XX Əsrin Əvvəllərində Türkiyə Və Azərbaycan Bədii Nəsrində Gender Problemi

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 13 - 27, 01.12.2024

Eşqane Babayeva

Öz

XX əsr Azərbaycan və Türkiyə ədəbiyyatında, mətbuatında diqqəti cəlb edən əsas məsələlərdən biri də gender problemi di. Azərbaycan ədəbiyyatında Cəfər Cabbarlı, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Seyid Hüseyn, Abdullabəy Divanbəyoğlu, Cəlil Məmmədquluzadə kimi aydınlarımızın əsərlərində qadın haqq və hüquqları kimi məsələlər geniş şəkildə öz əksini tapırdı. Bu əsərlərdə əsasən cinsi ayrı-seçkiliyin doğurduğu mənfi təzahürlərdən, əzilən, istismara məruz qalan qadının taleyindən, tapdalanmış haqlarından, bir sözlə qadının cəmiyyətdəki mövqeyindən bəhs edilir, maarifçilik təbliğ edilirdi. Sözügedən dövrdə Türkiyə ədəbiyyatında da bu problem aktuallıq kəsb edirdi. Xalidə Ədib Adıvar, Kərimə Nadir, Müəzzəz Təhsin Bərkand, Güzidə Səbri Aygün, Safiya Ərol, Suad Dərviş, Şükufə Nihal, Xalidə Nüsrət Zorlutuna kimi qadın yazıçıların əsərlərində qadın köləliyinə, əsarətinə etiraz öz əksini tapırdı. Bu problem təkcə, qadın yazıçıların deyil, Rəşad Nuri Güntəkin, Hüseyn Rəhmi Gurpınar, Əsəd Mahmud Qaraqurd, Rəşad Enis Aygən kimi digər yazıçıların da əsərlərində özünü göstərirdi. Bu əsərlərin leytmotivini köləlik, əsarət, qadınların zorla ərə verilməsi, azad sevgi, qadının ailə və cəmiyyətdəki mövqeyi, iş həyatı ən başlıcası, qadın olduğu üçün mütəmadi olaraq ayrı-seçkiliyə və istismara məruz qalması kimi problemlər təşkil edirdi. Məqalədə ümumi olaraq, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan və Türkiyə bədii nəsrində gender probleminə nəzər salınmış, bu kontekstdə qələmə alınan əsərlər müqayisəli olaraq təhlil edilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Müqayisəli ədəbiyyat, qadın və cəmiyyət, gender problemi, qadın haqları, maarifçilik

XX Əsrin Əvvəllərində Türkiyə Və Azərbaycan Bədii Nəsrində Gender Problemi

Öz

20. yüzyıl Azerbaycan ve Türk edebiyatında, basınında dikkat çeken temel konulardan biri de toplumsal cinsiyet sorunudur. Azerbaycan edebiyatında Cafer Cabbarlı, Yusif Vezir Çemenzeminli, Seyid Hüseyin, Abdulla bey Divanbeyoğlu, Celil Memmedkuluzade gibi yazarların eserlerinde toplumsal cinsiyet sorunları, kadın hakları gibi konular geniş çapta yansıtılmıştır. Bu eserlerin her birinde cinsiyete dayalı ayrımcılığın neden olduğu olumsuz tezahürleri, ezilen, istismara uğrayan kadın kaderini, kadın haklarını, kısacası kadının toplumdaki konumunu konu edinmiş, kadınları eğitime, aydınlanmayı teşvik etmiştir. Söz konusu dönemde bu sorun Türk edebiyatında da geçerliydi. Halide Edip Adivar, Kerime Nadir, Muazzaz Tahsin Berkand, Güzide Sabri Aygün, Safiya Erol, Suad Derviş, Şükufa Nihal, Halide Nüsret Zorlutuna gibi kadın yazarların eserlerinde kadın köleliğine itiraz yer almaktadır. Bu sorun sadece kadın yazarların değil, aynı zamanda Reşad Nuri Güntekin, Hüseyin Rahmi Gurpınar, Esad Mahmud Karakurd gibi yazarların da eserlerinde yer almıştır. Bu eserlerin ana konusu kadın köleliği, kadınların zorla, görücü üsuluyla evlendirilmesi, özgür aşk, kadının aile ve toplumdaki konumu, çalışma hayatı ve her şeyden önce kadın olduğu için ayrımcılığa uğraması ve kötü muameleye maruz kalması gibi meselelerdir. Makalede, genel olarak 20. yüzyılın başları Azerbaycan ve Türk edebiyatında toplumsal cinsiyet sorununa değinilmiş, bu kapsamda yazılmış eserlerin karşılaştırmalı bir analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıyaslamalı edebiyat, kadın ve toplum, toplumsal cinsiyet sorunu, kadın hakları, eğitim

