Geç Hitit Sanatında Kadınlar ve Tanrıçalar: Soyluluk ve Kutsallığın Sembolik Anlatımı

Yıl 2024, , 181 - 198, 29.12.2024

Medya Karakaya

https://doi.org/10.58488/collan.1484791

Öz

Anıtsal sanat, devletin ideolojik bir ürünü olarak, kimliklerin belirli ölçütlerle halka sunulmasını ve toplumu kolektif bir kimlik etrafında toplamaya hizmet eder. Kadın, tanrıça, erkek ve tanrı kimlikleri, atanan toplumsal cinsiyet rollerini temsil eden belirli imgelerle propaganda edilir. Kabartmalar üzerinde tasvir edilen bu kimlikler toplumsal alanda üst sınıfı temsil eder ve kimliklerle özdeşen belirteçlerin aynı zamanda soyluluğun ve kutsallığında sembolik anlamına karşılık gelmektedir. Bunlara ek olarak bu çalışma, tanrıçaların anıtsal sanat aracılığıyla idealize edilen kadın kimliği için rol model olduğunu öne sürmektedir. Kadınların ve tanrıçaların ortak birçok imge ile beraber tasvir edildiği görülmektedir. Kıyafetleri, ortak belirteçleri ve bu belirteçlerin anlamı, sahnedeki duruş pozisyonları, kadının/tanrıçanın, tanrı/erkek ile tasvir edildiğinde ikincil konumları bu imgeler arasında sayılabilir.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Tanrıça, Toplumsal Cinsiyet Rolleri, Geç Hitit, Demir Çağ

Etik Beyan

Bu makale çalışması yüksek lisans çalışmamın bir kısmını oluşturmaktadır. Tüm bilimsel etik kurallarına uyduğumu beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Marmara Üniversitesi

