MAAŞ ALAMAYAN OSMANLI JANDARMASINDAN BİR PROTESTO YÖNTEMİ: TERK-İ SİLAH

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 233 - 265, 07.12.2022

Burak Altunsoy

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1215727

Öz

Osmanlı iç güvenlik teşkilatı içerisinde önemli bir yeri haiz olan jandarma birliklerinin, nizamnâmelerle belirlenen geniş görev ve yetki alanlarına rağmen aldıkları ücret bilhassa 19. yüzyıldan itibaren enflasyonist ekonomi sonucu düşük kalmaya başladı. Mevcut duruma ek olarak jandarma neferlerinin aldıkları maaş ve tahsîsatlarda, bu yüzyılın getirdiği ekonomik buhranın bir sonucu olarak aksama ve gecikmeler yaşandı. Bu gecikmeler bazen iki seneyi bulacak kadar uzun sürüyor ve bu durum jandarma neferlerinin tepkisiyle karşılanıyordu. Ortaya konulan tepkiler bazen komutan ve yerel idarecilere konuyla ilgili yazılı şikâyetler şeklinde tezâhür ederken şikâyetlerin çözümsüz kaldığı noktada jandarma işi bir sonraki adıma taşıyarak “terk-i vazife” ve “terk-i silah” gibi uygulamalarda bulunuyor ve maaşlarını alana kadar görevlerini îfâ etmiyorlardı. Bu çalışmada jandarma neferlerinin maaşlarının gecikmesine karşı bir protesto yöntemi olarak geliştirdikleri terk-i silah uygulamalarına yer verilecektir. Ayrıca yaşanan bu sorun karşısında Bâbıâlî’nin bakanlıklar ile yerel idareciler nezdinde sorunu çözme çabası arşiv belgeleri üzerinden takip edilecek ve olayların büyümesinin oluşturacağı kargaşa ortamının ve terk-i silah uygulamasının diğer birliklere sirayet etmesi ihtimali sonucu yaşanacak muhtemel tehlikelere karşı devletin refleksif tavrı değerlendirilecektir. Bunun yanında terk-i silah gerçekleştiren neferlere karşı yapılan muamele ve verilen cezalar da bu çalışma içerisinde irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Terk-i silah, Terk-i vazife, Jandarma, Maaş, Güvenlik

Protest Method of Ottoman Gendarmerie Who Couldn't Get Salary: Abandonment of Weapons

Öz

The wages of the gendarmerie units, which had an important place in the Ottoman security organization, despite the wide range of duties and powers determined by the laws, started to be low due to the inflationary economy, especially since the 19th century. In addition to the current situation, there were disruptions and delays in the salaries and allowance of the gendarmerie soldiers as a result of the economic depression brought by this century. These delays sometimes lasted as long as two years and this situation was met with the reaction of the gendarmes.. While the reactions were sometimes manifested in the form of written complaints to the commanders and local administrators, when the complaints remained unresolved, the gendarmerie took the task to the next step and implemented practices such as "abandonment of duty" and "abandonment of weapons" and did not perform their duties until they received their salaries. In this study, the abandonment of weapons practices developed by the gendarmerie soldiers as a protest method against the delay in their salaries will be included. In addition, in the face of this problem, the efforts of Sublime Porte to solve the problem in the presence of ministries and local administrators will be followed through archival documents and the state's reflexive attitude against possible dangers as a result of the turmoil environment and the abandonment of arms application that will spread to other units will be evaluated. In addition, the treatment and punishments given to the soldiers who carried out abandonment of weapons will also be examined in this study.

