Multi Criterial Modelling based on Dominance and Social Choice Rules: A DSS Proposal for Stock Selection Problem

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 2, 243 - 269, 29.12.2018

Yetkin Çınar

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.483195

Cited By: 1

Öz

The problem of multicriterial ranking or choice has
become more complicated because of the existence of large number of available
alternatives, in the new era. The compensatory methods require to determine
criteria “weights” and to make exact value or utility estimates for the
alternatives w.r.t. criteria. For this aim, sometimes they demand decision
maker to make hundreds of pairwise comparisons between alternatives. Therefore,
most of them are only applicable for the problems consist of small sets of
alternatives and precise measurements. For large sets, using simple procedures
that require less information is a suitable way. Such techniques stem from the
classical -social- choice theory, non-compensatory multicriterial models and
their multistage structures. Since the studies that employ these methods on
real data sets are very rare, this study illustrates their applicability on the
stock selection and ranking problem in Istanbul Stock Exchange (ISE), Turkey. A
DSS is proposed for their usage on similar problems.

Anahtar Kelimeler

Multi Criteria Decision Making, Dominance Relations, Social Choice Models, Stock Selection

Baskınlık ve Sosyal Seçim Kurallarına Bağlı Çok Kriterli Modelleme: Hisse Senedi Seçimi Problemi için bir Karar Destek Sistemi Önerisi

Öz

Çok kriterli sıralama
veya seçim problemi, çağımızda alternatif sayısındaki artış nedeniyle daha da
karmaşıklaşmıştır. Telafi edici olarak anılan çok kriterli karar yöntemleri, kriterler
için “ağırlık” bilgisinin elde edilmesini ve alternatiflerin kriterlere göre alacağı
değerler için hassas (oransal) ölçümler yapılmasını gerektirirler. Örneğin karar
vericiden bunun için alternatif sayısına bağlı olarak yüzlerce ikili
karşılaştırma yapması talep edilebilir. Bu nedenle bu yöntemlerin çoğu, sadece
az sayıda alternatif içeren ve sayısal ölçüm değerleri anlamlı derecede hassas problemler
için uygundur. Büyük alternatif kümeleri söz konusu olduğunda daha az bilgi
gerektiren, alternatifler arasındaki baskınlık ilişkileri temeline dayalı basit
yöntemleri kullanmak iyi bir yoldur. Klasik-sosyal seçim teorisi, telafi edici
olmayan çok-kriterli modeller ve bunların çok aşamalı biçimleri de bu problemin
çözümünde uygun bir altyapı sunar. Böyle bir metodolojinin gerçek veri kümeleri
üzerinde kullanıldığı çalışmaların azlığı nedeniyle yapılan bu çalışmada, yöntemlerin
Borsa İstanbul’da (BİST) hisse senedi seçim ve sıralama problemine
uygulanabilirliği gösterilmiş; benzer problemlerde kullanımları için bir Karar
Destek Sistemi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çok Kriterli Karar Verme, Baskınlık İlişkileri, Sosyal Seçim Modelleri, Hisse Seçimi

