1990 Sonrası Ekonomik Krizlerin Karşılaştırmalı Bir Analizi: Türkiye Örneği

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 861 - 888, 30.09.2025

Dilek Kutluay Şahin , Müslüme Narin

Öz

Bu çalışmada 1994 ve 2000-2001 yıllarında Türkiye’de yaşanan krizler, 1997 yılında Güneydoğu Asya krizi, 1998 yılında Rusya krizi, 2011 yılında Euro bölgesi borç krizi, 2022 Rusya-Ukrayna savaşının yarattığı kriz gibi yaşanan bölgesel krizler ile ABD’de 2008 yılında ortaya çıkan ve bütün dünya ekonomisini etkileyen 2008 küresel krizinin ve 2020 Covid-19 küresel salgın süreci ile birlikte yaşanan krizin nedenleri, gelişim süreçleri ve ekonomi üzerine etkileri ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, literatür taraması ve istatistiki veriler ışığında 1990 yılından sonra ulusal, bölgesel ve küresel düzeyde yaşanan ekonomik krizlerin ortaya çıkma nedenlerini ve Türkiye ekonomisi üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır. İstatistiksel veriler kullanılarak makroekonomik değişkenler üzerinde krizlerin etkilerinin karşılaştırmalı analizi yapılmıştır. Buna göre ulusal, bölgesel ve küresel kriz dönemlerinin tümünde ekonomik büyüme oranı önemli ölçüde düşmüştür. Kriz dönemlerinde enflasyonist bir eğilim olduğu da istatistiklerden anlaşılmaktadır. Dış ticaret göstergeleri incelendiğinde ise ekonomik krizin yaşandığı yılların ihracat üzerindeki etkisi iç şokların neden olduğu krizler ile dış şokların sebep olduğu krizler arasında farklılık göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ekonomik krizler , ekonomik büyüme , finansal serbestleşme

