Qabdulla Tukayın bədii publisistika yaradıcılığının Uralsk (Yayık) şəhəri dövrü və ya erkən mərhələsi (1904-1907-ci illər)

Yıl 2023, , 142 - 147, 28.12.2023

Könül İbrahimova

https://doi.org/10.59849/2663-4414.2023.2.6

Öz

Qabdulla Tukay (1886-1913) iyirmi yeddi illik qısa ömrünün on iki ilini müasir Qazaxıstan Respublikasının Uralsk şəhərində yaşamış və Mutıqiyyə mədrəsəsində oxumuşdur. Tukay bədii
yaradıcılığa və jurnalistliyə həmin mədrəsədə oxuduğu illərdə başlamışdır. 1904-cü ildə müəllimi Kamil Töhfətullin mədrəsə şagirdlərinin köməyi, Tukayın da yaxından iştirakı ilə tatar dilində “ƏlMəqarif” (“Maarif”) adlı ilk əlyazma (divar) qəzeti, bir ildən sonra isə “əl-Qəsr əl-Cədid” (“Yeni əsr”) adlı aylıq əlyazma (divar) jurnalı buraxmışdır. Tukay ilk yazılarını bu qəzet və jurnalda çap
etdirmişdir.
Tukayın Uralskda təhsil və yaşadığı illər (1895-1907) Rusiyada 1905-1907-ci illərdə baş verən Birinci Rus inqilabı illərinə, çar mütləqiyyətinə qarşı nümayişlər və yürüşlər baş verdiyi illərə təsadüf emişdir. 17 oktyabr 1905-ci ildə çar imperiya vətəndaşlarına bəzi imtiyazlarla bərabər, söz və mətbuat azadlıqları verən “Manifest” imzalamışdır. Bu “Manifest” imzalandıqdan sonra Uralsk
şəhərində bir-birinin ardınca çap üsulu ilə qəzet və jurnallar nəşr edilmişdir. Uralskda Qabdulla Tukayın müəllimi Kamil Töhfətullinin (1883-1941) naşirliyi və redaktorluğu ilə tatar dilində “Əl-Qəsr əl-Cədid” (“Yeni əsr”, 1905-1907) və “Fiker” (“Fikir”, 1905-1907) adlı qəzetlər, “Uklar” (“Oxlar”, 1906-cı ilin iyun-noyabr ayları) satirik jurnal nəşr olunmuşdur. Tukay bu jurnal və qəzetlərdə jurnalistlik edib, şeirlərini, tərcümələrini, məqalə və bədii publisistik əsərlərini, əsasən də satirik felyetonlarını, pamfletlərini və s. onların səhifələrində çap etdirmişdir.
Bu məqalədə, Qabdulla Tukayın bədii publisistika yaradıcılığının Uralsk şəhəri dövrü və ya erkən mərhələsi (1904-1907-ci illər) kimi səciyyələndirilən dövrdə çap etdirdiyi bədii publisistika
örnəkləri haqqında məlumat verilir.

Anahtar Kelimeler

Uralsk şəhəri, bədii publisistika, jurnal nəşri, pamflet, felyeton

Kaynakça

• Mirəhmədov, Ə. (Ред.). (1957). Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti. Bakı: Azərnəşr.
• Айнутдинов, Р., & Гилазев, З. (Ред.). (2017). Татарская периодическая печать: Научно-энциклопедическое издание. Казань: Изд-во Академии наук РТ.
• Гимадиев, У. (1987). Сила сатирического слова. Казань: Таткнигоиздат.
• Рəмиев, З., Ибраһимов, М., & Ханнанова, Г. (Ред.). (2021). Материалы к хронике жизни и творчества Габдуллы Тукая (1886-1907). (Т. 1). Казань.
• Тукай, Г. (2015). Əсəрлəр. Академик басма. Проза, публицистика (1907-1913). (Т. 4). Казан: Татарстан китап нəшрияты.
• Тукай., Г. (2011). Əсəрлəр. Академик басма. Шигьри əсəрлəр (1904-1908). (Т. 1). Казан: Татарстан китап нəшрияты.
• Тукай., Г. (2015). Əсəрлəр. Академик басма. Статьи, фельетоны, рассказы (1904-1906). (Т. 3). Казан: Татарстан китап нəшрияты.
• Тукай., Г. (2016). Энциклопедия. . (З. Рəмиев, & Г. Ибрагимов, Ред.) Казан.
• Фарит, Я. (1992). Татарская литература периодической печати Уральска (1905-1907 гг.).Казань: Татарское книжное изд-во.
• Həbibbəyli, İ., Osmanlı, İ. Qabdulla Tukay və Azərbaycan. Bakı: Elm və təhsil, 2021.