ARAS VADİSİNE AÇILAN KAPI: ELMAGÖL-PAMUK GEÇİDİ URARTU KARAKOLU

Yıl 2021, Sayı: 20, 183 - 197, 23.12.2021

Aynur Özfirat , Veli Sevin

Öz

Doğubayazıt Ovası’ndan Aras Vadisi ve Güney Kafkasya’ya açılan yol üzerindeki stratejik Pamuk Geçidi’nde tahkimli bir Urartu sitadelinin (Elmagöl-Pamuk Geçidi) kalıntıları bulunur. Ağrı Dağı’nın kuzeybatı eteklerindeki bir tepede kurulmuş bu sitadel ve doğu eteklerindeki aşağı şehir entegre bir ulaşım zincirinin halkalarından biridir. Sitadelin, tasarım özelliği ve boyutları bakımından bir konaklama istasyonu ve güvenliği sağlayan bir karakol olarak hizmet vermek üzere planlandığı anlaşılmaktadır. Söz konusu Urartu tesisinin MÖ 8. yüzyılın başlarında Minuhinili’nin (Karakoyunlu) kuruluşundan hemen sonra önem kazanan yolları denetim altında bulundurmak amacıyla inşa olması mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Minuahinili, Pamuk Geçidi, Aras Vadisi, Ağrı Dağı

Teşekkür

TEŞEKKÜRLER Makalede ele aldığımız Urartu karakol-yol istasyonu ve yakın çevresindeki yerleşimler, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü izinleriyle Prof. Dr. Aynur Özfırat başkanlığında, Prof. Dr. Veli Sevin’in de dahil olduğu bir bilim kurulu tarafından ‘Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması’ve ‘Bozkurt Kurgan Mezarlığı’ çalışmaları sırasında incelenmiştir. Kazı ve araştırma için verdikleri izin ve destekler için Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne teşekkürlerimizi sunarız. Kazı ve araştırma ayrıca Türk Tarih Kurumu, TÜBİTAK (SBB-105K063), Mustafa Kemal Üniversitesi BAP Koordinasyon Birimi (1003M0113/45, 1101M0115/158) projeleriyle desteklenmiştir. Tüm bu kurumlara ve ekip üyelerine çalışmalara verdikleri katkılardan dolayı teşekkür borçluyuz.

Kaynakça

• Biscione, R.-R. Dan, 2014 "Ranking and Distribution of the Urartian Fortifications in Turkey", A. Özfırat (ed.), SCRIPTA: Veli Sevin’e Armağan, Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar - Essays in Honour of Veli Sevin. A Life Immersed in Archaeology, Ege Yayınları, İstanbul: 123-136.
• Ceylan, A., 2007 "2005 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları", 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1 (Çanakkale, 29 Mayıs-02 Haziran 2006): 163-182, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı: 163-182.
• Ceylan, A., 2008 Doğu Anadolu Araştırmaları: Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1988-2008), Eser Ofset Matbaacılık, Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum.
• Dan, R., 2017 "Linking lowlands among the mountains: the Urartian Road Stations", Studies in Caucasian Archaeology III: 84-112.
• Ivanovskiy, A. A., 1911 Po Zakavkaz’ya: Arxeologitceskiya Nablyudeniya i İssledovaniya 1893, 1894 i 1896 gg., Materialy po Arkheologii Kavkaza VI, Sobrannye Zkipeditsiyami İmperatorskago Moskovskago Arxeologitskago Obçestva, Snaryazennymi na vysotçaysye Darovannya Sredstva, Moskva.
• Kleiss, W., 1988 "Aspekte urartäischer Architektur", Iranica Antiqua XXIII: 181-245.
• Kleiss, W., 2005 "Urartäische Architektur in der entwicklungsgeschichte der Architektur Irans", Iranica Antiqua XL: 207-215.
• Lehmann-Haupt, F. C., 1910 Armenien, Eins und Jetzt I: vom Kaukasus zum Tigris und nach Tigranokerta, B. Behr’s Verlag, Berlin.
• Nikol’skij, M. V., 1896 Klinoobraznya Nadpisi Zakavkaz’ja, Materialy po Arkheologii Kavkaza V, Sobrannye Zkipeditsiyami İmperatorskago Moskovskago Arxeologitskago Obçestva, Snaryazennymi na vysotçaysye Darovannya Sredstva, Moskva.
• Özfırat, A., 2009a "Van, Ağrı ve Iğdır Yüzey Araştırması, 2007", 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1 (Ankara, 26-30 Mayıs 2008), 345-366, Ankara 2009: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Özfırat, A., 2009b "Pre-Classical survey in Eastern Turkey. Sixth preliminary report: Lake Van Basin and Mt. Ağrı Region", Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 41: 211-232.
• Özfırat, A., 2014 "Aktaş: Ağrı Dağı’nın Kuzey Eteğinde-Aras Vadisi’nde bir Urartu Kalesi", A. Özfırat (ed.), SCRIPTA: Veli Sevin’e Armağan, Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar - Essays in Honour of Veli Sevin. A Life Immersed in Archaeology, Ege Yayınları, İstanbul: 111–120.
• Özfırat, A., 2017a "Eriqua and Minuahinili: An Early Iron Age-Nairi Kigdom and Urartian Province on the Northern Slope of Mt Ağrı (Settlement Complexes at Melekli and Karakoyunlu)", TÜBA-AR 21: 63-92
• Özfırat, A., 2017b "Melekli-Kültepe (Iğdır) Höyüğü, Urartu Kalesi ve Columbarium: Ağrı Dağı’nın Kuzey Eteğindeki Minuahinili (Karakoyunlu) Kenti", OLBA XXV, 2017: 161-182.
• Özfırat, A., 2017c "The Late Bronze-Early Iron Age-Urartu Complex at Bozkurt on the Southern Slope of Mt. Ağrı", E. Rova, M. Tonussi, (eds.), At the Northern Frontier of Near Eastern Archaeology: Recent Research on Caucasia and Anatolia in the Bronze Age – Proceedings of the international Humboldt-Kolleg (Venice, 9th-12th January 2013), Subartu XXXVIII, Brepols Publishers, Turnhout: 299-310.
• Özfırat, A., 2018 "The Urartian Fortress at Ömerağa-Gölyüzü on the southern slope of Mt. Ağrı (Bozkurt Settlement Complex), in the city of Minuahinili (Karakoyunlu)", Colloquium Anatolicum 17: 191-209.
• Payne, M., 2006 Urartu Çivi Yazılı Belgeleri Kataloğu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Salvini, M., 1995 Geschichte und Kultur der Urartäer, Wissenschaftliche Buchgesellschaf, Darmstadt.
• Salvini, M., 2008 CTU-Corpus dei Testi Urartei, I-III, CNR-Istituto di Studi Sulle Civilta dell’Egeo e del Vicino Oriente, Documenta Asiana VIII.1-3, Rome.
• Sevin, V., 1988 "The Oldest Highway: between the regions of Van and Elazığ in Eastern Anatolia", Antiquity 62-236: 547-551
• Sevin, V., 1989 "Urartular’a Ait Dünyanın En Eski Karayolu", Anadolu Araştırmaları 11: 47-56.
• Sevin, V., 2006 "Keçikıran: Van Bölgesi’nde Yarım Kalmış Bir Urartu Projesi", A. Erkanal Öktü-E. Özgen-S. Günel et al. (eds.), Hayat Erkanal’a Armağan: Kültürlerin Yansıması, Studies in Honor of Hayat Erkanal: Cultural Reflections, Homer Yayınları, İstanbul: 667-674.