1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞININ AFRİKA KITASINA ETKİLERİ: BERLİN AFRİKA KONFERANSI ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 3, 828 - 853, 30.10.2023

Cihan Daban

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1273625

Öz

Tarihi olayları etkileyen en önemli süreçlerden biri imparatorlukların kurulmuş olmasıdır; çünkü imparatorluk sistemiyle sınırları genişletme politikası uygulanmış ve birçok imparatorluğun birbirleriyle savaşmasına sebebiyet vermiştir. Bu doğrultuda Osmanlı-Rusya imparatorlukları zikredilebilir. Osmanlı’nın kuzeyinde etkili olan Rusya, güneye doğru sınırlarını genişletme politikasını uygulayarak Osmanlı ile birçok savaş gerçekleştirdi. Kafkaslardan Balkanlara, Orta Doğu’dan Afrika’ya kadar büyük bir güç haline gelen Osmanlı, Rusya’nın bu politikasını büyük oranda engelleyebildi. Bu bölgeler arasında Balkanlar, Rusya’nın egemen olmak istediği en başat bölgeler arasında yer almıştır; çünkü bu bölgede Rusya Panslavizm politikasını tamamlamayı hedeflemiştir. Bu nedenle Rusya’nın en büyük imtihanı güçlü bir Osmanlı’nın Balkanlar’daki varlığı olmuştur. Bununla birlikte Avrupalılar tarafından sömürgeciliğin yayılıyor olması da önemli bir süreç olarak gözlemlenmiştir. Bu nedenle Osmanlı sadece Rusya ile değil, sömürgeci Avrupa imparatorluklarıyla da savaşmıştır. Afrika’nın kuzey bölgesinin büyük bir kısmı başta olmak üzere, Afrika’nın birçok bölgesinde etkili olan Osmanlı, sömürgecilerin bu kıtaya girmesini uzun yıllar boyunca engelleyebilmiştir. Fakat 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, hem Balkanlar’daki hem de Afrika’daki dengelerin değişmesine sebebiyet verdi. Savaşı fırsat gören sömürgeci Avrupalılar 1884-1885 yıllarında Berlin’de Afrika Konferansı düzenleyerek kıtayı paylaşmaya başladılar. Bu bağlamda makale 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda zayıf düşen Osmanlı’yı gözlemleyen sömürgecilerin Afrika kıtasını nasıl paylaştıklarını ve sömürgeleştirdiklerini kaleme almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afrika Kıtası, Osmanlı, Rusya, 1877-1878 Savaşı, Berlin Afrika Konferansı

The Effects of the 1877-1878 Otoman-Russian War on the African Continent: The Case of the Berlin Africa Conference

Öz

One of the most important processes affecting historical events is the establishment of empires; because the policy of border expansion with the imperial system was implemented and this caused many empires to fight each other. Correspondingly, the Ottoman and Russian empires can be mentioned. Russia, which was influential above the Ottoman Empire, implemented the policy of expanding its borders to the south, and carried out many wars with the Ottomans. The Ottoman Empire, which became a great power from the Caucasus to the Balkans, from the Middle East to Africa, was able to prevent this policy of Russia to a large extent. Among these regions, the Balkans was among the most prominent regions that Russia wanted to dominate; because Russia aimed to complete its pan-Slavism policy in this region. For this reason, Russia's greatest challenge was the presence of a powerful Ottoman Empire in the Balkans. In addition to this, the spread of colonialism by the Europeans was also observed as an important process. Consequently, the Ottomans fought not only with Russia, but also with the colonialist European empires. The Ottoman Empire, which was influential in many parts of Africa, especially in the northern part of Africa, was able to prevent the colonialists from entering this continent for many years. Yet, the Ottoman-Russian War of 1877-1878 led to a change in the balance in both the Balkans and Africa. Seeing the war as an opportunity, Colonist Europeans held the African Conference in Berlin in 1884-1885 and started to share the continent. In this context, the article writes how the colonialists, who observed the weakened Ottoman Empire in the 1877-1878 Ottoman-Russian War, shared and colonized the African continent.

