II. Abdülhamid Döneminden Bir Bürokrat: Hacı İsmail Hakkı Bey’in Sergüzeşti

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 3, 1342 - 1367, 30.10.2023

İsmet Sarıbal

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1347312

Öz

Hacı İsmail Hakkı Bey, Tırnova Evkaf Muhasebecisi Mustafa Refik Efendi’nin oğluydu. Küçük yaşta memuriyet hayatına başladı. Midhat Paşa’yla olan tanışıklığı memuriyet hayatını İstanbul’da sürdürmesinin önünü açtı. Kayserili Ahmed Paşa’nın kızıyla evlenerek Babıali’deki nepotizm ağına dâhil oldu. Sultan II. Abdülhamid’in iktidara gelişi ve meşruti idareye geçilmesi sürecinde Hacı İsmail Hakkı Efendi Şura-yı Devletteki işinden oldu. Bir müddet sonra mülazemetle Beyoğlu Bidayet Mahkemesinde işe başladı ve hâkimliğe kadar uzanan yeni bir kariyer yoluna girdi. II. Meşrutiyet’in ilanı öncesinde hâkimlikten atıldı. Ardından Şehremaneti Azalığına tayin edildi. Gizli bir görevle Selanik’e gönderildi. Selanik’te suikasta uğradı, sağ olarak kurtuldu. İstanbul’a döndükten sonra hafiye damgası yedi, “İzhâr-ı Hakikat yahut Sergüzeşt” adını verdiği bir risale yazıp başından geçenleri anlatarak hafiye olmadığını ispatlamaya çalıştı. 31 Mart Vakası sonrasında İttihâd-ı Muhammedî Cemiyeti üyesi olduğu iddiasıyla Rodos’a sürgüne gönderildi. Bu çalışmada İzhâr-ı Hakikat yahut Sergüzeşt adlı risalesi üzerinden Hacı İsmail Hakkı Bey’in hayatı hakkında değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Hafiye, Nepotizm, Sergüzeşt., İsmail Hakkı Bey

A Bureaucrat From The Period Of Abdulhamid II: Serguzeşt Of Hacı Ismail Hakkı Bey

Öz

Hacı Ismail Hakkı Bey was the son of Tırnova Evkaf Accountant Mustafa Refik Efendi. He started his career as a civil servant at a young. His acquaintance with Midhat Pasha paved the way for him to continue his civil service life in Istanbul. He was involved in the nepotism network in Babıali by marrying the daughter of Kayserili Ahmed Pasha. In the process of Sultan Abdulhamid II coming into power and transitioning to the constitutional administration, Hacı İsmail Hakkı Efendi lost his job in the Council of State (Şura-yı Devlet). After a while, he started working at the Beyoğlu Bidayet Court and embarked on a new career path that extended to judgeship. He was fired from judgeship before the proclamation of the Second Constitutional Monarchy. Afterward, he got appointed as a member of the Şehremaneti. He was sent on a secret mission to Selanik (Thessaloniki). He survived an assassination attempt in Selanik (Thessaloniki). Upon his return to Istanbul, he was labeled as a spy and he wrote a pamphlet entitled "İzhâr-ı Hakikat yahut Sergüzeşt" describing his experiences to prove that he wasn’t spy. He was exiled to Rhodes due to the claims of being a member of the İttihâd-ı Muhammedî Cemiyeti (Committee of Muhammedi Union). He requested forgiveness from the İttihat ve Terakki administration (Committee of Union and Progress) and was eventually forgiven. In this study, evaluations will be made about the life of Hacı Ismail Hakkı Bey, through his pamphlet “İzhâr-ı Hakikat yahut Sergüzeşt”.

