Avrupa Birliği ile Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü Üyesi Ülkelerdeki Sağlık Sistemi Performansının Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 4, 1002 - 1035, 31.12.2024

Aslı Köse

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1439674

Öz

Sağlık sistemlerinde performans ölçümünün nihai hedeflere ulaşmada düzenli performans ölçümü yapılması gereklidir. Bu araştırmanın amacı Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) performans ölçüm yaklaşımı kullanılarak Avrupa Birliği (EU) ile OECD üyesi ülkelerin sağlık sistemi performansını değerlendirmektir. Veriler OECD ve Eurostat veri tabanlarından alınmıştır. Veri Zarflama Analizi ile ulaşılan etkinlik skorlarına göre sağlık sistemi performans modelindeki değişkenler arasındaki ilişki Tobit Regresyon analizi ile değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde EMS ve EViews 10 programları kullanılmıştır. 2011-2019 yıllarında OECD ve AB üye ülkelerinden Yunanistan, İrlanda, Norveç, Polonya, Slovenya, İspanya, İsveç, Estonya sağlık sistemleri Veri Zarflama Analizi’ne göre performans düzeyinde etkin oldukları belirlenmiştir. Çekya, Danimarka, Almanya, Avusturya sağlık sistemleri üç ölçek türünde performans düzeyinde etkin olmadığı belirlenmiştir. Tobit regresyon analizine göre OECD sağlık sistemi performans ölçüm yaklaşımında (kişi başına düşen hekim sayısı hariç) değişkenlerden yalnızca doğumda beklenen yaşam süresinin sağlık sistemi performansında etkili olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık göstergeleri, sağlık sistemi, performans

Etik Beyan

Araştırma ikincil verilere dayalı olarak gerçekleştirilmiş olup etik kurul izni gerektirmemektedir.Veriler OECD ve Eurostat veri tabanlarından alınmıştır.

