Türkiye'de İslamcı Düşüncenin Modern Temellerinin İslamcı Geleneğin Önemli Tartışmaları İçindeki Konumu

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 795 - 813, 30.09.2025

Aytaç Odacılar

Öz

Bu çalışma, İslam'ın modern öncesi tarihsel temellerine rağmen, İslamcılık kavramının neden belirgin bir şekilde modern bir olgu olarak incelenmesi gerektiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca, İslamcı çevrelerde yaygın olan modernite eleştirisini göz önünde bulundurarak, çalışma İslamcılığın modern olarak kategorize edilmesindeki içsel paradoksu ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bağlamsal bir söylem analizi yoluyla, bu eleştirilerin aslında modern bir entelektüel çerçeve içinde dile getirildiğini ortaya koymaktadır. ‘Dini Anlayışın Seküler Konumlandırılması’, ‘Üstünlük Kavramı’, ‘Geri Kalmışlık Kavramı ve İlerleme Fikri’, ‘Anti-Emperyalizm’ ve ‘Laiklik Tartışması’ gibi kritik temaları inceleyen çalışma, modernite eleştirisine rağmen İslamcılığın nihayetinde İslam düşüncesinin tamamen modern bir ifadesini oluşturduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Modern , İslamcılık , Anti-Emperyalizm , Seküler , laiklik

The Position of Modern Foundations of Islamist Thought in Turkey within Significant Discussions of the Islamist Tradition

Öz

This study seeks to elucidate why the concept of Islamism must be examined as a distinctly modern phenomenon, notwithstanding Islam's pre-modern historical foundations. Furthermore, considering the critique of modernity prevalent within Islamist circles, the study aims to unveil the inherent paradox in categorizing Islamism as modern. Through a contextual discourse analysis, it reveals that these critiques are, in fact, articulated within a modern intellectual framework. By exploring critical themes such as the 'Secular Positioning of Religious Understanding,' 'The Concept of Superiority,' 'The Concept of Backwardness and the Idea of Progress,' 'Anti-Imperialism,' and 'The Laicality Debate,' the study demonstrates that Islamism, despite its critique of modernity, ultimately constitutes a thoroughly modern expression of Islamic thought.

