Cumhuriyet Döneminde Kahvehanelerin Mekansal İşlevselliği ve Siyasal Figür Olarak Kahvehaneler

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 2, 293 - 304, 29.12.2018

İsmail Safi

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.473612

Cited By: 3

Öz

Araştırmanın
amacı Osmanlı İmparatorluğu’ndan bir miras olarak Türkiye Cumhuriyeti’ne kalan
kamusal alandaki kahvehanelerin siyasi ortamın şekline göre değişimlere
uğraması ve güncele adapte olup olmadığıdır. Türk siyasi hayatında kırılmaların
yaşandığı yıllarda kahvehaneler kamusal alanda siyasetin en çok etkisinde kalan
yer olmuştur. İktidarın politikalarını benimsetmeye çalıştığı, partilerin
propagandalarını yaptığı ve siyasetteki kutuplaşmaların vücut bulduğu alan
olmuştur. Siyasi otoritenin her zaman için etki alanı içinde tutmayı arzuladığı
bu mekânlar toplum tarafından sık uğrak yerleri olmuştur. Kahvehaneler sadece
siyasetin konusu olmamış, aynı zamanda dönemin kültür hayatının da etkin bir
parçası olmuştur. Siyaset ve kültürel hayatla bu kadar iç içe geçmesi sonucu,
kahvehaneler Türkiye’ye özgü bir yapı hali gelmiştir. Özellikle 40’lı ve 50’li
yıllarda üniversite çevresindeki kahvehaneler, dönemin aydınlarının buluşma
noktası haline gelmiş ve kültürel yaşamda kültürel üretim mekânı haline
gelmiştir. Bu çalışmada, kahvehanelerin sosyal kaynaşma aracı olmasının yanı
sıra, dönemin siyasi yapısına göre farklılık gösterdiği ve dönemin siyasal
ruhunu diğer kamusal alanlara göre daha çok barındırdığı sonucuna varılmıştır.
Özellikle Türk siyasi tarihinde sol-sağ çatışmalarının yaşandığı yıllarda
kahvehanelerin mekânsal değişiminin siyasi etkileri ve sonuçları ortaya
çıkmıştır. 70’lı yıllardan itibaren giderek siyasi çatışmanın içinde yer kalan
kahvehanelerin, 80 darbesi sonrasındaki ekonomik yapının değişimine ayak
uydurması gözlemlenmiştir. Ekonomik değişimlerin sonucu olarak, kahvehaneler
giderek depolitize olmuştur. Liberal ekonomi politikalarının da etkisiyle
birlikte, artık kahvehanelerin yerlerini kafe/kafeteryalar almıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kahvehane, Siyaset, Türk Siyasal Hayatı

Kaynakça

• Akarçay, E. (2012), Kâh kahvehane kâh cafe: küreselleşen Eskişehir’de kahve tüketimi üzerine kuramsal bir giriş. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 2(2012), 194.Akbulut, U. (2015), Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde kahvehanelerden kaynaklanan sosyal sorunlara dair bazı tespitler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 54.Ayvazoğlu, B. (2010), Dersaadet’in kalbi Beyazıt, İstanbul: Heyamola Yayınları. Baudrillard, J. (2004), Tüketim toplumu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Belli, M. (1999), Mihri Belli’nin anıları -insanlar tanıdım-1. İstanbul: Doğan Yayıncılık.Çağlar, Y. (2011), Bir zamanlar bir küllük vardı. Türk Edebiyatı Dergisi, 456, 48-52. Ediz, İ. (2008), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kahvehaneler ve sosyal değişim, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, 8(1), 179-189.Gökbayır, S. (2012), Gizli bir cemiyetten iktidara: Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1908 seçimleri siyasi programı, Çankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi, 3(1), 61-96.Gregoire, H. D. ve Georgeon, F. (1999), Doğu’da kahve ve kahvehaneler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Hattox, S. R. (1998), Kahve ve kahvehaneler: bir toplumsal içeceğin Yakındoğu’daki kökenleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.Öncel, N. C. (2014), Twitter yokken kahvehaneler kapatılırdı, Hürriyet Gazetesi, 14 Mart 2014. Öztürk, S. (2006), Cumhuriyet döneminde kahvehane ve iktidar, İstanbul: Kırmızı Yayınları.Sakaoğlu, N. ve Akbayar, N. (1999). Binbir gün binbir gece: Osmanlı’dan günümüze İstanbul’da eğlence yaşamı, İstanbul: Denizbank Yayınları. Toros, T. (1998), Kahvenin öyküsü, İstanbul: İletişim Yayınları.Yıldız, M. A. (2015), Beyazıt’ta bir kültür ortamı: Küllük kahvesi, Mavi Atlas, 4, 96-107.Yıldız, M. C. (2007), Kahvehane kültürü, İstanbul: Beyan Yayınları.