Kaynakça

• Afonso, A. ve Aubyn, M. S. (2011). Assessing health efficiency accross countries with two-step and bootstrap analysis. Applied Economics Letters, 18(5), 1427-1430. https://doi.org/10.1080/13504851.2010.541149
• Akça, T., Yiğit, P. ve Özçelik, M. (2023). OECD ülkelerinin sağlık sistemi verimliliğinin incelenmesi. İstanbul Esenyurt Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(2), 1-23.
• Alatinga, K.A. ve Williams, J.J. (2014). Community perceptions on the provision of quality health care in Ghana: The case of Kassena-Nankana Mutual Health Insurance Scheme. Ghana Journal of Development Studies, 11(2), 83-99. https://doi.org/10.4314/gjds.v11i2.6
• Anderson, G. ve Hussey, P. S. (2001). Comparing health system performance in OECD countries. Health Affairs, 20(3), 219-232, https://doi.org/10.1377/hlthaff.20.3.219
• Arah O.A., Klazinga N.S., Delnoij D.M.J., Ten Absroek A.H.A. ve Custers T. (2003). Conceptual frameworks for health systems performance: A quest for effectiveness, quality and improvement. International Journal of Quality In Health Care, 15(5):377-398. https://doi.org/10.1093/intqhc/mzg049
• Ayanoğlu, Y., Atan, M. ve Beylik, U. (2010). Hastanelerde veri zarflama analizi (VZA) yöntemiyle finansal performans ölçümü ve değerlendirilmesi. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 2, 40-62.
• Aydan, S. ve Arıkan, C. (2021). OECD ülkelerinde hastane yatış süresini etkileyen faktörlerin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 24(1), 127-138.
• Balçık, P. Y. ve Nangır, Ö. F. (2016). Avrupa ve Türkiye’de sağlık insan gücü ve sağlık teknolojileri. Ankara Medical Journal, 16 (1), 90-97.
• Balçık, P.Y. ve Konca, M. (2019). Malmquist indeks ile OECD ülkelerinin sağlık sistemleri performansının değerlendirilmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(3), 666-682.
• Bauer, D.T. ve Ameringer, C.F. (2010). A Framework for Identifying Similarities Among Countries To Improve Cross-National Comparisons of Health Systems. Health&Place, 16 (6), 1129-1135. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2010.07.004
• Boz, C. ve Önder, E. (2017). OECD ülkelerinin sağlık sistemi performanslarının değerlendirilmesi. Sosyal Güvence Dergisi, 6 (11), 24-61.
• Börüban, C. ve Özgür Güler, E. (2022). Sağlık sistemi belirleyicileri ve göstergeleri üzerine bir yol analizi çalışması. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(1), 1602-1629.
• Busse, R, Klazinga, N., Panteli, D. ve Quentin, W. (2019). An introduction to healthcare quality: defining andexplaining its role in health systems. Busse, R, Klazinga, N., Panteli, D. ve Quentin, W (eds.), Improving healthcare quality in Europe Characteristics, effectiveness and implementation of different strategies. WHO Regional Office for Europe: Denmark
• Cetin, V. R. ve Bahce, S. (2016), Measuring the efficiency of health systems of OECD countries by Data Envelopment Analysis. Applied Economics, 48 (37), 3497-3507. https://doi.org/10.1080/00036846.2016.1139682
• Charnes, A., W., Cooper ve Rhodes, E. (1978). Measuring the efficiency of decision making. European Journal of Operational Research, 2(6), 429-444.
• Cooper, W. W., Seiford, L. ve Tone, K. (2007). Data Envelopment Analysis: A Comprehensive Text with Models, Applications, References and DEA Solver Software. Springer: New York
• Çelik, Y. (2011). Türkiye sağlık harcamalarının analizi ve sağlık harcama düzeyinin uygunluğunun değerlendirilmesi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 62-81.
• Çınaroğlu, S. (2021). Efficiency in health services based on professionals consensus quality indicators. International Journal of Healthcare Management,14(4):993–1001. https://doi.org/10.1080/20479700.2020.1724436
• Demirci, Ş., Konca, M. ve İlgün, G. (2020). Sağlık finansmanının sağlık sistemleri performansına etkisi: Avrupa Birliği üyesi ve adayı ülkeler üzerinden bir değerlendirme. Sosyoekonomi, 28(43), 229-242. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2020.01.13
• Demirci, Ş., Yetim, B. ve Konca, M. (2019). OECD ülkelerinde uzun dönemli bakım hizmetlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 305-313. https://doi.org/10.18506/anemon.614188
• Dixon, A., Langenbrunner, J. & Mossialos, E. (2014). Facing the challenges of health care financing, in: J. Figueras & M. McKee & J. Cain & S. Lessof (eds.), Health Systems in Transition: Learning from Experience, World Health Organisation: Copenhagen.
• Ertürk Atabey, S. (2012). Sağlık sitemleri ve sağlık politikası. Gazi Kitabevi: Ankara
• Gavurova, B., Kocisova, K. ve Sopko, J. (2021). Health system efficiency in OECD countries: dynamic network DEA approach. Health Economics Review, 11(1), 1–25. https://doi.org/10.1186/s13561-021-00337-9
• Gençoğlu, P., Kuşkaya, S. ve Toguc, N. (2011). Sağlık hizmetlerini vergilerle finanse eden ülkeler üzerine ampirik bir analiz. OPUS International Journal of Society Researches, 18,1596-1613. https://doi.org/10.26466/opus.792754