Kaynakça

• Akbulak, Y. (2023). Mart 2023’te New York Merkezli ‘Signature Bank’ın Batışının Ardından Seçilmiş Bazı Medyada Yer Alan Haberler. Legal Blok, 20 Mart 2023, https://legal.com.tr/blog/ekonomi/mart-2023te-new-york-merkezli-signature-bankin-batisinin-ardindan-secilmis-bazi-medyada-yer-alan-haberler/ (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• Akbulak, Y. (2024). ‘Silikon Vadisi Bankası’nın Çöküşü: Sebepler ve İlerisi. Legal Blok, 7 Şubat 2024, https://legal.com.tr/blog/ekonomi/silikon-vadisi-bankasinin-cokusu-sebepler-ve-ilerisi/ (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• Aktan, C. C. ve Şen, H. (2002). Ekonomik kriz nedenler ve çözüm önerileri. Yeni Türkiye Dergisi, 2002/1, Ekonomik Kriz Özel Sayısı, https://www.researchgate.net/publication/283120020_Ekonomik_Kriz_Nedenler_ve_Cozum_Onerileri (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Aydın, M. ve Erdoğdu, M. M. (2007). Mali krizlerde vergi politikası: 1989 sonrası Türkiye değerlendirmesi. Kocaeli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3-6, 79-100.
• Bağış, B. (2022). Rusya-Ukrayna Savaşının küresel Ekonomiye ve Türkiye’ye Etkileri. Seta yayınları 199.
• Bal, H. Ç. (2021). Covid-19 Genel Salgın Sürecinin Küresel Düzeyde Ekonomik Büyümeye Etkileri. Covid-19 Genel Salgın Sürecinin Sosyo-Ekonomik Etkileri içinde (Ed. Hasan Çebi Bal), 1-22, Nobel Yayınları, Ankara.
• Bastı, E. (2009). 2008 Global financial crisis and the Turkish financial system. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 89-103.
• CBS (2013). Eurozone unemployment at record high in May. CBS News. 1 July 2013.
• Claessens, S. ve Kose, M.A. (2013). Financial crises: Explanations, types, and implications. IMF Working Paper. https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2013/wp1328.pdf (Erişim Tarihi: 19.07.2024).
• Copelovitch, M., Frieden, J. ve Walter, S. (2016). The political economy of the Euro crisis. Comparative Political Studies, 49(7), 811–840. doi:10.1177/0010414016633227
• Coyle, C. (2022). Russia’s 1998 currency crisis: What lessons for today? Economics Observatory, 16 May 2022, https://www.economicsobservatory.com/russias-1998-currency-crisis-what-lessons-for-today (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
• Çakaş, C. Ö. (2019). Euro krizinin nedenleri ve sonuçları üzerine bir inceleme. Alanya Akademik Bakış, 3(1), 73-84.
• Çakman, K. (2009). Minerva’nın baykuşu: 2008 krizinin oluşumunun perde arkasının öyküsü ve gerçek ve sahte kâhinler. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 46(532), 29-47.
• Çınar, F. ve Oğuz, M. (2020). Türkiye’nin Covid-19 pandemisine yönelik stratejilerinin swot analizi ile değerlendirilmesi. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 2(2), 1-11.
• Demir, O. ve Esen, A. (2021). Covid-19’un yıkıcı ekonomik etkileri ve Türkiye ekonomisinde dönüşüm ihtiyacı. Journal of Emerging Economies and Policy, 6(1), 88-105.
• Duignan, B. (2024). Financial Crisis of 2007-08. https://www.britannica.com/money/financial-crisis-of-2007-2008/Key-events-of-the-crisis (Erişim Tarihi: 19.07.2024).
• Durmuş, M. (2009). Kapitalizmin Krizi 2008 Krizinin Eleştirel Bir Çözümlemesi. Tan Kitabevi Yayınları, 1. Baskı, Ankara.
• Egeli, H. V., Kahyaoğlu, H. ve Egeli, P. (2010). Finansal krizin gelişmekte olan ülke ekonomilerine etki mekanizmaları. Ahmet Yesevi Üniversitesi Manas Üniversitesi, Uluslararası Global Mali Kriz Konferansı Bildiriler Kitabı, 1-5 Nisan 2010, Bişkek-Kırgızistan, 123-140.
• Er, S. (2010). Finansal krizleri önleme aracı olarak finansal sektörün regülasyonu. Turgut Özal Ekonomi ve Siyaset Kongresi-I, Küresel Krizler ve Ekonomik Yönetişim, 15-16 Nisan 2010, Malatya, 204-230.
• Ergün, S. ve Gökdemir, L. (2010). Küresel krizin Türkiye’nin dış ticaretine etkisi. Turgut Özal Ekonomi ve Siyaset Kongresi-I, Küresel Krizler ve Ekonomik Yönetişim, 15-16 Nisan 2010, Malatya, 2107-2123.
• Ertuna, Ö. (2004). TL'nin değer kazanması ve Türkiye ekonomisine etkileri. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 23, 6-16.
• Eser, L. Y. ve Ela, M. (2015). Avrupa borç krizi: Nasıl, neden ve nereye?. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 10(1), 209- 232.
• FDIC (2023). FDIC Creates a Deposit Insurance National Bank of Santa Clara to Protect Insured Depositors of Silicon Valley Bank, Santa Clara, California. Federal Deposit Insurance Corporation, March 10, 2023, https://web.archive.org/web/20230310164633/https://www.fdic.gov/news/press-releases/2023/pr23016.html (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• Feaster, S. W., Nelson, D. S. ve Kuntz, T. (2011). It's All Connected: A Spectators Guide to the Euro Crisis. The New York Times. New York.
• Federal Rezerve (2013a). Asian Financial Crisis. Federal Rezerve History, https://www.federalreservehistory.org/essays/asian-financial-crisis (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
• Federal Rezerve (2013b). Federal Rezerve History: The Great Moderation. Federal Rezerve, November 22, 2013. https://www.federalreservehistory.org/essays/great-moderation (Erişim Tarihi: 22.06.2024).
• Frieden, J. ve Walter, S. (2017). Understanding the political economy of the eurozone crisis. Annual Review of Political Science. 20(1), 371–390. doi:10.1146/annurev-polisci-051215-023101
