Türkiye’nin Körfez Açılımında Bahreyn

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 441 - 465, 30.06.2021

Aydin Erdoğan Ali Samir Merdan

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.771055

Öz

Bu çalışma; Bahreyn’in bağımsızlığını kazanmasından sonra başlayan Türkiye-Bahreyn ilişkilerinin gelişimini tarihsel bir süreç içinde ve bu ilişkileri etkileyen Sünni-Şii gerilimi, Arap Baharı, Katar krizi gibi içsel ve dışsal faktörleri realist bir paradigma çerçevesinde incelemeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda 1970’lerde başlayan ikili ilişkiler, 2000’lerden itibaren ekonomik alanda daha çok gelişerek devam etmiştir. Bu noktada, çalışmanın üzerinde durduğu temel bulgu ise Türkiye ile Bahreyn arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin genel anlamda olumlu bir seyirde giderken politik ilişkilerin ise hem Arap Baharı hem de Katar krizi gibi dışsal etkenlerden dolayı sorunlu bir çizgide ilerlediği yönündedir. Yani Türkiye, Arap Baharı sürecinde Bahreyn’de yaşanan halk hareketlerine karşı yönetimi destekler nitelikte tavır sergilerken Katar krizinde ise Bahreyn karşıtı bir politika izleyerek Katar’ı desteklemiştir. Bu durum Türkiye’yle Bahreyn arasındaki politik ilişkilerin Arap Baharı ve özellikle de Katar krizinden olumsuz yönde etkilenerek gerileme dönemine girdiği ve bugüne kadar devam ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Bahreyn, Arap Baharı, Katar Krizi, Sünni-Şii Gerilimi