Anahtar Kelimeler

Africa Continent, Ottoman, Russia, War of 1877-1878, Berlin African Conference

Kaynakça

• Kaynakça Afyoncu, E. (2009). Sokullu Mehmed Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, İstanbul, 354-355.
• Ahmetaj, M. (2011). Berlin Kongresi ve Sonuçlarının Osmanlı Devleti ve Arnavutlar Üzerindeki Etkileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akalın, D.-Parlaz S. (2015). XIX. Yüzyılda Doğu Afrika’da Osmanlılar ve İtalyanlar. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Akyıldız, A. (2003). Mahmud Nedim Paşa, TDV İslam Ansiklopedisi, 27, Ankara, 374-376.
• Alganer, Y. ve Çetin, M. (2014). Avrupa’da Birlik ve Bütünleşme Hareketi. İstanbul Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), İstanbul,102-103.
• Aydın, M. (2002). 1876 Bulgaristan Ayaklanmasının Osmanlı-İngiliz İlişkilerine Etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(12), 81-85.
• Bolat, M. (2014). 1876-1914 Arası Osmanlı Devleti Dış Politikasının Genel Bir Değerlendirmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 1-13.
• Burma, M. (2012). Bulgaristan’ın Osmanlı İmparatorluğu’ndan Ayrılış Sürecinde Bulgar Ayaklanmaları. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 1(1), 76-79.
• Craven, M. (2015). Between Law and History: The Berlin Conference of 1884-1885 and the Logic of Free Trade. London Review of International Law, 3(1), 31-38.
• Çetin, S. ve Doğan, A. (2018). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusunun Kurulması ve Amasya’ya Yansımaları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(3), 1176-1177.
• Çiçek, H. (2021). XVIII.-XIX Yüzyıllar Osmanlı-Rus Münasebetlerine Dair Önemli Bir Kaynak: 83/1 Numaralı ve 1113-1309/1701-1891 Tarihli Rusya Ahidname Defteri. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 127(250), 37-66.
• Daban, C. (2017). Dekolonizasyon Süreci ve Sonrası Afrika. İstanbul: Açılım Kitabevi Yayınları. Dördüncü, M. (2001). 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasından 1841 Londra Sözleşmesine Kadar Boğazlar Meselesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 74-78.
• Durmaz, F. (2015). 93 Harbi’nde Büyük Güçlerin Politikaları ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 110-114.
• Düzcü, L. (2016). Tuna Sınırını Yeni Baştan Düzenlemek/Tahdîd-i Hudûd: Osmanlı’nın Rusya ile İmtihanı (1812-1818). AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(3),185-189.
• Efe, H.-Kızıl, M. (2018). Osmanlı’nın Kuzey ve Doğu Politikası ve Rusya’nın “Sıcak Denizlere İnme Politikası” Kapsamında Şekillenen Doğu Sınırları. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(17), 297-334.
• Gencer, A. İ. (1991). Ayastefanos Antlaşması. TDV İslam Ansiklopedisi, 4, İstanbul, 225.
• Gencer, A. İ. (1992). Berlin Antlaşması. TDV İslam Ansiklopedisi, 5, İstanbul, 516-517.
• Gençoğlu, H. (2016). Güney Afrika’da Osmanlı İzleri. İstanbul: Tezkire Yayınları.
• Gücüm, K. (2019). 1884-1885 Berlin Konferansı ve Kongo Örneği: Afrika’nın Sömürgeleştirilmesi Karşısında II. Abdülhamid Yönetimi. Teori Dergisi, Nisan, 69-82.
• Hacıoğlu S. (2020). 1876 İstanbul Konferansı’na Sunulan Doğu ve Batı Bulgaristan Vilayetleri Önerisi. Troyacademy Dergisi, 5(2), 187-217.
• Hazar, N. (2018). Sovyet Tehdidinin Gölgesinde Türk Dış Politikası: Kuzey Afrika Örneği. Ankara: Dış Politika Enstitüsü Yayınları.
• İnalcık, H. (2017). Osmanlı ve Avrupa: Osmanlı Devleti’nin Avrupa Tarihindeki Yeri. İstanbul: Kronik Kitap Yayınları.
• İnbaşı, M. (2019). Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi: Beylikten Devlete (1299-1453), S. H. Özkan (Ed.), Osmanlı Tarihi I (1299-1774): Siyasi Tarih-Kültür ve Medeniyet içinde (14-47), İstanbul: İdeal Kültür Yayınları.
• Johnson, S. (2014). King Leopold II's Exploitation of the Congo From 1885 to 1908 and Its Consequences. HIM 1990-2015.
• Karasu, D. (2019). Mahmud Nedim Paşa (1818-1883). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 204-215.