Anahtar Kelimeler

Abandonment of Weapons, Abandonment of Duty, Gendarme, Wage, Security

Kaynakça

• a. Başkanlık Osmanlı Arşivi *Arşiv belgelerinin dosya ve gömlek numaraları dipnotlarda verilmiştir.
• BâbıâlîEvrak Odası
• Dâhiliye Mektubî Kalemi
• Dâhiliye Şifre Kalemi
• Dâhiliye Muâmelât
• Dâhiliye Islâhat
• Teftişât-ı Rumeli Evrakı Müteferrik Evrak
• Yıldız Mütenevvi Mâruzât
• Yıldız Askeri Mâruzât
• Yıldız Umûmî
• b. Resmi Yayınlar
• 1327 Senesi Muvâzene-i Umûmiye Lâyihası (Masraf bütçesi: Jandarma Dairesi), İstanbul 1326.
• Düstûr, Tertib: 1, Cilt: 4, İstanbul 1299.
• Düstûr, Tertib: 1, Cilt: 6, Ankara Devlet Matbaası, Ankara 1939.
• Düstûr, Tertib: 1, Cilt. 7, Ankara Devlet Matbaası, Ankara 1941.
• Jandarma Maaş ve Muhassasatiyle Masarıfine Vukûbulacak Tediyat Husûsunda 330 Senesinden İtibaren Jandarma Tabur ve Bölükleriyle Mal Sandıklarınca Olunacak Muameleyi Mübeyyin Talimatnamedir, İstanbul 1330.
• Jandarma Vezaifine Aid Hûlasa, Vilayet Matbaası, Sivas 1331.
• Meclis-i Mebûsan Zabıt Ceridesi, Devre: 1, Cilt: 3, İçtima Senesi: 1, Sekseninci İnikad, 13 Mayıs 1325.
• Salnâme-i Vilâyet-i Aydın, 1302.
• Salnâme-i Vilâyet-i Aydın, 1323.
• Suriye Vilâyet Salnâmesi, 1309-1310.
• c. Süreli Yayınlar
• Hak Gazetesi
• Jandarma Mecmuası
• d. Telif Eserler
• Akkuş, Yakup, Osmanlı Taşra Maliyesinde Reform: Merkez-Taşra Arasındaki İdarî-Malî İlişkiler ve Vilayet Bütçeleri (1864-1913), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2011.
• Akyıldız, Ali, Para Pul Oldu Osmanlı'da Kağıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• Alyot, Halim, Türkiye'de Zabıta: Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, Kozan Ofset, Ankara 2008.
• Batmaz, Şakir, II. Abdülhamit Devri Osmanlı Donanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 2002.
• Çadırcı, Musa, “Anadolu’da Redif Askeri Teşkilâtının Kuruluşu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 14, ss. 63-75.
• Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• Efe, İsmail, “1909-1914 Yılları Arasında Jandarmanın Islahı ve Müfettişlik Teşkilatının Kuruluşu”, Miras ve Değişim Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Ed.: İsmail Hakkı Demircioğlu vd., Berikan Yayınevi, Ankara 2018.
• Emsley, Clive, Gendarmes and the State in Nineteenth-Century Europe, Oxford University Press, New York 1999.
• Ergut, Ferdan, Modern Devlet ve Polis Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetim Diyalektiği, İletişim Yayınevi, İstanbul 2015.
• Genelkurmay Başkanlığı, Türk Silâhlı Kuvvetleri Tarihi, Cilt: 3, Kısım: 6 (1908-1920), Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, Çev: Ali Berktay, Homer Kitabevi, İstanbul 2006.
• İpek, Cavit, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet'in İlk Yıllarında (1904-1909, 1912-1929) Jandarma'da Reform Hareketleri, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyon 2006.
• Hidayet Kara, Sultan II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Kara Ordusu (1876-1908), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum 2013.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876 - 1907), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Cilt: 8, Ankara 2011.
• Koparan, Necdet, Türk Jandarma Teşkilâtı (1908 – 1923), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
• Mahir, Abdullah, Zamanımızda Jandarmanın Vezaif-i Umumiyesi, İstanbul 1340.
• Özbek, Nadir, “İkinci Meşrutiyeti Hazırlayan Koşullar Rumeli’de Vergi Tahsilatı ve Jandarma”, Toplumsal Tarih, Sayı: 183, Tarih Vakfı, Mart 2009, ss.46-50.