Kaynakça

• Akdoğan, İ. (2017). Katar krizi: değişen bölgesel güç dengesinin ilk pratik yansıması. Ortadogu Analiz, 9(81), 16-20.
• Akkaya, G. N. (2013). Körfez İşbirliği Konseyi krallar kulubü ve değişen bölgesel düzen. SETA Analiz, 1(70), 8-29.
• Akşam (2018, 27 Mayıs). Bahreyn’den küstah Türkiye çıkışı: Türk askerine ihtiyacımız yok. https://www.aksam.com.tr/dunya/bahreynden-kustah-turkiye-cikisi-turk-askerine-ihtiyacimiz-yok/haber-739540 (Erişim Tarihi: 30 Eylül 2019)
• Al Jazeera (2017, 12 July). Arab states ıssue 13 demands to end Qatar-gulf crisis. https://www.aljazeera.com/news/2017/06/arab-states-issue-list-demands-qatar-crisis-170623022133024.html (Erişim Tarihi: 11 Eylül 2019)
• Al Jazeera (2013, 27 Kasım). Ülke profili: Bahreyn. http://www.aljazeera.com.tr/ulke-profili/ulke-profili-bahreyn (Erişim Tarihi: 8 Eylül 2019)
• Al Jazeera News (2018, 17 February). Has the Arab spring failed Libya and Bahrain?. https://www.aljazeera.com/programmes/upfront/2018/02/arab-spring-failed-libya-bahrain-180214100504333.html (Erişim Tarihi: 07 Eylül 2019)
• Anadolu Ajansı (2017, 5 Haziran). Türkiye'den katar krizine ilk yorum: üzen bir gelişme, diyalog devam etmeli. https://www.sondakika.com/haber/haber-bakan-cavusoglu-katar-ile-bazi-arap-ulkeleri-9695095/ (Erişim Tarihi: 11 Mayıs 2020)
• Anscombe, F. (2009). The ottoman role in the gulf. The Persian gulf in history (261-276). New York: Palgrave Macmillan.
• Aras, B., ve Akpınar, P. (2017). Turkish foreign policy and the Qatar crisis. Istanbul: Policy Center.
• Askeri İş Birliği’ne Dair Çerçeve Anlaşma. (2008). T.C. Resmi Gazete (14136, 14 Ekim 2008). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/10/20081014-2.htm (Erişim Tarihi: 28 Mart 2020)
• Avsat, Ş. (2018). Bahreyn dışişleri bakanı: krizin çözümü Katar’ın elinde. https://turk-archive.aawsat.com/2018/03/article55379059/bahreyn-disisleri-bakani-krizin-cozumu-katarin-elinde/ (Erişim Tarihi: 11 Eylül 2019)
• Babacan, A. (2013). 2013 Bahreyn insan hakları raporu. Ankara: Mazlumder.
• Balcı, R. (2012). Osmanlı hariciyesi’nin hazırladığı ‘Bahreyn adaları meselesi’ kitapçığı üzerinden İngiliz sömürgeciliği’ne bakış. History Studies, 4(3), 1-33.
• BBC (2013, 16 December). Arab uprising: country by country-Bahrain. https://www.bbc.com/news/world-12482295 (Erişim Tarihi: 8 Eylül 2019)
• Bismarck, H. (2013). British policy in the Persian gulf, 1961–1968: conceptions of informal empire. London: Palgrave Macmillan.
• CNN (2017, 22 Haziran). Katar krizi nedir? nasıl ortaya çıktı?. https://www.cnnturk.com/dunya/katar-krizi-nedir-nasil-ortaya-cikti (Erişim Tarihi: 9 Eylül 2019)
• Cornell University Library (2019). Arab spring: a research & study guide: Bahrain, https://guides.library.cornell.edu/arab_spring/Bahrain (Erişim Tarihi: 7 Eylül 2019)
• Çe-Tung, M. (1966). Teori ve pratik. (Çev. N. Solukçu). Ankara: Sol Yayınları.
• Davutoğlu, A. (2010). Stratejik derinlik. İstanbul: Küre Yayınları.
• Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (2017, Ekim). Ülke raporu-Bahreyn. https://deik.org.tr/uploads/bahreyn-ulke-bulteni-ekim-2017.pdf (Erişim Tarihi: 6 Eylül 2019)
• Ekonomik, Endüstriyel ve Teknik İşbirliği Anlaşması. (1990). T.C. Resmi Gazete (153, 8 Mart 1990). http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20455.pdf (Erişim Tarihi: 26 Şubat 2020)
• Erandaç, B. (2019, Ağustos). Katar'da 2. Türk üssü'nü kurduk. Stratejik Düşünce Enstitüsü. https://www.sde.org.tr/bulent-erandac/genel/katarda-2-turk-ussunu-kurduk-kose-yazisi-10952 (Erişim Tarihi 30 Eylül 2019)
• Erdoğan, M. (2018). 1980-1990 Türk dış politikası. Türk dış politikası-I (202-228). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Fatıma, K. (2015, Şubat). Dört yıldan sonra Bahreyn devrimi nerede duruyor?. İntizar. http://intizar.web.tr/analiz/haber/1475/dort-yildan-sonra-bahreyn-devrimi-nerede-duruyor#.XXOyPxAzZPZ (Erişim Tarihi: 7 Eylül 2019)
• Feridunoğlu, İ. C. (2017). Hürriyet gazetesince 1964 Johnson mektubu sürecinde kullanılan dilin milliyetçi söylem bağlamında söylem analizi yöntemiyle incelenmesi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 9(2), 371-393.
• Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme ve Vergi Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşması. (2007). T.C. Resmi Gazete (12487, 21 Ağustos 2007). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/08/ 20070821-1.htm (Erişim Tarihi: 26 Şubat 2020)
• Gerger, H. (1999). Türk dış politikasının ekonomi politiği; soğuk savaş’tan yeni dünya düzeni’ne. İstanbul: Belge Yayınları.
