The Marmaray-Subway Project and the Archaeological Excavtions at Yenikapı

Yıl 2014, Sayı: 13, 11 - 44, 01.06.2014

Zeynep Kızıltan

Öz

In 2004, the İstanbul Archaeological Museums started large-scale salvage excavations at Yenikapı within the scope of Marmaray-Metro projects. For the first time in İstanbul’s history, archaeological excavations were conducted at one of its Byzantine harbors. When the excavations started, it was not known what this ancient harbor at the mouth of the Lykos Bayrampaşa River would yield. At first, Ottoman remains were encountered in the excavation area, which covers over 58,000 square meters. Then, one of Constantinople’s most important, and the world’s best known harbors, the Theodosian Harbor, was reached only 1 meter below sea level.

Anahtar Kelimeler

Marmaray, Istanbul, Yenikapı, Subway, Excavation

Marmaray-Metro Projeleri ve Yenikapı Arkeolojik Kurtarma Kazıları

Öz

Son on yıl içinde İstanbul’un yaşam kalitesini yükseltmek, kentliyi çağdaş ulaşım araçlarıyla buluşturmak, kentteki kültür varlıklarını kentin yaşamına katarak kente değer kazandırmak gibi çeşitli amaçlara yönelik başlatılan projeler nedeniyle, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü tarafından yapılan kurtarma kazıları, efsanelere dayalı kent tarihini önemli ölçüde değiştirmiş ve İstanbul’un tarihî geçmişi hakkında oldukça değerli, özgün ve şaşırtıcı bilgilere ulaşmamızı sağlamıştır. Bu değişime neden olan en önemli çalışma; Marmaray–Metro ulaşım projeleri nedeniyle Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar istasyon alanlarda yapılan kurtarma kazılardır. Bu yazıda, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü Başkanlığı’nda 2004-2014 yılları arasında Yenikapı’da yapılan kazılar hakkında genel bir bilgilendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Marmaray, İstanbul, Yenikapı, Metro, Kazı