Anahtar Kelimeler

Modern , Islamism , Anti-Imperialism , Secular , Laicality

Kaynakça

• Akçam, T. (1992). Türkiye için yeni bir toplumsal projeye doğru. Birikim, 43, 22–25.
• Aktay, Y. (2014). Sunuş. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce: İslamcılık (pp. 13–26). İletişim Yayınları.
• Al-Azmeh, A. (2017). İslamlar ve moderniteler (E. Gen, Trans.). İletişim Yayınları.
• Arslan, A. (2015). Modern dünyada Müslümanlar. İletişim Yayınları.
• Aydın, C. (2013). İmparatorluk ve hilafet vizyonları arasında Osmanlı’nın Pan-İslamist imajı: 1839–1924. In İ. Kara & A. Öz (Eds.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketleri (pp. 47–69). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ayoob, M. (2008). The many faces of political Islam: Religion and politics in the Muslim world. University of Michigan Press.
• Berkes, N. (2010). Türkiye’de çağdaşlaşma (A. Kuyaş, Ed.). Yapı Kredi Yayınları.
• Bora, T. (2008). Türk sağının üç hali: Milliyetçilik, muhafazakârlık, İslamcılık. Birikim Yayınları.
• Bulaç, A. (1992). İslam ve çoğulculuk: Medine Vesikası üzerine bir inceleme. Birikim, 37, 24–35.
• Bulaç, A. (2014). İslam’ın üç siyaset tarzı veya İslamcıların üç nesli. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce: İslamcılık (pp. 48–68). İletişim Yayınları.
• Cündioğlu, D. (1996). Ernest Renan ve reddiyeler bağlamında İslâmbilim tartışmalarına bibliyografik bir katkı. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 2, 1–94.
• Çiğdem, A. (2014). İslamcılık ve Türkiye üzerine bazı notlar. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce: İslamcılık (pp. 26–33). İletişim Yayınları.
• Dilipak, A. (1992). Medine Sözleşmesi üzerine aykırı düşünceler. Birikim, 43, 26–28.
• Duran, B. (2014). Cumhuriyet dönemi İslamcılığı: İdeolojik konumları, dönüşümü ve evreleri. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce: İslamcılık (pp. 129–156). İletişim Yayınları.
• Elias, N. (2000). Uygarlık süreci (E. Ateşman, Trans.). İletişim Yayınları.
• Ertit, V. (2014). Birbirinin yerine kullanılan iki farklı kavram: Sekülerleşme ve laiklik. Akademik İncelemeler Dergisi, 9(1), 103–124.
• Ertit, V. (2020). Sekülerleşme teorisi. Liberte Yayınevi.
• Esposito, J. L. (2002). İslâm tehdidi efsanesi (Ö. Baldık, A. Köse, & T. Küçükcan, Trans.). Ufuk Kitapevi Yayıncılık.
• Eygi, M. Ş. (2018, March 2). Türkiye artık bir İslam ülkesi değil, Allah adaleti emrediyor, zulüm kol geziyor. T24. https://t24.com.tr/haber/mehmet-sevket-eygi-turkiye-artik-bir-islam-ulkesi-degil-allah-adaleti-emrediyor-zulum-kol-geziyor,575564
• Gencer, B. (2013). Şeriatçılıktan medeniyetçiliğe İslamcılık: Bir İslamcılık tipolojisine doğru. In İ. Kara & A. Öz (Eds.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketi: Sempozyum tebliğleri (pp. 69–98). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Gencer, B. (2017). İslam’da modernleşme: 1839–1939. Doğu Batı Yayınları.
• Kam, F. (2014). Celal Nuri’nin Tarih-i İstikbal’i: Sakız çiğnemek. In İ. Kara (Ed.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi 2: Metinler kişiler (pp. 571–579). Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2013). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketi üzerine birkaç not. In İ. Kara & A. Öz (Eds.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketleri (pp. 15–44). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kara, İ. (2014). İslamcı söylemin kaynakları ve gerçeklik değeri. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce: İslamcılık (pp. 34–48). İletişim Yayınları.
• Kara, İ. (2014b). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi 1: Metinler kişiler. Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2016). Cumhuriyet Türkiyesi’nde bir mesele olarak İslam 1. Dergâh Yayınları.
• Karakoç, S. (1986). Çağ ve ilham IV. Diriliş Yayınları.
• Karaman, H., Bulaç, A., Sırma, İ. S., & Karatepe, Ş. (1993). İslam toplum düzenine doğru bir adım: Medine Vesikası. Yeni Zemin, 5, 29–35.
• Karpat, K. H. (2017). İslam’ın siyasallaşması: Osmanlı Devleti’nin son döneminde kimlik, devlet, inanç ve cemaatin yeniden yapılandırılması (Ş. Yalçın, Trans.). Timaş Yayınları.
• Kasım, M. (2014). Kuvvet hazırlamak – ilim ve mektepler. In İ. Kara (Ed.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi 1: Metinler kişiler (pp. 129–135). Dergâh Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (1999). Çerçeve 2. Büyük Doğu Yayınları.
• Kurtoğlu, Z. (2014). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve siyaset: Pozitivist yönetim ideolojisinin İslam’ın siyasallaşmasına katkısı. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce: İslamcılık (pp. 201–216). İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1996). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İletişim Yayınları.
• Medeniyet Tasavvuru Okulu. (n.d.). Hakkımızda. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi. Retrieved May 12, 2023, from https://www.izu.edu.tr/medeniyet-tasavvuru-okulu/hakkimizda
• Mert, N. (2014). Türkiye İslamcılığına tarihsel bir bakış. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce: İslamcılık (pp. 411–419). İletişim Yayınları.
• Naim, B. A. (2014). İslam’ın dünü ve bugünü. In İ. Kara (Ed.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi 1: Metinler kişiler (pp. 338–347). Dergâh Yayınları.
• Odacılar, A. (2022). Türk düşüncesinde bir nevabit – İsmet Özel’in ontolojisi ve İslamcılığı. Dergah Yayınevi.
• Ökten, K. H. (2008). Varlık ve Zaman’ı anlama kılavuzu. Agora Kitaplığı.
• Özel, İ. (2009). Bileşenleriyle basit – Şairin devriye nöbeti: 2 (E. Yıldırım, Ed.). Şule Yayınları.
• Renan, E. (1946). Nutuklar ve konferanslar (Z. İshan, Trans.). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2007). İslamcılık akımı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Türköne, M. (2011). Siyasi ideoloji olarak İslamcılığın doğuşu. Etkileşim Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2015). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yıldırım, E. (2013). İslamcılığa muhalif bir İslamcı: İsmet Özel. In İ. Kara & A. Öz (Eds.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketleri (pp. 307–339). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.