Öz
2010 yılından itibaren Urartu başkenti Tuşpa’da başlayan arkeolojik kazılar su mimarisine ilişkin yeni sonuçların ortaya çıkmasını da sağlamıştır. Eski Van Şehri’nin kuzeybatısında yer alan ve su kaynakları açısından zengin ‘Horhor Suyu’ olarak bilinen mevkide yer alan dikdörtgen nişlerden bir tanesinin, kuzeyindeki sitadele bağlantı sağlayan kaya basamakları ile birlikte farklılık arz ettiği tespit edilmiştir. G alanı AR25 plan karesine denk gelen bu nişin çevresinde başlatılan kazı çalışmaları sonucunda buranın bir çeşme yapısı olduğu anlaşılmıştır. 17. yüzyıl gezginlerinden Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme adlı eserinde bahsettiği Horhor Bahçeleri ve Çeşmesi’nin bu yapı olabileceği düşünülebilir. Ana kayaya işlenmiş durumdaki bu yapının Orta Çağ’da kullanıldığını kazılarda ortaya çıkardığımız in-situ buluntular açıkça göstermektedir. Ancak bazı veriler çeşmenin Urartu Dönemi’nde inşa edilmiş olabileceğine işaret eder. Urartu yazıtlarında geçen “tarmani-” ya da “taramanili” sözcüğünün Urartu dilinde ‘çeşme’ anlamına geldiği varsayılmaktadır. Ayrıca İran’da Ain-e Rum da yer alan ve üzerinde Urartu kralı Minua’nın yazıtı bulunan “Ejdaha Bulağı” benzer bir örnek olarak karşımıza çıkar. Fakat Ain-e Rum’daki çeşmede yazdırılan yazıtın Tuşpa’daki bu yapıda bulunmaması şüphe uyandırmaktadır. Kayalık yüzeyinin kolayca tahrip olabilecek bir yapıda olması bu durumun sebebi olabilir. Çeşmenin bitişiğinde kuzey yönde sitadele doğru devam eden kaya basamakları Urartu dönemi mimari anlayışını yansıtmaktadır. Ayrıca Van Kalesi’nin kuzeyindeki yazıtlarda yaptırıldığı söylenen “Minua Çeşmesinin” ortaya çıkardığımız bu yapıyla ilişkili olup olmadığı şimdilik bilinmemektedir. Fakat Tuşpa’da bu türden yapıların bulunduğunu bildiriyor olması açısından önemlidir. İran’daki örnek dışında benzeri bulunmayan su ile ilişkili bu türden yapıların anlaşılabilmesi açısından son derece ünik bir örnek karşımıza çıkmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Barnett, R. D. 1982 “Urartu”, The Cambridge Ancient History, Cambridge: 314-371.
- Çelebi, E. 2010 Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, cilt 4/1, , İstanbul.
- Konyar, E. – C. Avcı – B. Genç – R. G. Akgün – A. Tan 2013 “Excavations at the Van Fortress, the Mound and the Old City of Van in 2012”, CollAn XII: 193-210.
- Payne, M. R. – A. Ceylan 2003 “A New Urartian Inscription from Ağrı-Pirabat”, SMEA XLV/2/Roma: 191-201.
- Pecorella, P. E. – M. Salvini 1984 Tra lo Zagros e l’Urmia: Richerche storiche ed archeologiche nell’Azerbaigiano Iranico, Rome.
- Salvini, M. 2001 “About a New Corpus of Urartian Inscriptions”, SMEA 43/2: 241-267.
- 2006 Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul.
- 2008 Corpus dei testi Urartei. Le iscrizioni su pietra e roccia, Roma: CNR - Istituto di studi sulle civiltà dell’Egeo e del Vicino Oriente.
