Analysis of Khagani Shirvani's “Gita about Old Age and Gray Hair” in Literary and Religious Contexts

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 42 - 50, 15.10.2025

Elnara Zeynalova

Öz

This article examines the work of Afzaladdin bin Ali Najar Khagani Shirvani, a prominent figure in 12 th century Azerbaijani literature, and analyses his Arabic poem about old age and grey hair. Considering that the poet's Arabic works were outside the sco pe of research for many years, our study is highly relevant to classical literature, as it partially fills an existing gap in this area.
The stanza that is classified as a type of Gita about gray hair in Arabic literature, الشيب , consists of 11 verses. Here, the poet talks about gray hair, which is a sign of old age, and shows that dyeing gray hair is not a sin, but, on the contrary, this custom is permissible, according to authentic hadiths. By citing religious sources to justify the permissibility of d yeing, the poet also brought to the public's attention the impossibility of preventing old age in the Gita.
It should be noted that the issue of hair and beard coloring was interpreted and discussed differently in both religious sources and classical poetr y. In this regard, Khagani's poems are notable for reflecting different approaches not only in poetic but also in religious sources. Thus, the presented article is relevant both from the point of view of addressing the little studied area of Khagani’s heri tage and from the point of view of the mutual study of aesthetic and religious views in Islamic culture.
In the article, the Gita is translated from Arabic in a philological manner. The poet's thoughts are interpreted based on the hadiths he refers to, and are considered within the context of other poets' views.

Anahtar Kelimeler

Khagani Shirvani , Old Age , White Hairs , Youth , Dyeing the Hair

XAQANİ ŞİRVANİNİN QOCALIQ VƏ AĞ SAÇLAR HAQQINDA YAZDIĞI QİTƏ

Öz

XI–XII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının ən məhsuldar dövrü hesab olunur. Bu dövrün məşhur şairlərindən olan Əfzələddin bin Əli Nəccar Xaqani Şirvani iki dildə – fars və ərəb dillərində mənzum və mənsur əsərlər yazıb. Şairin fars dilində olan əsərlərindən fərqli olaraq, ərəb dilində yazdığı əsərlər az öyrənilib. Halbuki Xaqani fars dili ilə yanaşı, ərəb dilinə də dərindən bələd olub və onun ərəb dilində yazdığı əsərlər yaradıcılığının ayrılmaz hissəsini təşkil edir.
Xaqani fars dilində yazdığı əsərlərində olduğu kimi, ərəbcə yazdığı əsərlərində də müxtəlif mövzulara toxunub. Şairin ərəb di¬lin¬də olan ir¬si¬nin mü¬əy¬yən his¬sə¬si¬ni Şir¬van, Bağ¬dad, Təb¬riz, Xo¬ra¬san, Rey, İs¬fa¬han, Yə¬mən, İraq haq¬qın¬da olan dü¬şün-cə¬lə¬ri təş¬kil edirsə, ictimai, fəlsəfi, dini məzmunlu beytləri də az deyil. Bu baxımdan onun ağ saçlar və qocalıq haqqında dediyi qitə maraq doğurur. Qitədə şair qocalığın əlaməti olan ağ saçlardan bəhs etmiş, ağarmış tüklərin boyanmasının qəbahət olmadığını, əksinə, bu adətin səhih hədislər əsasında caiz olduğunu göstərmişdir.
Məqalədə qitə ərəb dilindən filoloji şəkildə tərcümə olunmuş və şairin demək istədiyi fikirlər hədislər əsasında şərh edilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Xaqani Şirvani , Qocalıq , Ağ saçlar , Gənclik , Saç boyama

Xaqani Şirvaninin “Qocalıq və Ağ Saçlar Haqqında Yazdığı Qitə”sinin Ədəbi və Dini Kontekstlərdə Təhlili

