden Osmanlı-Habsburg barışının korunması için Talman’ın takip ettiği diplomasiye ve Habsburg diplomatının elçi sekreterliğinden kapı kethüdalığına tayini sürecine, Habsburg, Osmanlı ve İngiltere arşiv kaynaklarının ışığında, ışık tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Michael Talman, Osmanlı-Habsburg diplomasisi, 1703 Edirne Vak’ası, Rákóczi İsyanı, Mirialem İbrahim Ağa

On the Razor’s Edge: Michael Talman’s First Years in the Ottoman Empire

Öz

When Michael Talman came to Edirne in the early months of 1703 as ambassadorial secretary to Alexander de Fin, who had been appointed internuntius some time ago and was still unable to start his journey to Istanbul, the spirit of Carlowitz was maintained in the Ottoman-Habsburg relations. However, both the War of the Spanish Succession and Rákóczi's War of Independence set the stage for the war party and actors of the anti-Habsburg diplomacy in the Ottoman capital. Instead of their influence, it was the fall of the pillars of peace, Sultan Mustafa II, the Grand Mufti Feyzullah Efendi, and the Grand Vizier Rami Mehmed Pasha, as a result of the Edirne Incident that made the sustainability of the peace uncertain. Under these circumstances, Michael Talman, an experienced diplomat in Ottoman affairs with a limited apparatus, tried to defend the interests of the Habsburgs in Istanbul, and he succeeded this with the help of the international conjuncture.
Based on the Habsburg, Ottoman and English archival sources, this article focuses on Michael Talman's diplomacy in protecting the Ottoman-Habsburg peace, which was on the razor's edge as a result of the turbulence in European diplomacy and the changes at the Sublime Porte, and his promotion as imperial resident in Istanbul.

Anahtar Kelimeler

Ottoman-Habsburg diplomacy, 1703 Edirne Incident, Rákóczi’s War of Independence, Mirialem Ibrahim Agha, Michael Talman