- 2009 “The Eastern Provinces Of Urartu And The Beginning Of History in Iranian Azerbeijan”, H. Sağlamtimur – E. Abay – Z. Derin – A. Ü. Erdem – A. Batmaz – F. Dedeoğlu – M. Erdalkıran – M. B. Baştürk – E. Konakçı (eds), Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat/ Studies in Honour of Altan Çilingiroğlu. A Life Dedicated to Urartu on the Shores of the Upper Sea, İstanbul: 581-598.
- Tarhan, M. T. 2011 “Başkent Tuşpa / The Capital City Tushpa”, K. Köroğlu – E. Konyar (eds), Urartu: Doğu’da Değişim / Transformation in the East, İstanbul: 286-333.
Öz
New archaeological excavations initiated in 2010 at Tuspa, the capital of the Urartian Kingdom, have revealed new results regarding the Urartian hydraulic architecture. One of the rectangular niches at “Horhor Suyu”, located to the northwest of Old City of Van, seemed to have some architectural peculiarities together with a flight of rock steps connecting to the citadel in the north. The excavations started here, in the AR25 grid of Area G, revealed that this feature is indeed a fountain. It is possible that the Horhor Gardens and Fountain mentioned by the 17th century traveler Evliya Çelebi in his Seyahatname actually refers to this structure. It was cut from the bedrock and the in situ finds demonstrate that it was used in the Middle Ages. Some features suggest a Urartian date. The term tarmani or tarmanili in the Urartian inscriptions is believed to denote “fountain” in the Urartian language. The Ejderha Bulağı fountain at Ain-e Rum in Iran has an inscription of Menua that preserves the term. The fountain at Tuspa does not a similar inscription though the its rock surface could easily be destroyed. The rock steps adjacent to the fountain reflects Urartian architectural tradition. We are yet to confirm that the “fountain of Menua” mentioned in the inscription in the north of the Van Fortress actually points to the fountain, though it is important in informing us about the existence of these type of structures at Tuspa. The fountain at Tuspa, with the Iranian counterpart, is an unique example that will contribute to our understanding of Urartian aquatic architecture.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Barnett, R. D. 1982 “Urartu”, The Cambridge Ancient History, Cambridge: 314-371.
- Çelebi, E. 2010 Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, cilt 4/1, , İstanbul.
- Konyar, E. – C. Avcı – B. Genç – R. G. Akgün – A. Tan 2013 “Excavations at the Van Fortress, the Mound and the Old City of Van in 2012”, CollAn XII: 193-210.
- Payne, M. R. – A. Ceylan 2003 “A New Urartian Inscription from Ağrı-Pirabat”, SMEA XLV/2/Roma: 191-201.
- Pecorella, P. E. – M. Salvini 1984 Tra lo Zagros e l’Urmia: Richerche storiche ed archeologiche nell’Azerbaigiano Iranico, Rome.
- Salvini, M. 2001 “About a New Corpus of Urartian Inscriptions”, SMEA 43/2: 241-267.
- 2006 Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul.
- 2008 Corpus dei testi Urartei. Le iscrizioni su pietra e roccia, Roma: CNR - Istituto di studi sulle civiltà dell’Egeo e del Vicino Oriente.
- 2009 “The Eastern Provinces Of Urartu And The Beginning Of History in Iranian Azerbeijan”, H. Sağlamtimur – E. Abay – Z. Derin – A. Ü. Erdem – A. Batmaz – F. Dedeoğlu – M. Erdalkıran – M. B. Baştürk – E. Konakçı (eds), Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat/ Studies in Honour of Altan Çilingiroğlu. A Life Dedicated to Urartu on the Shores of the Upper Sea, İstanbul: 581-598.
- Tarhan, M. T. 2011 “Başkent Tuşpa / The Capital City Tushpa”, K. Köroğlu – E. Konyar (eds), Urartu: Doğu’da Değişim / Transformation in the East, İstanbul: 286-333.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | İngilizce |
|---|---|
| Bölüm | Research Article |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Haziran 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Sayı: 14 |