Öz

Məqalədə XII əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Əfzələddin bin Əli Nəccar Xaqani Şirvaninin yaradıcılığına müraciət edilmiş və onun qocalıq və ağ saçlar haqqında ərəb dilində yazdığı qitəsi təhlil edilmişdir. Şairin ərəbcə yazdığı əsərlərin uzun illər tədqiqatdan kənarda qaldığını nəzərə alsaq, araşdırmamız klassik ədəbiyyat üçün aktual olub bu sahədə müşahidə olunan boşluğun, qismən də olsa, aradan qaldırılmasına xidmət edir.
Məzmununa görə ərəb ədəbiyyatında الشيب ağ saçlar haqqında yazılan şeir növünə aid etdiyimiz qitə 11 beytdən ibarətdir. Burada şair qocalığın əlaməti olan ağ saçlardan bəhs etmiş, ağarmış tüklərin boyanmasının qəbahət olmadığını, əksinə, bu adətin səhih hədislər əsasında caiz olduğunu göstərmişdir. Boyamanın caizliyini əsaslandırmaq üçün dini mənbələrə istinad edən şair, qitədə həm də qocalığın qarşısının alınmasının mümkün olmadığı fikrini də diqqətə çatdırmışdır.
Qeyd edək ki, saç və saqqalın boyanması məsələsi həm dini mənbələrdə, həm də klassik poeziyada müxtəlif cür şərh olunmuş və mübahisə obyektinə çevrilmişdir. Bu baxımdan Xaqaninin qitəsi yalnız poetik deyil, həm də dini mənbələrdəki fərqli yanaşmaları əks etdirməsi ilə diqqət çəkir. Beləliklə, təqdim olunan məqalə həm Xaqani irsinin az öyrənilmiş sahəsinə müraciət, həm də İslam mədəniyyətində estetik və dini baxışların qarşılıqlı araşdırılması baxımından aktuallıq kəsb edir.
Məqalədə qitə ərəb dilindən filoloji şəkildə tərcümə olunmuş, şairin fikirləri müraciət etdiyi hədislər əsasında şərh edilmiş və müxtəlif şairlərin münasibəti çərçivəsində araşdırılmışdır.

Anahtar Kelimeler

Xaqani Şirvani , Qocalıq , Ağ Saçlar , Gənclik , Saç Boyam

Kaynakça

• El Shamsy, A. (2020). The Curious Case of Early Muslim Hair Dyeing Islam at 250. Studies in Memory of G. H. A. Juynboll, 10, 187-206.
• Juynboll, G. H. A. (1986). Dyeing the Hair and Beard in Early Islam: A Ḥadīth-Analytical Study. Arabica, 38(1).
• Namdar, M. b. In: Paris Milli Kitabxanasının əlyazması.
• Qasımova, A. (2023). Ərəb ədəbiyyatı. V-XIII əsrlər.
• Sultanov, R. (1987). Siyasətnamə. Elm.
• Topgül, M. E. (2018). Hicri 3. Asrın Başlarında Sünnete Sarılmak: “Saç-Sakalını da Boyardı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59(1), 110.
• Крачковский, И. Ю. (1956). Избранные сочинения. В 6 томах: т. 2. Издательство Академии Наук СССР.
• ابن منظور. لسان العرب. بيروت: دار الصادر. المجلد الخامس
• ابن منظور. لسان العرب. بيروت: دار الصادر. المجلد الثالث عشر
• ابن المعتز. ديوان. بيروت: دار الصادر، دون تأريخ
• أبو حنيفة أحمد بن داود الدينوري. كتاب النبات. الجزء الثالث. 1394 هـ - 1974 م
• أبو العتاهية. ديوان. بيروت: دار بيروت للطباعة و النشر، 1406 هـ - 1986 م
• أحمد بن حنبل. مسند، الجزء الثاني عشر. بيروت، 1417 هـ - 1997 م
• الاسفهاني، أبو الفرج. كتاب الاغاني، الجزء الرابع. القاهرة: دار الكتب المصرية، ١٣٦۹ هـ - ١۹٥۰ م
• التونجي، محمد. حول الادب في العصر السلجوقي. منشورات مكتبة قورينا، ١٩٧٤
• سنن الترمذيّ. المجلد الثالث. القاهرة، الطبعة الثانية. 1437 هـ - 2016 م
• صحيح البخاري. دمشق، الطعة الاولى، 1423 هـ - 2002 م
• الكليني، الشيخ محمد بن يعقوب. الكافي. الجزء السادس. طهران: دار الكتب الاسلاميّة، ۱٣٦۷ ش.
• الورّاق، محمود بن حسن. ديوان .جمع و تحقيق: عدنان راغب العبيدي. بغداد، ١۹٦۹ https://al-maktaba.org/book/31862/5368#p37