• Gills, B. K., ve Frank, A. G. (2003). Dünya sisteminde çevrimler, krizler ve hegemonik değişiklikler: MÖ 1700-MS 1700. Dünya sistemi beş yüzyıllık mı, beş binyıllık mı?. (Çev. E. Soğancılar). Ankara: İmge Yayınları.
• Keskin, Y. B. (2016). Diş politika-mezhep ilişkisi: Bahreyn örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Khan, M. (2014). The economic consequences of the Arab spring. Rafik Hariri Center For The Middle East, 1-8. https://www.files.ethz.ch/isn/177370/The_Economic_Consequences_of_the_Arab_Spring.pdf (Erişim Tarihi: 7 Eylül 2019)
• Kinninmont, J. (2019). The gulf divided: The impact of the Qatar crisis, London: Chatham House.
• Köni, H. (2012). Saudi influence on Islamic institutions in Turkey beginning in the 1970s. Middle East Journal, 66(1), 97-110.
• Machiavelli, N. (2011). The prince. Ankara: Nüans Yayınevi.
• McEvers, K. (2012, January). Bahrain: the revolution that wasn't, The Arap spring: one year later. Washington: NPR. https://www.npr.org/2012/01/05/144637499/bahrain-the-revolution-that-wasnt (Erişim Tarihi: 8 Eylül 2019)
• Middle East Monitor (2017, 6 July). Erdogan sets a condition for Turkish troops to leave Qatar. https://www.middleeastmonitor.com/20170706-erdogan-sets-a-condition-for-turkish-troops-to-leave-qatar/ (Erişim Tarihi: 15 Eylül 2019)
• Mutter, P. (2011, 28 June). The U.S.-Saudi “special relationship” and the Arab spring. The Arabist. https://arabist.net/blog/2011/6/28/the-us-saudi-special-relationship-and-the-arab-spring.html (Erişim Tarihi: 8 Eylül 2019)
• Özbaran, S. (2011). 16. yüzyılda Basra körfezi sahillerinde Osmanlılar: Basra beylerbeyliğinin kuruluşu. Tarih Dergisi, 1(25), 51-72.
• Özhazar, İ. ve Elbinsoy, İ. (2017). Modern dönem İslam ülkeleri (cilt 3): Ortadoğu, Körfez ülkeleri, Arap yarımadası ve ek ülkeler, İstanbul: Tire Kitap.
• Öztürk, A. (2014). Bahreyn 2013. Ortadoğu yıllığı 2013. İstanbul: Açılım Kitap.
• Peterson, J. E. (2009). Britain and the gulf: at the periphery of empire. The Persian Gulf in History (277-293). New York: Palgrave Macmillan.
• Sak, H. (2013). Bir küçük ada ekonomisi: Bahreyn ve Türkiye ile ticari ilişkileri. Ankara: Orient Yayınları.
• Sözcü (2017, 5 Haziran). Katar krizi nedir? ne anlama geliyor?. https://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/katar-krizi-nedir-ne-anlama-geliyor-1882098/ (Erişim Tarihi: 9 Mayıs 2020)
• Tarihi Olaylar (2018). Bahreyn Arap Baharı. https://www.tarihiolaylar.com/tarihi-olaylar/bahreyn-arap-bahari-1302 (Erişim Tarihi: 2 Temmuz 2020)
• The National (2017, 25 May). Qatar claims emir’s Iran comments faked. https://www.thenational.ae/world/qatar-claims-emir-s-iran-comments-faked-1.83840 (Erişim Tarihi: 9 Mayıs 2020)
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2020, Haziran). Türkiye-Bahreyn siyasi ilişkileri. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-bahreyn-siyasi-iliskileri.tr.mfa (Erişim Tarihi: 29 Haziran 2020)
• Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Bahreyn Devleti Hükümeti Arasında Hava Taşımacılığı Anlaşması. (2004). T.C. Resmi Gazete (7026, 21 Nisan 2004). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/04/20040421.htm (Erişim Tarihi: 28 Şubat 2020)
• Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Bahreyn Devleti Hükümeti Arasında Kültür Anlaşması. (1995). T.C. Resmi Gazete (662, 3 Nisan 1995). http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22247.pdf (Erişim Tarihi: 28 Şubat 2020)
• Türkiye Cumhuriyeti İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri. (2020, Ocak). http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1046 (Erişim Tarihi: 27 Ocak 2020)
• Türkiye Cumhuriyeti Manama Büyükelçiliği. (2020, Haziran). http://manama.be.mfa.gov.tr/Mission/Message (Erişim Tarihi: 28 Haziran 2020)
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı. (2018), Türkiye-Bahreyn ilişkileri. https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/orta-dogu-ve-korfez/bahreyn/ulke-profili/turkiye-ile-ticaret (Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2019)
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı. (2019). Ülke profili Bahreyn. https://www.ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/orta-dogu-ve-korfez/bahreyn/ulke-profili/genel-bilgiler (Erişim Tarihi: 6 Temmuz 2019)
• Uçarol, R. (2008). Siyasi tarih [1789-2001]. İstanbul: Der Yayınları.
• Younes, S. B. (2019). The UN role in restoring peace in the middle east: the case of Yemen. The United Nations and its conflict resolution role (143-162). Istanbul: Istanbul University Press.
• Yürütme ve İdare Bölümü Milletlerarası Antlaşmalar. (1996). T.C. Resmi Gazete (7558, 9 Ocak 1996). http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22518.pdf (Erişim Tarihi: 27 Şubat 2020)