BİRGİ KÖY ODALARI VAKIFLARI (XVIII.-XX. YÜZYILLAR)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 145 - 165, 31.12.2024

Merve Kılıç

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1611108

Öz

Günümüzde köy odaları herhangi bir sebeple köye gelen yolcuların ağırlandığı, köye dair önemli kararların alındığı, dini ve sosyal etkinliklerin gerçekleştirildiği mekânlardır. Tarihi Ahi Teşkilatına dayanan bu yapılar farklı tarihlerde Osmanlı’nın birçok yöresinde faaliyet göstermiştir. Bu yörelerden biri olan Birgi’de köy odaları birer vakıf olarak hizmet vermiştir. Birgi’deki köy odaları, Anadolu’nun birçok yerinde sosyal ve kültürel faaliyetlerin merkezi olan köy odalarından farklı olarak birer misafirhane niteliği taşımaktadır. Bu çalışmada XVIII-XX. yüzyıllarda Birgi kazasının farklı bölgelerinde kurulan on sekiz köy odası vakfı incelenmiştir. Bu vakıflar arasında yalnızca Konaklı köyündeki Osman Ağa Köy Odası günümüze kadar ulaşabilmiştir. Köy odalarına ilişkin kayıtlar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde ve Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunmaktadır. Çalışmada Birgi köy odaları vakıflarının varlığı arşiv kaynaklarından istifade edilerek tespit edilmiştir. Ayrıca vakıfların gelirleri, kurucuları, bulundukları yerler ve görevli kadroları ele alınmıştır. Birgi’de hayırseverlerin kurduğu köy odalarının tarihi, sadece Birgi’nin değil, genel anlamda Osmanlı Devleti’nin kırsal ve sosyal tarihine ışık tutacak niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Vakıf, Konaklama, Birgi, Köy Odası.

Birgi Village Chambers Wakfs (XVIIIth-XXth Centuries)

Öz

Today, village guesthouses serve as places where travelers visiting a village for any reason are hosted, important decisions related to the village are made, and religious and social events are held. Rooted in the historical Ahi Order, these structures have been operational in various regions of the Ottoman Empire at different times. In Birgi, one of these regions, village guesthouses served as waqfs (endowments). Unlike the village guesthouses in many other parts of Anatolia, which functioned as centers of social and cultural activities, the guesthouses in Birgi primarily served as hostels. This study examines 18 village guesthouse waqfs established in different regions of Birgi district during the 18th to 20th centuries. Among these, only the Osman Ağa Village Guesthouse in Konaklı Village has survived to the present day. Records related to the village guesthouses can be found in the archives of the General Directorate of Foundations and the Ottoman Archives of the Prime Ministry. The existence of the Birgi village guesthouse waqfs has been identified through archival resources. Additionally, the revenues, founders, locations, and staff of these waqfs have been analyzed. The history of the village guesthouses established by philanthropists in Birgi sheds light not only on the history of Birgi but also on the rural and social history of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Wakf, Accommodations, Birgi, Village Hall

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ödemiş Şeriyye Sicili (ÖŞS) nr: 7182.
• Tire Şeriyye Sicili (TŞS) nr: 8341.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• Hurufat Defterleri (HD) nr: 538, 539, 541, 1074.
• Diğer Defterler: 208, 212, 215, 609, 610, 611, 614, 616, 618, 2989.
• 2. Kaynak Eserler ve Araştırmalar
• Abdurrezzak, Ali Osman, “Yaygın Eğitim Bağlamında Sosyo-Kültürel İşlevleri Açısından Köy Odaları: Kastamonu Örneği”, Avrasya Uluslararası Araştırmaları Dergisi, 4/7, (Temmuz 2015), s. 33-47.
• Akın, Himmet, Aydınoğulları, İstanbul 1946.
• Aksakal, Erdi, “Türk Kültüründe Eril Mekân Örneği; Köy Odaları”, Folklor/Edebiyat, 25/98, (2019), s. 291-308.
• Albayaty, İsam, Musul ve Kerkük Vakıfları H.922-1112/M.1516-1700, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2020.
• Alkan, Mustafa, Adana Vakıfları İnsan, Vakıf ve Şehir, Ankara 2014.
• Barkır, Betül Özcan, “Çankırı Merkez İlçe Köy Odaları”, Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları XXIII, (ed. Gülgün Yılmaz vd.) Edirne 2021, s. 472-493.
• Bayha, Ahmet Ali vd., “Çankırı/Atkaracalar’daki Mimari Eserler: Köy Odaları ve Evler”, Prof. Dr. Selçuk Mülayim Armağanı, (ed. Aziz Doğanay) İstanbul 2015, s. 113-131.
• Bulut, Mustafa, “Sivas İlbeyli Köy Odaları”, MUTAD, 4, (2017), s. 13-32.
• Çağatay, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara 1974.
• Emecen, Feridun M., “Birgi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul 1992, s. 189-191.
• Gümüş, Şakir, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Birgi Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ordu 2019.
• Günay, Hacı Mehmed, “Vakıf”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul 2012, s. 475-479.
• Günay, Vehbi, “1871 Yılına Ait Evkaf Numara Defterine Göre Tire, Ödemiş ve Birgi Vakıfları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 20/2, (Aralık 2005), s. 147-158.
• Kardaş, Abdulaziz, “Cumhuriyet Döneminde Bir Modernleşme Hareketi Olarak Siirt Halkevleri ve Halkodaları (1934-1951)”, Turkish Studies, 9/7, (Yaz 2014), s. 411-444.
• Kiel, Machiel, “Birgi Tarihi ve Tarihi Coğrafyası”, Birgi: Tarihi, Tarihî Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları, Haz. Hüseyin Rahmi Ünal, Çev. Hüseyin Rahmi Ünal, Ankara, 2001, s. 1-54.
• Kılcı, Ali, “Ödemiş İlçesinde Bulunan Vakıf Kültür Varlıklarında Yürütülen Restorasyon Çalışmaları”, Yörük Obasından Ödemiş Ovasına Birgi, (ed. Turan Gökçe, vd), Ödemiş 2019, s. 211-232.
• Kılıç, Merve, Hurufat Defterlerine Göre Birgi Kazası (1691-1830), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 2021.
• Küpeli, Özgür, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Birgi Kazası’nda Nüfus ve Yerleşme”, Yörük Obasından Ödemiş Ovasına Ödemiş, (Ed. Turan Gökçe, vd.), Ödemiş 2019, s. 29-46.
• Özkan, Adem, “Geçmişten Günümüze Konya İli Akören İlçesinde Bulunan Köy Odaları”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14/22, (2012), s. 1-4.
• Sönmez, Emine, 571 Numaralı Evkaf Defterine Göre Aydın Vakıfları, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ordu 2010.
• Tay, Lokman, “Korkuteli-Akyar Köy Odaları”, Antalya’da Türk-İslam Medeniyeti İzleri, (ed. Bedia Koçakoğlu vd.), Konya 2019, s. 600-615.
• Yavuz, Behiç Galip, Birgi: Coğrafyası, Halk Bilgisi, Tarihçesi, Tarihi Yerleri “The History of Birgi”, Ödemiş 2011.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara 2003.
• Yılmaz, Fikret, XVI. Yüzyılda Erdemit Kazası, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir 1995.
• Yüksel, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683), Sivas 1998.