Teşekkür

Bu çalışmam da bilimsel desteğini benden esirgemeyen hocam Doç. Dr. Ali ÇİFÇİ'ye teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akurgal, E. 1962 The Art of the Hittites. Thames and Hudson, London.
• Aro, S. 2010 Sanat ve Mimari, Luviler: Anadolu’nun Gizemli Halkı, H. C. Melchert (ed.). Kalkedon, İstanbul: 245-288.
• Arslan, A., Yelözer, S. 2021 Materyal Kültür ve Toplumsal Cinsiyet İlişkisi, Materyal Kültür ve İnsan, A. Baysal (ed.). Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara: 61-100.
• Bahrani, Z. 2018 Babil’in Kadınları: Mezopotamya’da Toplumsal Cinsiyet ve Temsili. Kolektif, İstanbul.
• Baykan, D. 2022 İkonografi MÖ 1. Bine Kadar Alıcı Kuşlar, Işık Şahin’e Armağan M. Hasdağlı, E. Taştemur (ed.). Trakya Üniversitesi Yayınları, Edirne: 38-59.
• Bittel, K. 1983 Kubaba: Ikonographie, Reallexikon der Assyriologie und Vonderasiatischen Arhäologie VI., D. O. Edzard (ed.). Walter de Gruyter, Berlin, New York.
• Black, J., George A., Postgate, N. 2000 A Concise Dictionary of Akkadian. Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• Blömer, M., Messerschmidt, W. 2014 Das Fragment einer syro-hethitischen Votivstele vom Dülük Baba Tepesi II: Die Ikonographie, Kult und Herrschaft am Euphrat, E. Winter (ed.). Dr. Rudolf Halbelt Gmbh, Bonn: 23-34.
• Bonatz, D. 2000 Das syro-hethitische Grabdenkmal: Untersuchungen zur Entstehung einer neuen Bildgattung in der Eisenzeit im nordsyrisch südostanatolischen Raum. Verlag Philipp von Zabern, Mainz.
• -2016 Syria-Hittite Funerary Monuments Revisited, Dining and Death: Interdisciplinary Perspectives on the “Funerary Banquet” in Ancient Art, Burial and Belief, C. M. Draycott, M. Stamatopoulou (ed.). Peeters Press, Leuven, Paris-Bristol: 173-194.
• Brandl, B. 2016 Rakib’il and “Kubaba of Aram” at Ördekburnu and Zincirli and New Observations on Kubaba at Zincirli, Carchemish and Ugarit. Alphabets, Texts and Artifacts in the Ancient Near East; Studies Presented to Benjamin Sass, in I. Finkelstein, C. Robin, T. Römer (eds). Van Dieren, Paris: 47-61.
• Cifarelli, M. 2019 Gender, Personal Adornment, and Costly Signaling in the Iron Age Burials of Hasanlu, Iran, Studying Gender in the Ancient Near East, S. Svard, A. Garcia-Ventura (ed.). Eisenbrauns, Pennsylvania: 73-107.
• Civil, M. 1964 The Message of Lu-Dingir-Ra to his Mother and a Group of Akkado-Hittite “Proverbs”, Near Eastern Studies. XXIII/I: 1-11.
• Çifçi, A., Başpınar, G. 2023 The Yörükselim Stele: A Neo-Hittite Period Stele from the Kahramanmaraş Museum, Anatolica XLIX: 81-91.
• Çilingir Cesur, S. 2019 Eşyanın Cinsiyeti: Hitit Ritüellerinde Kadın, TUBA-AR 24: 74-89.
• Darga, A. M. 1992 Hitit Sanatı. Akbank Kültür ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• -1998 Geç-Hitit Dönemi Maraş Mezar Stellerinden Üç Örnek ve Gözlemler, Light of Top of the Black Hill Studies Presentes to Halet Çambel; Karatepe’deki Işık Halet’e Sunulan Yazılar, G. Arsebük, M. Mellink, W. Schirmer (ed.), Ege Yayınları, İstanbul.
• - 2013 Anadolu’da Kadın: On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Delaporte, L. 1940 Malatya: Fouilles de la Mission Archéologique Française Dirigées par M. Louis Delaporte. E De Boccard Editeur, Paris.
• Dinçol, B. 1991 Hitit Metinlerinde Geçen Baş ve Ayak Kıyafetleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Anabilim Dalı, Hititoloji Bölümü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Duymuş-Florioti, H. H. 2015 Çivi Yazılı Belgeler Işığında Asur İmparatorluk Döneminde Kraliçeler/ Assyrian Queens of the Imperial Period in the Light of the Cuneiform Texts and the Archaeological Sources. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Gadotli, A. 2014 Sumerian Wisdom Literature, Woman in the Ancient Near East London, M. V. Chavalas (Ed.). New York, Routledge.
• Gilibert, A. 2011 Syro-Hittite Monumental Art and the Archaeology of Performance: The Stone Reliefs at Carchemish and Zincirli in the Earlier First Millennium BCE. Walter de Gruyter, Berlin, New York.
• - 2015 Religion and Propaganda Under the Great King of Karkemis, A. D’Agostino, Sacred Landscapes of Hittites and Luwians: proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. Florence, February 6th-8th 2014, Orsi, G. Torri (Ed.). Firenze University Press, Floransa: 137-156.
• Grayson, A. K. 2002 Assyrian Rulers of the Early First Millenium BC II (858-745 BC), The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods III. University of Toronto Press, Toronto, Buffalo, London.
• Hawkins, J. D. 1981 Kubaba at Karkamis and Elsewhere, Anatolian Studies 31: 147-176.
• -1983 Kubaba: A Philologisch, Reallexikon der Assyriologie und Vonderasiatischen Arhäologie VI, D. O. Edzard (ed.). Walter de Gruyter, Berlin-New York: 257-264.
• -2000a Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions Volume I, Part 1: Introduction, Karatepe, Karkamis, Tell Ahmar, Maraş, Malatya, Commagene. Walter de Gruyter, Berlin, New York.
• -2000b Corpus of Hiyeroglyphic Luwian Inscrıptions Volume I, Part 3: Plates. Walter de Gruyter, Berlin, Ne w Yo r k .
• - 2024 Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Volume III: Inscriptions of the Hittite Empire and New Inscriptions of the Iron Age, De Gruyter, Berlin, Boston.