• ____________, “Osmanlı Taşrasında Denetim: Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Jandarma (1876 – 1908)”, Tarihsel Perspektiften Türkiye’de Güvenlik Siyaseti, Ordu ve Devlet, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010, ss.47-78.
• ____________, “Policing the Countryside: Gendarmes of the Late 19th Century Ottoman Empire (1876 – 1908)”, International Journal of Middle East Studies, Volume 40, 2008, ss.47-67.
• Özcan, Ahmet, “Osmanlı Devleti'nde Jandarma Teşkilatı Kurulmasının Gündeme İlk Defa Gelişi (1839)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 32, Sayı: 53, 2013, ss.173-194.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• Quataert, Donald, Osmanlı Devleti'nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), Çev: Sabri Tekay, Yurt Yayınları, Ankara 1987.
• Rıza Paşa, Hulasa-i Hatırat, İstanbul 1325.
• Sert, Serap, Vilayât-ı Selase'de Jandarma Teşkilatı'nın Kuruluşu ve Gelişimi: Selanik Vilayeti Örneği (1879-1909), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2021.
• Songur, Funda, Osmanlı Bahriyesinde Lojistik İmkân ve Kabiliyetler ve Üslerin Durumu (1867-1914), Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Bursa 2021.
• ____________, “II. Abdülhamid Dönemi Donanması’nda Teknoloji, Lojistik ve Kurumsal Yapı”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, 1-5 Ekim 2018, Haz. Semiha Nurdan – Muhammed Özler, Cilt: III, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2022, ss. 519-544.
• Sönmez, Ali, “Tanzimat Fermanı’nın İlanı Sonrasında Zaptiye Teşkilatının Düzenlenmesi ve 1846 Tarihli Asâkir-i Zaptiye Nizamnâmesi”, Miras ve Değişim Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Editör: İsmail Hakkı Demircioğlu vd., Berikan Yayınevi, Ankara 2018.
• Swanson, Glen, “The Ottoman Police”, Journal of Contemporary History, 7/1, 1972, ss.243-260.
• Tahsin Paşa, Abdülhamit ve Yıldız Hatıraları, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul 1931.
• Tekir, Süleyman, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Jandarma Kuruluş Teşkilat ve Mücadele (1903-1938), Timaş Yayınları, İstanbul 2020.
• Tokay, Gül, Makedonya Sorunu Jön Türk İhtilalinin Kökenleri (1903-1908), AFA Yayınları, İstanbul 1996.
• Toprak, Zafer, “Tanzimattan Sonra Osmanlı Kolluk Kuvvetleri”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 5, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss.1269-1271.
• Türkmen, Zekeriya, “XX. Yüzyıl Başlarında Batı Anadolu’da Eşkıya ile Mücadelede Osmanlı Kolluk Kuvvetlerinin Faaliyetleri: Çakırcalı Eşkıyasını Takip Harekâtı”, XIV. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Cilt: II, Kısım: I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004, ss.199-237.
• Yetkin, Sabri, Ege’de Eşkıyalık, 3. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• Yıldırım, Kadir, Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2011.
• Yosmaoğlu, İpek, The Priest’s Robe and The Rebel’s Rifle: Communal Conflict and the Construction of National Identity in Ottoman Macedonia 1878-1908, Prineton University, Doctor of Philisophy, New Jersey 2005.
• ____________, Blood Ties: Religion, Violence, and the Politics of Nationhood in Ottoman Macedonia, 1878-1908, Cornell University Press, New York 2014.
• e. Diğer Kaynaklar
• Atatürk Kitaplığı, Müteferrik Evrak, 20, t.y
• Atatürk Kitaplığı, Evrak Demirbaş: PVS_Evr_03575