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Avusturya Devlet Arşivleri (OeStA), Haus-, Hof-, und Staatsarchiv (HStA), Türkei I
• Avusturya Devlet Arşivleri (OeStA), Haus-, Hof-, und Staatsarchiv (HStA), Türkei V
• Avusturya Devlet Arşivleri (OeStA), Kriegsarchiv (KA), Feldakten
• Avusturya Devlet Arşivleri (OeStA), Kriegsarchiv (KA), HKR Akten
• Avusturya Devlet Arşivleri (OeStA), Kriegsarchiv (KA), HKR Protokollen
• Osmanlı Arşivleri (BOA), Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d.)
• Osmanlı Arşivleri (BOA), Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A.DVNSNMH.d.)
• Osmanlı Arşivleri (BOA), Düvel-i Ecnebiye Defterleri (A.DVNSDVE.d.)
• The National Archives (NA), State Papers 97/21
• Süreli Yayınlar
• Wiennerisches Diarium, nr. 6, 12, 18, 34, 53, 58, 86, 90
• Kaynak Eserler
• Altınay, Ahmed Refik, Türk Hizmetinde Kıral Tököli İmre (1683-1705), İstanbul 1932.
• Angol diplomatiai Iratok II. Rákóczi Ferencz Korára, Ed. Simonyi Ernö, Peşte 1871.
• Bittner, Ludwig, Die österreichischen Staatsverträge von 1526 bis 1763, Viyana 1903.
• Bozkurt, Nurgül, 1699-1736 Tarihli Ecnebi Defterine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-Avusturya Münasebetleri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 1994.
• Danişment, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. V, İstanbul 1971.
• Die Autobiographie des Dolmetschers 'Os̲mān Aġa aus Temeschwar: der Text des Londoner Autographen in normalisierter Rechtschreibung, haz. Richard F. Kreutel, Londra 1980.
• Ercan, Hüseyin Onur, Osmanlı-Habsburg Diplomasisi: Rudolf Schmid’in Nihaî Raporunun Türkçeye Çevirisi ve Otuz Yıl Savaşlarıyla İlişkisi (1629-1643), İstanbul Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• Hammer-Purgstall, Joseph von, Geschichte der diplomatischer Verhältnisse zwischen Österreich und der Pforte im XVIII. Jahrhundert, das ist vom Carlowizer Frieden 1699 bis zum Sistover Frieden 1792 (OeStA, HHStA, Türkei V, 30)
• İstanbul’da Fransız Elçiliği – Marki de Bonnac’ın Tarihi Hatırat ve Belgeleri, haz. M. Charles Scherer, (çev. Ali Şevket Bizer), Ankara 2012.
• Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, c. II, (çev. Özdemir Çobanoğlu), İstanbul 2002.
• Motraye, Aubry de la, Travels through Europe, Asia, and into Part of Africa, c. I, Londra 1723.
• Muâhedât Mecmûası, c. III, Ankara 2008.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naʽîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), c. I, haz. Mehmet İpşirli, Ankara 2007.
• Râşid Mehmed Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, c. I-II, haz. Abdülkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakır-Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul 2013.
• Ratzenhofer, Gustav, Feldzüge des Prinzen Eugen von Savoyen, Gerold’s Sohn, c. VI, Viyana 1879.
• Sadrazamlardan Mektuplar 1703-1704 (Râmi Mehmed Paşa Münşeatı), haz. Ersin Kırca, İstanbul 2020.
• Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme İnceleme-Metin (1106-1133 / 1695-1721), haz. Mehmet Topal, Ankara 2018.
• Simperto, Diarium oder: Außführliche curiose Reiß-Beschreibung von Wien nach Constantinopel und von dar wider zuruck in Teutschland, Geoerg Schlüter Buchhandlung, Augsburg 1701. Talman, Michael, Elenchus Librorum Orientalium Manuscriptum, Viyana 1702.
• Tolstoy’un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu – İstanbul’daki Rus Büyükelçi Pyotr Andreyeviç Tolstoy ve Onun Osmanlı İmparatorluğu’na Dair Hatıraları (XVIII. Yüzyılın İlk Çeyreği), haz. M.R.Arunova ve F.S.Oreşkova, (çev. İbrahim Allahverdi), İstanbul 2009.
• Araştırmalar
• Abou-el-Haj, Rifa’at Ali, “The Formal Closure of the Ottoman Frontier in Europe: 1699-1703”, Journal of the American Oriental Society, LXXXIX/3, (1969), s. 467-475.
• Abou-el-Haj, Rifa’at Ali, 1703 İsyanı – Osmanlı Siyasasının Yapısı, (çev. Çağdaş Sümer), Ankara 2011.
• Arık, Özgür, 1699 Karlofça Antlaşması’na Göre Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı Sınırları, İstanbul Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2001.
• Bidermann, Hermann, Geschichte der österreichischen Gesammt-Staatsidee 1526-1804, c. I, Inssbruck 1867.
• Bozkurt, Nurgül, “Avusturya Kapı Kethüdalığı (1700-1736)”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, XIII, (2002), s. 245-259.
• Cevrioğlu, Halef, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-Habsburg Diplomatik İlişkileri ve Osmanlı Diplomasisi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2021.
• Çapraz, Hüseyin Şevket Çağatay, “İmre Thököly’nin Kâtibi Yanoş Komáromi’nin Günlüklerinde Osmanlılar”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, XX/1, (2016), s. 171-201.
• Ercan, Hüseyin Onur, Pasarofça Antlaşması: 1718, Diplomasi ve Barış, Ankara 2022.
• Fessler, Ignaz Aurelius, Geschichte von Ungarn, Brockhaus, c. IV, Leipzig 1877.
• Gökpınar, Bekir, “Rusya’ya Karşı Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’de Tahkimat Faaliyetleri: Yenikale İnşaatı (1702-1707)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XXXVIII, (2020), s. 38-57.
• Hammer-Purgstall, Joseph von, Geschichte des osmanischen Reiches, c. VII, Peşte 1831.