• Hadad, S. Hadad, Y. ve Tuva, T.S. (2013). Determinants of healthcare System’s efficiency in OECD countries. The European Journal of Health Economics, 14(2), 253-265. https://doi.org/10.1007/s10198-011-0366-3
• Helling, D. K., Nelson, K. M., Ramirez, J. E. ve Humphries, T. L. (2006). Kaiser permanente Colorado region pharmacy department: Innovative leader in pharmacy practice. Journal of the American Pharmacists Association, 46(1), 67–76. https://doi.org/10.1331/154434506775268580
• Hermanowski, T., Bystrov, V., Staszewska-Bystrova, A., Szafraniec-Buryło, S. I., Rabczenko, D., Kolasa, K. ve Orlewska, E. (2015). Analysis of trends in life expectancies and per capita gross domestic product as well as pharmaceutical and non-pharmaceutical healthcare expenditures, Acta Pol Pharm, 72(5),1045- 1050.
• Ibrahım, M. D., Daneshvar, S., Hocaoğlu M. B. ve Oluseye, O. W. G. (2019). An estimation of the efficiency and productivity of healthcare systems in Sub-Saharan Africa: health-centred millennium development goal-based evidence. Social Indicators Research, 143 (1), 371-389. https://doi.org/10.1007/s11205-018-1969-1
• Kaya Samut, P., Cafrı, R. (2016). Analysis of the Efficiency Determinants of Health Systems in OECD Countries by DEA and Panel Tobit. Soc Indic Res. 129, 113–132. https://doi.org/10.1007/s11205-015-1094-3
• Keskimäki, I., Tynkkynen, L.K., Reissell, E., Koivusalo, M., Syrjä, V., Vuorenkoski, L., Rechel, B. ve Karanikolos, M. (2019). Finland: Health system review. Health Systems in Transition, 21(2), 1–16.
• Klassen, K. ve Rohleder, T. (2004). Outpatient appointment scheduling with urgent clients in a dynamic, multi-period environment. International Journal of Services Industry Management, 15(2), 167-86. https://doi.org/10.1108/09564230410532493
• Kocaman, M. A., Mutlu, E. M., Bayraktar, D. ve Araz, M. Ö. (2011). OECD ülkelerinin sağlık sistemlerinin etkinlik analizi. Endüstri Mühendisliği Dergisi, 23(4), 14-31.
• Köksal, S., Sipahioğlu, N.T., Yurtsever, E. ve Vehid, S. (2016). Temel sağlık düzeyi göstergeleri açısından Türkiye ve Avrupa Birliği ülkeleri. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 10 (4), 205-212.
• Kruk, M. E. ve Freedman, L. P. (2008). Assessing health system performance in developing countries: a review of the literatüre. Health Policy, 85, 263–276. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2007.09.003
• Linden, M. ve Ray, D. (2017). Life expectancy effects of public and private health expenditures in OECD countries 1970–2012: Panel time series approach. Economic Analysis and Policy, 56, 101-113. https://doi.org/10.1016/j.eap.2017.06.005
• Lombrail, P. (2007). Inégalités de santé et d'accès secondaire aux soins. Rev Epidemiol Sante Publique, 55(1):23-30. https://doi.org/10.1016/j.respe.2006.12.002
• Matilla, M., Söderlund, P., Wass, H. ve Rapeli, L. (2013). Healthy voting: the effect of self-reported health on turnout in 30 countries. Elect Stud. 32(4), 886-891. https://doi.org/10.1016/j.electstud.2013.07.010
• McDermott, C. ve Stock, G.N. (2007). Hospital operitaions and length of stay performance. International Journal of Operations & Production Management, 27(9), 1020-1042. https://doi.org/10.1108/014443570710775847
• Medeiros, J. ve Schwierz, F. (2015). Efficiency estimates of health care systems in the EU, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/economic_paper/2015/pdf/ ecp549_en.pdf
• Mirmirani, S. (2008). Health care system efficiency analysis Of G12 countries. International Business & Economics Research Journal, 7(2), 47-56. https://doi.org/10.19030/iber.v3i5.3689
• Mirmirani, S. ve Mirmirani, T. (2005), “Health care delivery in OECD countries, 1990-2000: an efficiency assessment. The Business Review, 3(2), 58-63.
• Murat, D. ve Güzel, S. (2023). SAARC ve OECD ülkelerinde sağlık kaybı yeterliliğinin ARAS ve WASPAS ile analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 53-75. https://doi.org/10.33707/akuiibfd.1233313
• Narcı, H. Ö. (2012). Sağlık Kurumlarında Verimlilik Ölçümü. İ. Şahin ve H.Ö Narcı içinde, Sağlık Kurumlarında Verimlilik Ölçümü ve Yöntemleri (s.116-145). Anadolu Üniversitesi Yayını: Eskişehir
• OECD (2021). Health at a Glance 2021: OECD Indicators. OECD Publishing. Paris
• Osgood, D. W., Finken, L. L. ve McMorris, B. J. (2002). Analyzing multiple-item measures of crime and deviance II: Tobit regression analysis of transformed scores. Journal of Quantitative Criminology, 18(4), 319-347. https://doi.org/10.1023/A:1021198509929
• Ozcan, Y. A. (2008). Health care benchmarking and performance evaluation. Springer: New York Özden, Ü. (2009). Veri Zarflama Analizi ile Türkiye’de vakıf üniversitelerinin etkinliğinin ölçülmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2), 167-185.
• Öztürk, S. ve Uçan, O. (2017). Türkiye’de sağlık harcamalarında artış nedenleri: sağlık harcamalarında artış-büyüme ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1), 139-152.