• Hoffner, H. A. 1966 Symbols for Masculinity and Feminity: Their Use in Ancient Near Eastern Sympathetic Magic Rituals, Journal of Biblical Literature 85/3: 326-334.
• İrgin, N. 2024 MÖ 1. Binyıl Anadolu Sanatında Çocuk ve Annelik Temsili. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Bilim Dalı, Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul.
• Košak, S. 1982 Hittite Inventory Texts (CTH 241-250). Carl Winter Universitäts Verlag, Heidelberg.
• Koşay, H. Z. 1951 Les Fouilles d’Alacahöyük Entreprises par la Societe d’Historie Turque: Rapport preliminaire sur les traveaux en 1937-39. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Lanaro, A. 2015 A Goddess Among Storm-gods. The Stele of Tavşantepe and the Landscape Monuments of Southern Cappadocia, Anatolian Studies 65: 79-96.
• Luschan, F. 1902 Ausgrabungen in Sendschirli. V. 3. Thorsculpturen, Georg Reimer, Berlin.
• Marchetti, N., Peker, H. 2018 The Stele of Kubaba by Kamani and the Kings of Karkemish in the 9th Century BC, Zeitschrift für Assyriologie 1/108: 81-99.
• May, N. N. 2018 Text and Architecture. YBC 5022 and BM 15285 as “ Manuals of an Architect”, Orbis Biblicus et Orientalis: Series Archaeologica, P. Attinger, A. Cavigneaux, C. Mittermayer, M. Novák (ed.). Peeters, Leuven, Paris, Bristol: 255 - 269.
• Melville, S. C. 2014 Women in Neo-Assyrian Text, Women in the Ancient Near East, M. V. Chavalas (ed.). Routledge, London, New York.
• Monaghan, P. 2010 Encyclopedia of Goddesses and Heroines; Africa, Eastern Mediterranean, Asia I. Santa Barbara, California, Denver, Colorado, Oxford, Greenwood.
• Müller, V. K. 1915 Der Polos, Die Griechische Götterkrone. Druck der Universitäts-Buchdruckerei von Gustav Schade, Berlin.
• Nemet-Nejat, K. R. 2014 Women in Neo-Asyyrian Inscriptions, M. V. Chavalas (ed.). Women in the Ancient Near East, Routledge, London and New York: 240-245.
• Orthmann, W. 1971 Untersuchungen zur späthethitischen Kunst. Rudolf Habelt Verlag, Bonn.
• Peker, H. 2022 Geç Hitit Karkamış Krallığı Yazıtları, Anadolu Hiyeroglif Yazıtları 1, Ante Quem, Bologna.
• - 2023 A New Funerary Stele from Karkemish and New Values for Some Anatolian Hieroglyphic Signs, Belleten 87: 357-383.
• Pınarcık, P., Gökce, B. 2020 Geç Hitit Kent Devletleri Dönemi Dini Yapısı Üzerine Gözlemler, CEDRUS. 8: 147-176.
• Rova, E. 2008 Mirror, Distaff, Pomegranate and Poppy Capsule: On the Ambiguity of Some Attributes of Women and Goddesses, The Reconstruction of Environment: Natural Resources and Human Interrelations Through Time and Art History: Visual Communication (ICAANE 4/1), H. Kühne, R. M. Czichon, F. J. Kreppner (ed.), Wiesbaden: 557-570.
• Seeher, J. 2012 Gods Carved in Stone: The Hittite Rock Sanctuary of Yazılıkaya. Ege Yayınları, İstanbul.
• Sevinç, F. 2008 Hitit Dininde Arinna’nın Güneş Tanrıçası ve Onunla Özdeş Tutulan Diğer Tanrıçalar, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/Journal of the Institute of Social Sciences 1: 175-195.
• Sezgin, E., Çilingiroğlu, Ç. 2021 Arkeolojik Verilen Toplumsal Cinsiyet Arkeolojisi Yaklaşımıyla Değerlendirilmesi, Metaryal Kültür ve İnsan: Yeni Yaklaşımlar Baysal (ed.), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
• Singer, G. G. 2016 Shaushka, the Traveling Goddess, Centro de Estudios de Historia del Antiguo Oriente. 7: 43-58.
• Svärd, S. 2012 Women, Power, and Heterarchy in the Neo-Assyrian Palaces, Organization, Representation, and Symbols of Power in the Ancient Near East. Proceedings of the 54th Rencontre Assyriologique Internationale at Würzburg 20–25 July 2008, G. Wilhelm (Ed.). Eisenbrauns, Winona Lake, Indiana: 507-518.
• Sørensen, M. L. S. 1997 Reading Dress: The Construction of Social Categories and Identities in Bronze Age Europe, Journal of European Archaeology. 5 (1): 93-114.
• Şare, T. 2011 Dress and Identity in the Arts of Western Anatolia: The Seventh Through, The State University of New Jersey, Graduate School-New Brunswick Rutgers, Art History Department, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), New Jersey, New Brunswick.
• Taffet, A., Yakar, J. 2007 The Spiritual Connotations of the Spindle and Spinning Selected Cases from Ancient Anatolia and Neighboring Lands, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan, M. Alparslan, M. DoğanAlparslan, H. Peker, (ed.). Ege Yayınları, İstanbul: 781-788.
• Tiryaki, S. G. 2010 Erken Demir Çağ Gurgum (=Kahramanmaraş) Kabartmaları Mezar Taşları, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Antalya.
• - 2013 Yeni Hitit Sanatı Üzerine İkonografik Araştırmalar (1): Üzüm Salkımı ve/veya Başak Filizi Taşıyanlar/Iconographic Studies on Neo-Hittite Art (1): Figures Holding A Bunch of Grapes and/or Ears of Wheat, Cedrus: Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi I: 33-53.
• Weiershäuser, F. 2018 Narrating Abouth Men, Narrating Abouth Women in Akkadian Literature, Gender and Methhodology in the Ancient Near East Approaches from Assyriology and Beyond, S. L. Budin, M. Cifarelli, A. Garcia-Venture, A. M. Alba (eds). Universitat de Barcelona, Barcelona: 273-283.