Kaynakça

• Algan, O. – M. N. Yalçın – M. Özdoğan Baskıda “Yenikapı Kazıları Jeoarkeolojik Çalışmaları, Son Buzul Dönemi’nden Günümüze Çevre Koşullarındaki Değişmeler ve Kültür Tarihine Yansımaları”, Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü Marmaray: 154- 160.
• Algan O. – M. N. Yalçın – İ. Yılmaz – E. Kırcı – E. Sarı – D. Ongan – Ö. Bulkan-Yeşiladalı – D. Perinçek – M. Özdoğan – Y. Yılmaz – İ. Karamut 2010 “Antik Theodosius Limanı Jeo-arkeolojisi”, U. Kocabaş (ed.) İstanbul Arkeoloji Müzeleri 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildirileri (5-6 Mayıs 2008): 175-179.
• Asal, R. 2007 “İstanbul Ticareti ve Theodosius Limanı”, Z. Kızıltan (ed.) Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları: 180-189.
• Baran, G. Ç. 2007 “Yenikapı’da Günlük Yaşam”, Z. Kızıltan (ed.) Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları: 216-229.
• Başaran, S. 2012 “Demirden Yollar ve Marmaray Kıyısında Eski Bir Liman”, Ufuk Kocabaş (ed.) Yenikapı’nın Eski Gemileri 1: 1-22.
• Berger, A. 1994 “Theodosius Limanı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi VII: 263.
• Bıçakçı, E. – F. Açıkgöz – S. Yıldırım-Balcı – Ç. Altınbilek-Algül 2008 “Tepecik-Çiftlik 2006 Yılı Çalışmaları”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı (28 Mayıs-01 Haziran 2007): 483-496.
• Bittel, K. 1969/1970 “Bemerkungen über die prähistorische Ansiedlung auf dem Fikirtepe bei Kadikoy (Istanbul)”, Istanbuler Mitteilungen 19/20: 1-19.
• Çağatay, M. N. – W. B. F. Ryan – Ü. Sancar – A. Polania – S. Akçer – D. Biltekin – L. Gasperini – N. Görür – G. Lericolais – E. Bard 2009 “Late Pleistocene-Holocene Evolution of the Northern Shelf of The Sea of Marmara”, Marine Geology 265: 87-100.
• Çetiner, A. 2013 “Yenikapı 3: Geçmişi Taşıyan Bir Ticaret Gemisi”, Saklı Limandan Hikayeler: Yenikapı’nın Batıkları: 56-63.
• Çömlekçi, S. 2007 “Yenikapı’da Teknoloji”, Z. Kızıltan (ed.) Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları: 236-241.
• Dirimtekin, F. 1953 Fetihten Önce Marmara Surları, İstanbul.
• Doğu, D. – C. Köse – N. Kartal – N. Erdin 2011 “Wood Identification of Wooden Marine Piles From the Ancient Byzantine Port of Eleutherius/Theodosius”, BioResources, 6/2: 987- 1018.
• Gökçay, M. 2007 “Marmaray Kazılarında Ortaya Çıkan Mimari Buluntular”, Z. Kızıltan (ed.) Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları: 166-179.
• Gyllius, P. 1997 İstanbul’un Tarihi Eserleri, (çev. Erendiz Özbayoğlu) İstanbul.
• Kızıltan Z. 2010 “Marmaray ve Metro Projeleri Kapsamında Yapılan Yenikapı Sirkeci ve Üsküdar Kazıları”, U. Kocabaş (ed.) İstanbul Arkeoloji Müzeleri 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildirileri (5-6
• Mayıs 2008): 1-16. 2011 “Yenikapı Kurtarma Kazılarında Bulunan Neolitik Döneme Ait Ahşap Bir Figürin”, TÜBA-AR 14: 305-308.
• Kızıltan, Z. – M. A. Polat 2013 “Yenikapı Kurtarma Kazıları: Neolitik Dönem Çalışmaları”, Arkeoloji ve Sanat 143: 1-40.
• Kocabaş, U. 2010 “İstanbul Üniversitesi Yenikapı Batıkları Projesi: Gemiler”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildirileri (5-6 Mayıs 2008): 23-33.
• Kocabaş, U. 2012 “Theodosius Limanı’nda Hayat, Batıklar ve Hızlı Gömülme”, Yenikapı’nın Eski Gemileri, Yenikapı Batıkları 1: 25-35.
• Kocabaş, U. – I. Özsait-Kocabaş 2013 “Gemi Arkeolojisinde Yeni Bir Milat, Yenikapı Batıkları Projesi”, Saklı Limandan Hikayeler, Yenikapı’nın Batıkları: 37-46.
• Kuniholm, P. I. Baskıda “Yenikapı’da Dendrokronolojik Araştırmalar ve Diğer Marmaray Proje Alanları”, Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü Marmaray: 182-186.
• Müller-Wiener, W. 1998 Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı, (çev. Erol Özbek), İstanbul.
• Onar, V. – G. Pazvant – A. Armutak – H. Alpak – İ. Karamut – M. Gökçay 2010 “Yenikapı Metro ve Marmaray Kazılarında Ortaya Çıkartılan Hayvan İskelet Kalıntılarının Ön İnceleme Sonuçları”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildirileri (5-6 Mayıs 2008): 223-231.
• Oybak-Dönmez, E. 2010 “İstanbul’un Marmaray ve Metro Kazılarında Yapılan Arkeobotanik Çalışmalar”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildirileri (5-6 Mayıs 2008): 233-243.
• Özdoğan, M. 2010 “Tarih Öncesi Dönemlerin İstanbul’u”, K. Durak (ed.) Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı: 30-49.
• Özdoğan M. – O.Algan 2007 “Antik Theodosius Yenikapı Limanı’nın Jeoarkeolojik Önemi”, Z. Kızıltan (ed.) Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları: 242-245.
• Özsait-Kocabaş I. – U. Kocabaş 2012 “Yenikapı Batıklarında Teknoloji ve Konstrüksiyon Özellikleri: Bir Ön Değerlendirme”, Yenikapı’nın Eski Gemileri 1: 97-186.
• Özsait-Kocabaş, I. 2013 “Yenikapı 12 Teknesinin Yüzyıllar Süren Yolculuğu”, Saklı Limandan Hikayeler: Yenikapı’nın Batıkları: 48-55.
• Pulak, C. 2007 “Yenikapı Bizans Batıkları”, Z. Kızıltan (ed.) Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları: 202-215.
• Pulak, C. – R. Ingram – M. Jones – S. Matthews 2013 “Yenikapı Batıkları ve Batıkların Gemi Yapımı Araştırmalarına Katkısı”, Saklı Limandan Hikayeler, Yenikapı’nın Batıkları: 23-34.
• Pryor, J. H. – E. M. Jeffreys 2006 The Age of the ΔPOMΩN: The Byzantine Navy ca 500-1204, Leiden.
• Toksoy, A. 2007 “Yenikapı’da İnanç”, Z. Kızıltan (ed.) Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları: 230-235.
• Yılmaz, Y. 2011 “Marmara Bölgesi Neolitik Dönem Ölü Gömme Geleneklerinde İlkler: Yenikapı Kazı Bulguları”, TÜBA-AR 14: 283-302.