Anahtar Kelimeler

Abdulhamid II, Spy, Nepotism, Serguzest., Ismail Hakkı Bey

Kaynakça

• Akşin, Sina. (1970). 31 Mart Olayı, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Beyhan, M. A. (1999). “II. Abdülhamid Döneminde Hafiyye Teşkilatı ve Jurnaller”, İlmi Araştırmalar, (8), 65-83.
• Demirel, F. (2008). Adliye Nezaretinin Kuruluşu ve Faaliyetleri 1876-1914, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Eraslan, C. (1997). Hamidiye Alayları. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XV, 462- 464.
• Erkin, B. (2019). Hâtırat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gör, E. (2016). II. Abdülhamid’in Hafiye Teşkilatı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• İrtem, S. K. (1999). Meşrutiyet Doğarken 1908 Jön-Türk İhtilali. (yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu), İstanbul: Temel Yayınları.
• İsmail Hakkı. (H 1324). İzhâr-ı Hakikat Yahut Sergüzeşt. İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan.
• Kurat, A. N. (1959). Türk- Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış 1800-1959. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Özcan, A. (2001). İttihâd-ı Muhammedî Cemiyeti. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXIII, 475- 476.
• Özkorkut, N.Ü. (2016). Osmanlı Hukukunda Müdde-i Umumilik: Savcılık Kurumunun Türk Hukukuna Girişi ve Uygulanma Süreci. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1943). Kayserili Ahmed Paşa Hakkında İkinci Abdülhamid’in Bir Hatt-ı Hümâyûnu. Belleten, VII (27), 523- 542.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2021). Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünver, M. (2012). Midilli Adası’nın İdari ve Sosyo - Ekonomik Yapısı 1876-1914. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Telli, H. (2022). İsmail Hakkı Bey’in II. Abdülhamid’e Sunduğu Hac Raporu. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, VII (1), 18-49.
• Tunçay, M., Çavaş, R., Akbayar, N., Öztuncay, B. & Demirel, Y. (drl.). (2008). II. Meşrutiyet’in İlk Yılı, İstanbul: YKY Yayınları.
• Yalçın, H. C. (1976). Siyasal Anılar. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yarcı, G. (2013). Osmanlı Diplomasisinde Makedonya Meselesi (1876-1913). Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, IV (1), 76-114.
• Yazıcı, O. (2020). Osmanlı- Rus Savaşı’nda (1877-1878) Sultan II. Abdülhamid’in İttifak Arayışları ve Afganistan’daki Akisleri. İRTAD, 5, 1-13.
• Arşiv Kaynakları - T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA, Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH.SAİD.d. ), 18 - 35; BOA, Babıali Evrak Odası (BEO), 1397- 104754, 1719 - 128851, 1625 - 121840, 1738 - 310289, 609 – 45635; BOA, Dâhiliye Muhaberât-ı Umumiye İdaresi Belgeleri (DH. MUİ), 159- 105; BOA, Hariciye Nezareti Belgrat Sefareti (HR. SFR [3]), 254- 94; BOA, İrade Taltifat (İ. TAL), 75- 91; BOA, İrade Ticaret ve Nafia (İ. TNF), 1- 24; BOA, Maliye Evrak-ı Emiriye Müdüriyeti (ML. EEM), 326- 34; BOA, Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD), 2352- 13, 585- 20, 3114 - 29, 1195 – 3; BOA, Sadrazam Kâmil Paşa Evrakı- Yıldız Esas Evrakına Ek (Y. EE. KP), 31- 3098; BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV), 114- 23; BOA, Yıldız Müfettişlik ve Komiserlik Tahriratı (Y.PRK. MK), 3- 46; BOA, Yıldız Perakende Evrakı- Adliye ve Mezâhib Nezareti (Y. PRK. AZN), 10- 53, 5- 27, 11 - 56; BOA, Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ), 41- 92.
• Gazeteler: Harici. (1908, Temmuz 12). Balkan, 4; Mühim Bir Vesika. (1908, Ağustos 11 -16). İttihat ve Terakki, 1-4; Sertel, Y. (1994, Şubat 27 - 28). Sabiha Sertel ve Zor Yıllar. Cumhuriyet. https://core.ac.uk/download/pdf/ 45608818.pdf, e.t. 18.03.2022.