Kaynakça

• Aizerman, M. ve Aleskerov, F. (1995), Theory of Choice, Elsevier Science B.V.
• Aleskerov, F. ve Çınar, Y. (2008) «q-Pareto-Scalar» Two-Stage Extremization Model and its Reducibility to One-Stage Model, Theory and Decision, 65(4):325-338.
• Aleskerov, F., Ersel, H. ve Yolalan (2004). R. Multicriterial ranking approach for evaluating bank branch performance. International journal of information technology & decision making, 3(2), 321-335.
• Aleskerov, F., Mitichkin, E. Shvydun, S. ve Yakuba, V. (2013). Super-threshold Procedures and Their Application to the Search Problem. Procedia Computer Science, 17, 1121-1124.
• Apesteguia, J. ve Ballester, M. A. (2013). Choice by sequential procedures. Games and Economic Behavior, 77(1), 90–99.
• Beach, L.R. (1993). Broadening the Definition of Decision Making: The Role of Prechoice Screening of Options Psychological Science, 4:215-220.
• Bouyssou, D. (2001). "Outranking Methods" in C.A. Floudas, P.M. Pardalos (Eds.), Encyclopedia of Optimization, Kluwer, 1-12.
• Borcherding, K., Eppel T. ve D. Von Winterfeldt (1991). "Comparison of Weighting Judgements in Multiattribute Utility Measurement, Management Science, 37(12): 1608.
• Borcherding, K., Schmeer, S. ve Weber M. (1995). "Biases in Multiattribute Weight Elicitation", in J.P. Caverni, M. Bar- Hillel, F.H. Baron & H. Jungermann (Eds.), Contrubitions to Decision Making-I, Elseiver Science B.V., 3-28.
• Deng, H., Yeh, C.H. ve Willis, R.J. (2000). "Inter-company comparison using modified TOPSIS with objective weights", Computers & Operations Research, 27: 963-973.
• Fishburn, P. C., ve Gehrlein, W. V. (1976). Borda's rule, positional voting, and Condorcet's simple majority principle. Public Choice, 28(1), 79-88.
• Garcia-Sanz, M. D. ve Alcantud, J. C. R. (2015). Sequential rationalization of multivalued choice. Mathematical Social Sciences, 74, 29-33.
• Gensch, D.H. A Two-Stage Disaggregate Attribute Choice Model (1987). Marketing Science, 6(3):223-239.
• Hogarth, R.M. ve Karelaia N. (2005) Simple Models for Multiattribute Choice with Many Alternatives: When It Does and Does Not Pay to Face Trade-offs with Binary Attributes, Management Science, 2005, 51 (12): 1860-1872.
• Langville, Amy N ve Meyer, Carl.D. (2006). Google’s PageRank and Beyond, The Science of Search Engine Rankings, Princeton University Press.
• Manzini, P. ve Mariotti, M. (2007). Sequentially rationalizable choice. Am. Econ. Rev.97 (5), 1824–1839.
• Manzini, P. ve Mariotti, M., (2011). Choice by lexicographic semiorders. Theor. Econ.7, 1–23.
• Manzini, P. ve Mariotti, M., (2012). Categorize then choose: boundedly rational choice and welfare. J. Eur. Econ. Assoc.10 (5), 1141–1165.
• Matriks Veri Terminali Kullanım Kılavuzu, Versiyon 7.0.3, 2.5.2013, Matriks Bilgi Dağıtım Hizmetleri A.Ş., https://www.matriksdata.com/website/kurumsal-urunler/matriks-veri-terminali/dokumanlar/matriks-veri-terminali-kullanim-kilavuzu Erişim Tarihi: 30.7.2018.
• Moulin, H. (1991). Axioms of cooperative decision making (No. 15). Cambridge university press.
• Nelson, B.L., Swann, J. ve Goldsman, D. (2011). Simple procedures for selecting the best simulated system when the number of alternatives is large, Operations Research, 49(6): 950-963.
• Opricovic, S., ve Tzeng, G. H. (2004). Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European journal of operational research, 156(2), 445-455.
• Roberts, R. ve Goodwin P., (2003). “Weight Approximations in Multi-Attribute Decision Models”, Journal of Multi-Criteria Decision Analysis, 11 (6): 291-303.
• Roy, B. (1996). Multicriteria Methodology for Decision Aiding. Springer Science & Business Me Simon, H. A. (1972). Theories of Bounded Rationality. In Decision and Organizations. North-Holand Publishing Company.
• Saaty, T. L., (1980). The analytic hierarchy process. New York: McGraw-Hill.
• Shvydun, S. (2016). Normative properties of multi-criteria choice procedures and their superpositions: I. arXiv preprint arXiv:1611.00524.
• Simon, H. A. (1972). Theories of Bounded Rationality. In Decision and Organizations. North-Holand Publishing Company.
• Tversky, A. (1972). "Elimination by aspects: A theory of choice.", Psychological Review, 76: 281-299.
• Yager, R.R., Gumrah, G. ve Reformat, M.Z. (2011) Using a web Personal Evaluation Tool – PET for lexicographic multi-criteria service selection, Knowledge-Based Systems, 24 (7): 929–942.
• Ye Chen, Kilgour D.M. ve Hipel K.W. (2008). Screening in multiple criteria decision analysis, Decision Support Systems, 45: 278–290.
• Yoon, K., ve Hwang, C. L. (1995). Multiple attribute decision making: an introduction. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.