• Georgieva, K. (2022). IMF Staff Statement on the Economic Impact of War in Ukraine. International Monatary Fund, IMF, 5 Mart 2022, https://www.imf.org/en/ News/Articles/2022/03/05/pr2261-imf-staff-statement-on-the-economic-impact-of-war-in-ukraine, (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• Işık, S., Duman, K. ve Korkmaz, A. (2004). Türkiye ekonomisinde finansal krizler: Bir faktör analizi uygulaması. D.E.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, 19(1), 45-69.
• Kaminsky, G. L. ve Reinhart, C. M. (1998). Financial crises in Asia and Latin America: Then and now. The American Economic Review, 88(2), 444-448.
• Kenton, W. (2024). Financial crisis: Definition, causes, and examples. https://www.investopedia.com/terms/f/financial-crisis.asp (Erişim Tarihi: 19.07.2024).
• Kibritçioğlu, A. (2001). Türkiye’de ekonomik krizler ve hükümetler, 1969- 2001. Yeni Türkiye Dergisi, Ekonomik Kriz Özel Sayısı 7(41), 174-182.
• Krugman, P. (2001). Bunalım Ekonomisinin Geri Dönüşü. (Çeviren: Neşenur Domaniç), Birinci Basım, Literatür Yayınları, İstanbul.
• Mishkin, F. S. (2001). Financial policies and the prevention of financial crises in emerging market countries. NBER Working Paper Series, Working Paper 8087.
• Narin, M. (2021). Covid-19 genel salgın sürecinin tarım sektörü üzerine etkileri. Covid-19 Genel Salgın Sürecinin Sosyo-Ekonomik Etkileri içinde (Ed. Hasan Çebi Bal), 51-67, Nobel Yayınları, Ankara.
• OECD (2024). OECD Economic Outlook, Volume 2024 Issue 1. Organisation for Economic Co-operation and Development. https://www.oecd-ilibrary.org/sites/69a0c310-en/1/3/1/index.html?itemId=/content/publication/69a0c310-en&_csp_=3184060ecf59639d0f609174b10264b5&itemIGO=oecd&itemContentType=book#chapter-d1e121-2bce04dd3a (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• Önder, H. G., Şahin, G. ve Özdarıcı Ok, A. (2024). The impact of covid-19 on real estate demand based on green spaces: Case study of Türkiye (Ankara). International Journal of Architecture and Plannig, 12(1), 391-416. DOI: 10.15320/ICONARP.2024.289
• Özatay, F. (2010). Finansal Krizler ve Türkiye. Doğan Kitap, 2. Baskı, İstanbul.
• Özsoylu, F. F., Ünlükaplan, İ. ve Akdoğan Gedik, M. (2010). Küresel kriz ve Türkiye. Karahan Kitabevi, 1. Baskı, Adana.
• Öztürk, S. ve Sözdemir, A. (2010). Küresel krizin ekonomik etkileri: Küreselleşmenin krizi. Turgut Özal Ekonomi ve Siyaset Kongresi-I, Küresel Krizler ve Ekonomik Yönetişim, 15-16 Nisan 2010, Malatya, 2155-2168.
• Solmaz, M. (2022). 2002’den Covid-19 pandemisine, Rus-Ukrayna savaşına Türkiye ekonomisinde enflasyon. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi (Journal of Social Sciences and Humanities), 6(2), 385-402.
• Şanlıoğlu, Ö. (2016). Avrupa Birliği’nin yapısal bir krizi olarak Euro krizinin nedenleri ve etkileri üzerine bir değerlendirme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 99-114.
• Şimşek, H. A. (2008). Küreselleşme sürecinde finansal krizler ve maliye politikaları: Teorik bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 13(1), 183-208.
• Tarı, R. ve Koç, S. (2010). Cari açık, borçlanma ve büyüme bağlamında 1990 yılından sonra Türkiye’de yaşanan ekonomik krizlerin analizi. Turgut Özal Ekonomi ve Siyaset Kongresi-I, Küresel Krizler ve Ekonomik Yönetişim, 15-16 Nisan 2010, Malatya, 253-279.
• TDK (2011). İktisat Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Teply, P., Cernohorska, L. ve Cernohorsky, J. (2010). Key economic policy lessons from the 2008 financial crisis. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 123-134.
• Tiryaki, S. T. (2002). Cari İşlemler Hesabına Çeşitli Yaklaşımlar, Sürdürülebilirlik ve Türkiye Örneği. Araştırma Genel Müdürlüğü Çalışma Tebliği, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, No: 8.
• TRT (2023). Rusya-Ukrayna Savaşı küresel ekonomiyi nasıl etkiledi? TRT, 14.03.2023, https://www.trthaber.com/haber/dunya/rusya-ukrayna-savasi-kuresel-ekonomiyi-nasil-etkiledi-752972.html (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• Ulusoy, İ. (2010). Dünya ekonomik krizi ve Türkiye: Antakya ayakkabı imalat sektöründe bir inceleme. Turgut Özal Ekonomi ve Siyaset Kongresi- I, Küresel Krizler ve Ekonomik Yönetişim, 15-16 Nisan 2010, Malatya, 1787-1805.
• WHO (2020). Naming the coronavirus disease (Covid-19) and the virus that causes it. World Health Organization. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it (Erişim Tarihi: 22.06.2024).
• WHO (2021a). Listings of WHO’s response to Covid-19. World Health Organization, 29 January 2021. https://www.who.int/news/item/29-06-2020-covidtimeline (Erişim Tarihi: 22.06.2024).
• WHO (2021b). Number of COVID-19 deaths reported to WHO (cumulative total). https://data.who.int/dashboards/covid19/deaths?n=c (Erişim Tarihi: 22.07.2024).
• World Bank (2024). The World Bank in Turkey. https://www.worldbank.org/en/country/turkey (Erişim Tarihi: 22.07.2024).
• Yılmaz, E. B. (2022). 1994 Krizi ve 5 Nisan Kararları. 05.04.2022, https://www.binhanelifyilmaz.com/1994-krizi-ve-5-nisan-kararlari/ (Erişim Tarihi: 02.07.2024).
• Yolsal, H. (2010). Küresel finansal krizin Türk bankacılık sektörünün verimliliği üzerine etkileri. World of Accounting Science (1302-258X), 12, 73-114.