• Kavas, A. (2013). Osmanlı-Afrika İlişkileri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kavas, A. (2017). Geçmişten Günümüze Afrika. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kaya, A. İ. (2018). Osmanlı Belgeleri Işığında Tökeli İmre’nin Osmanlı Himayesindeki Mücadelesi ve Osmanlı Devleti’nden Sağlanan Parasal Yardımlar. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 62, 345-374.
• Keleş, E. (2008). Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Boğazlar Meselesi. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 23(23), 184-188.
• Kocamaz, G. (2015). 1884-1885 Berlin Konferansı ve Afrika’nın Avrupalı Devletler Tarafından Paylaşımı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köse, E. (2019). Zirveden İniş ve Klasik Düzeni Devam Ettirme Çabaları (1606-1699), Özkan, S. H.(Ed.), Osmanlı Tarihi I (1299-1774): Siyasi Tarih-Kültür ve Medeniyet içinde (166-171) İstanbul: İdeal Kültür Yayınları.
• Köse, K. (2020). Rus ve Osmanlı Kaynaklarına Göre Osmanlı Devleti’nin 1569 Astarhan Seferi. Genel Türk Tarihi Araştırmalar Dergisi, 2(3), 63-76.
• Kulat, Yuluğ T. (1962). 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’nin Sebepleri. Belleten Dergisi, 26(103), 591-592. Maden, F. (2013). Büyük Güçlerin Berlin Antlaşması’nın Uygulanmasına Yönelik Baskıları. History Studies, 5(1), 267-286.
• Minawi, M. (2018). Osmanlılar ve Afrika Talanı: Sahra’dan Hicaz’a İmparatorluk ve Diplomasi. (çev. Ayşen Gür), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Mirzayev, F. (2017). General Principles of International Law: Principle of Uti Possidetis Juris. Moscow Journal of International Law, 3, 31-39.
• Nalçacı, M. (2012). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Sürecinde Rusya Ordusu. Tarih Dergisi, 54, 149-172.
• Örenç, A. F. (2012). 1827 Navarin Deniz Savaşı ve Osmanlı Donanması. Tarih Dergisi, 46, 50-62.
• Özcan, A. (1993). Çehrin Seferi. TDV İslam Ansiklopedisi, 8, İstanbul, 249-251.
• Pazan, İ. (2019). Cevâhiru’l-Menâkıb: Sokollu Mustafa Paşa’nın Hayatı. İstanbul: Bilnet Yayınları.
• Şahin, G. (2018). Afrika’nın Sömürgeleştirilme Sürecinde Berlin Konferansı (1884-1885) ve Afrika Basınına Yansımaları. History Studies, 10 (1), 247-268.
• Tandoğan, M. (2013). Afrika’da Sömürgecilik ve Osmanlı Siyaseti (1800-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekdemir, A. (2018). Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları Sırasında Askerî Nakliyatı ve Karşılaşılan Problemler. Türk Dünyası Araştırmaları, 118 (232), Ocak-Şubat, 34-35.
• Turan, Ş. (1994). Edirne Antlaşması. TDV İslam Ansiklopedisi, 10, İstanbul, 442-443.
• Türkoğlu, İ. (2022). Kazan Hanlığı. TDV İslam Ansiklopedisi, 25, Ankara, 136-138.
• Uluerler, S. (2018). Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Rus-İran Yakınlaşmasına Karşılık Osmanlı’nın İngiltere ile İzlediği Politikanın Esasları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(1), Ocak, 331.
• Uzun, Ö. F. (2020). 1806-1812 Osmanlı-Rus Harbi’nde Rus Ordusunun Tuna Harekâtı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 194.
• Yüksel, S. (2019). Küçük Kaynarca’dan Yaş Antlaşması’na Kadar Eflak-Boğdan Üzerinde Osmanlı-Rus Nüfuz Mücadelesi. Belleten Dergisi, 83(297), 605-632.
• Arşiv Belgeleri
• BOA, Osmanlı Arşivi. Y.PRK.A., 6/74, 16/M/1309.
• BOA, Osmanlı Arşivleri. BEO, 642/48089, 25/Z/1312.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Y.PRK.AZF., 47/93, 20/S/1321
• BOA, Osmanlı Arşivleri. Y.PRK.SRN-1/47, 21 Mart 1882.
• BOA, Osmanlı Arşivleri. Y.A.HUS-311/91, 30 Ekim 1894.
• İnternet Kaynakları
• General Act of the Berlin Conference on West Africa, 26 February 1885, https://loveman.sdsu.edu/docs/1885GeneralActBerlinConference.pdf (Erişim 22 Ağustos 2022).
• OAU, Organization of African Unity. “Border Disputes Among African States”, https://au.int/sites/default/files/decisions/9514- 1964_ahg_res_1-24_i_e.pdf, (Erişim 30 Ağustos 2022).
• UN, United Nations, “Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples: General Assembly Resolution 1514 (XV) of 14 December 1960”, https://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/Independence.aspx (Erişim 30 Eylül 2022).