Kaynakça

• Argunşah, H. (2002). Bir Cumhuriyet Kadını Şükûfe Nihal. Akçağ Yayınevi.
• Asker, N. (2022). Göroğlu Destanında Kadın ve Aile İlişkileri AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 10, 43 - 52. https://doi.org/https://doi.org/10.31126/akrajournal.955624
• Babayeva, E. (2023). Əhməd Həmdi Tanpınarın “Hüzur” romanının psixoanalitik təhlili. Müqayisəli Ədəbiyyatşünaslıq, 2, 44-49. https://doi.org/https://doi.org/10.59849/2663-4414.2023.1.44
• Çəmənzəminli, Y. V. (1976). Seçilmiş əsərləri. Gənclik.
• Derviş, S. (2000b). Fosforlu Cevriye Doğan Kitapçılık.
• Dik, T. (2012). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Ressentiment'in dönüşümü : Nezihe Muhddin ve Leyla Erbil (Publication Number PL223 .D55 2012) İhsan Doğramacı Bilkent Universiteti]. Ankara. https://repository.bilkent.edu.tr/items/a520d5a3-a725-44a6-9a3d-3ddecd7e4fb8
• Divanbəyoğlu, A. b. (1981). Seçilmiş əsərləri (İ. Bəktaşi ed.). Yazıçı.
• Durakbaşa, A. (2000). Halide Edib.
• Əfəndiyev, İ. (2014). (Vol. 4). http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=vtls000416849
• Əmrahoğlu, A. (2000). Epik sözün poetik gücü (Ş.Alışanov ed.). Elm. http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=vtls000012904
• Enginün, İ. (1989). HALİDE EDİB ADIVAR. KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINLARI.
• Fərəcov, S. (2015, 22.07.2015). Milli mətbuatımız və qadın azadlığı. Mədəniyyət. https://medeniyyet.az/page/news/19993/-Milli-metbuatimiz-ve-qadin-azadligi.html
• Gürpınar, H. R. (2015). Billur Kalp Bilge Kültür − Sanat Yayınları.
• Güzide, S. (1942). Ölmüş Kadının Evraki Metrukesi Semih Lutfi Kitabevi.
• Karakurt, E. M. (1974a). Kadın Severse İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Karakurt, E. M. (1974b). Sokaktan Gelen Kadın İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Məmmədov, K. (1981). Yusif Vəzir Çəmənzəminli Elm nəşriyyatı. http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=5714&pno=2
• Muhiddin, N. (2006). Bütün Eserleri (Vol. 3). Kitap Yayınevi.
• Muhiddin, N. T. (1944). Sus Kalbim Sus. Arif Bolat Kitabevi. Nadir, K. (1963). Saadet Tacı. İnkılap ve Aka Kitabevi.
• Nadir, K. (2002). Gelinlik Kız Doğan Kitapçılık AŞ.
• Özdeş, O. (1943). Gizlenen Iztıraplar İnkılâp Kitabevi.
• Qasımova, A. (2010). Azərbaycanda ilk qadın mətbuatı: "İşıq" qəzeti. Adiloğlu nəşriyyatı. http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=vtls000156297
• Seyid, H. (1993). Gilan qızı Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı.
• Su, M. K. (1947). Bir Avuç Hatıra İnkılâp Kitapevi.
• Şükufe Nihal-Bütün Eseleri. (2009). (Vol. 2). Kitap yayınevi.
• Zorlutuna, H. N. (1938). Sisli Geceler. İkbal Kitabevi.
• Zorlutuna, H. N. (2008). Aşk ve Zafer Timaş Yayınları.
• Babayeva, E. (2019). “Hüseyn Rəhmi Gurpınarın “Billur qəlb” romanında qadın azadlığı və gender bərabərliyi”. Müqayisəli Ədəbiyyatşünaslıq, 2, 106-110.
• Burhan, C. M. (1927). Ayten. Burhan Cahit ve Şürekası Matbaası.
• Derviş, S. (1931). Emine. Resimli Ay.
• Derviş, S. (2000a). Çılgın gibi. Doğan Kitapcılık.