• Heywood, Colin Joseph, English Diplomacy between Austria and the Ottoman Empire in the War of the Sacra Liga, 1684-1699, with Special Reference to the Period 1688-1699, University of London, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Londra 1970.
• Hurmuzaki, Eudoxius, Fragmente zur Geschichte der Rumänen, Socecu&Teclu, c. III, Bükreş 1884.
• Ingrao, Charles, The Habsburg Monarchy 1618-1815, Cambridge 2003.
• İpşirli Argıt, Betül, Rabia Gülnuş Emetullah Sultan 1640-1715, İstanbul 2014.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. IV, (çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul 2005.
• Karaca, Zeynep, 1699-1739 Osmanlı Avusturya Antlaşmalarına Göre Sınır Tespit Çalışmaları, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karaman 2019.
• Kerekes, Dóra, “A Csázári Tolmáczok a Magyarországi Vissazafoglaló Háburúk Idejen”, Századok A Magyar Történelmi Társulat Folyóirata, CXXXVII/5, (2004), s. 1189-1228.
• Klesl, Wolfgang, Leopold von Talman, ein österreichischer Diplomat des Spätbarocks, Universität Wien, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Viyana 1966.
• Klesl, Wolfgang, “Michael und Leopold von Talman: Beitrag zur Geschichte einer Tiroler Diplomatenfamilie aus dem Pustertal”, Der Scherln: Monatzeitschrift für Südtiroler Landeskunde, XLI/11, (1967), s. 526-530.
• Kovács, Zsuzsa, “The Library of the Müfti of Buda in the Marsili Collection, Bologna”, Identity and Culture in Ottoman Hungary, ed. Pál Fodor ve Pál Ács, Budapeşte 2017, s. 69-120.
• Köhbach, Markus, “Das Schicksal des Qıbleli-Zade Ali Beg und die Dimension des Großvesirs Amuca-Zade Köprülü Hüseyin Paşa”, Südost-Forschungen, XL, (1981), s. 18-30.
• Kurat, Akdes Nimet, Prut Seferi ve Barışı 1123 (1711), c. I, Ankara, 1953.
• McKay, Derek -Hamish M.Scott, The Rise of the Great Powers 1648-1815, Londra 1983.
• Meservey, Sabra Follett, Feyzullah Efendi: An Ottoman Şeyhülislam, Princeton University, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Princeton 1966.
• Özcan, Abdülkadir, “Daltaban Mustafa Paşa”, Tarih Enstitüsü Dergisi, XIII, (1987), s. 299-334.
• Özkan, Selim Hilmi, Amcazâde Hüseyin Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1644-1702), Süleyman Demirel Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2006.
• Özkan, Selim Hilmi, “Karlofça Antlaşması Sonrası Osmanlı-Avusturya İlişkilerinde Macarların Durumu”, Avrasya Etüdleri, XLI/1, (2012), s. 183-195.
• Papp, Sándor, “A Rákóczi-Szabadságharc Török Diplomáciája”, Századok A Magyar Történelmi Társulat Folyóirata, CXXXVII/5, (2004), s. 793-821.
• Papp, Sándor, “Krimtatarische und ungarische Interessengemeinschaft während des Rákóczi-Freiheitkampfes”, Studia Caroliensie, III-IV, (2004), s. 63-78.
• Papp, Sándor, “Movements of the Hungarian Estates and the Ottoman Empire at the Turn of the 17th and the 18th Centuries”, Mediterrán Tanulmányok, Études sur la région Méditerranéenne, XI, (2002), s. 125-134.
• Parvev, Ivan, Habsburgs and Ottomans between Vienna and Belgrade (1683-1699), New York 1995.
• Pešalj, Ivan, “Early 18th Century Peacekeeping: How Habsburgs and Ottomans Resolved Several Border Disputes After Karlowitz”, Empires and Peninsulas Southeastern Europe between Karlowitz and the Peace of Adrianople 1699-1829, Ed. Plamen Mitev, Ivan Parvev, Maria Baramova ve Vania Racheva, Berlin 2010, s. 29-42.
• Redlich, Oswald, Das Werden einer Grossmacht – Österreich von 1700 bis 1740, Viyana 1942.
• Roider, Karl A., Austria’s Eastern Question 1700-1900, Princeton 1982.
• Seres, István, Thököly Imre és Törökország – İmre Thököly ve Türkiye, Budapeşte 2006.
• Sevinç, Tahir, 1703 Edirne Vakası, Ankara 2019.
• Slottman, William B., Ferenc II Rákóczi and the Great Powers, New York 1997.
• Spuler, Bertold, “Die europäische Diplomatie in Konstantinopel bis zum Frieden von Belgrad (1739) – 3. Teil”, Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven, Neue Folge, XI/3-4, (1935), s. 313-366. Szabados, János, “Ih awer befleise mih, daß ih sie beidte zue nahbarn mahen khan.” – Die Karriere des deutschen Renegaten (Hans Caspar) in Ofen (1627-1660) im politischen und kulturellen Kontext, Szeged Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Szeged 2018.
• Şutoy, V.E., “Osmanlı Devletinin 1700-1709 Kuzey Savaşı Yıllarındaki Tutumu”, (çev. Ö. Cenap Eren), Belleten, LIII/207-208, (1989), s. 903-966.
• Tóth, Hajnalka, “Roma Çasarıyla Şevketlü Padişahımuzun Sulh [u] Salahı Olub – The Two Ali Pashas of Temeşvar on he Habsburg, Hungarian and Ottoman Frontier at the Time of the Rákóczi War of Independence”, Şerefe. Studies in Honor of Prof. Géza Dávid on his seventieth Birthday, Ed. Pál Fodor, Nándor E. Kovács ve Benedek Péri, Budapeşte 2019, s. 459-479.
• Uebersberger, Hans, Russlands Orientpolitik in den letzten zwei Jahrhunderten, c. I, Stuttgart 1913.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, Ankara 1995.
• Veenendaal, A.J., “The War of the Spanish Succession in Europe”, The New Cambridge Modern History, c. VI, ed. J.S.Bromley, Cambridge 1971, s. 410-445.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. V, (çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul 2011.