• Pekkaya, M. ve Dökmen, G. (2019). OECD ülkeleri kamu sağlık harcamalarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile performans değerlendirmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15(4), 923-950. https://doi.org/10.17130/ijmeb.2019456391
• Rahmatollah G. ve Rouzbehani K. (2016). Social, Economic, and Political Perspectives on Public Health Policy-Making. IGI Global: USA
• Retzlaff-Roberts, D., Chang, C. F. ve Rubin, R. M. (2004). Technical efficiency in the use of health care resources: a comparison of OECD countries. Health Policy, 69, 55–72. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2003.12.002
• Richardson, J., Wildman, J. ve Robertson, I. K. (2003). A critique of the World Health Organisation's evaluation of health system performance. Health Econ, 12(5): 355-366. https://doi.org/10.1002/hec.761
• Schütte , S., Acevedo , P.N.M. ve A. Flahault, A. (2018). Health systems around the world – a comparison of existing health system rankings. J Glob Health, 8 (1): 1-9. https://doi: 10.7189/jogh.08.010407
• Sevim, F. (2021). OECD ülkeleri sağlık sistemleri performansı üzerine bir değerlendirme (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sultan, W.I.M. ve Crispim, J. (2018). Measuring the efficiency of Palestinian public hospitals during 2010–2015: an application of a two-stage DEA method. BMC Health Serv Res 18, 381. https://doi.org/10.1186/s12913-018-3228-1
• Sümbüloğlu, K. ve Sümbüloğlu, V.(2012). Biyoistatistik. Hatipoğlu Yayın: Ankara.
• Şahin, K. ve Cezlan, E. Ç. (2023). OECD ülkelerinin sağlık göstergeleri ve sağlık finansman modellerinin karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 41(1), 44-61. https://doi.org/10.17065/huniibf.1096257
• Şener, M. ve V. Yiğit (2017). Sağlık sistemlerinin teknik verimliliği: OECD ülkeleri üzerinde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26), 266- 290.
• Tatar, M. (2011). Sağlık hizmetlerinin finansman modelleri: sosyal sağlık sigortasının Türkiye’deki gelişimi. Sosyal Güvenlik Dergisi, (1), 103-130.
• Teleş, M., Çakmak, C. ve Konca, M. (2018). Avrupa Birliği döngüsündeki ülkelerin sağlık sistemleri performanslarının karşılaştırılması. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 25(3), 811-835.https://doi.org/10.18657/yonveek.381561
• Temür, Y. ve Bakırcı, F. (2008). Türkiye’de sağlık kurumlarının performans analizi: Bir Vza uygulaması. Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 261-282.
• Timor, M. ve Lorcu, F. (2010). Türkiye ve Avrupa Birliğine üye ülkelerin sağlık sistem performanslarının kümeleme ve Veri Zarflama Analizi ile karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü Yönetim Dergisi, 21(65), 25-46.
• Tokatlıoğlu, Y. ve Ertong, C. B. (2020). OECD ülkelerinin sağlık sektörlerinin etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile değerlendirilmesi. Tesam Akademi Dergisi, 7(1), 251- 276. https://doi.org/10.30626/tesamakademi.696248
• Türkoğlu, S. P. (2018). Avrupa ülkelerinin sağlık göstergelerinin Topsis yöntemi ile değerlendirilmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 65-78. http://dx.doi.org/10.11616/asbed.v18i38800.459468.
• Uğurluoğlu, Ö. ve Çelik, Y. (2005). Sağlık sistemleri performans ölçümü, önemi ve Dünya Sağlık Örgütü yaklaşımı. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 8(1),3-29.
• Vainieri, M., Noto, G., Ferre, F. ve Rosella, L.C. A. (2020). Performance Management System in Healthcare for All Seasons? Int. J. Environ. Res. Public Health, 17, 5590:1-10. https://doi.org/10.3390/ijerph17155590
• Varabyova, Y. ve Schreyögg, J. (2013). International comparisons of the technical efficiency of the hospital sector: panel data analysis of oecd countries using parametric and non-parametric approaches. Health Policy, 112, 70-79. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2013.03.003
• World Health Organization (WHO). (2000). The World Health Report 2000: Health Systems: Improving Performance. World Health Organization. WHO Publication: Switzerland-Geneva.
• Wilson, K., Eyles, J., Ellaway, A., Macintyre, S. ve Macdonald, L. (2010). Health status and health behaviours in neighbourhoods: a comparison of Glasgow, Scotland and Hamilton, Canada. Health & Place, 16(2):331-338. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2009.11.001
• Yeşilyurt, Ö. ve Salamov, F. (2017). Türk Devletleri Sağlık Sistemlerinde Etkinliğin ve Etkinliğe Etki Eden Faktörlerin Süper Etkinlik ve Tobit Modelleriyle Değerlendirilmesi, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 128-138.
• Yıldırım, H. H. ve Yıldırım, T. (2011). Avrupa Birliğine Üyelik Sürecinde Türkiye Sağlık Sektörü. İmaj Yayınevi: Ankara. Yılmaz, G. (2018). Türkiye sağlık sisteminde reformlar ve siyasi transferi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(41), 179-206. htpps://doi.org/10.21560/spcd.vi.36875
• Yiğit, P. ve Kumru, S. (2019). Türkiye’de 2003-2016 yılları arasında temel sağlık göstergelerinin joinpoint regresyon yöntemi ile analizi. Türkiye Klinikleri Biyoistatistik Dergisi, 11(1), 47-65. https://doi.org/10.5336/biostatic.2018-63898