Söke (Atburgazı) Yöresinde Oluşmuş Organik Toprakların Bazı Morfolojik ve Fiziksel-Kimyasal Özellikleri

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 294 - 304, 24.12.2025

Ertuğrul Berke Işık , Hüseyin Ekinci

Öz

Bu araştırmada Söke (Atburgazı) civarında depresyon alanında uzun yıllar süresince su altında kalmış saz ve kamış gibi odunsu bataklık bitki türlerinin (eutropik) birikmesi sonucunda oluşmuş organik topraklar incelenmiştir. Bu amaçla açılan toprak profilinin morfolojik tanımlaması yapılarak her bir horizondan bozulmuş ve bozulmamış toprak örnekleri alınmıştır. Toprak örneklerinde bazı fiziksel ve kimyasal analizler yapılarak organik materyallerin ayrışma dereceleri belirlenmiştir. Amonyak uygulaması sonrası oluşan renge göre üst horizonların (Oa) ayrışma dereceleri daha yüksek (sapric) olarak bulunmuş, altta ise (Oe) hemic materyalin olduğu görülmüştür. Toprak horizonlarının Toprak asitliği (pH) 7.38 – 8.09 arasında, katyon değişim kapasitesi (KDK) 17.2 -27.5 cmolkg-1 arasında saptanmıştır. Organik karbon (OC) içerikleri % 10.17- 21.44, CaCO3 miktarı % 13.11- 23.83 ve kuru hacim ağırlığı 0.6-0.9 grcm-3 arasında olduğu belirlenmiştir. Toplam azot (N) içeriği % 0.32-1.32, fosfor içeriği % 0.04-0.08 arasında bulunmuştur. Demir (Fe) ve bakır (Cu) gibi mikro elementler yüzey horizonlarında daha fazla oranda, ağır metal içerikleri ise toprak ve çevre sağlığı bakımından sorun yaratacak değerlerin altında olduğu belirlenmiştir. Çalışma alanının yakınlarında yaklaşık 50 yıl kadar önce tarıma açılmış (pamuk) kısımlarda ise organik madde miktarının % 30’dan % 2’ ye kadar azaldığı belirlenmiştir. İncelenen toprak profili Toprak Taksonomisine göre Typic Haplosaprists, WRB sınıflamasına göre ise Sapric Eutric Histosols (Salic) olarak sınıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Organik toprak , Histosol , Toprak Taksonomisi , Söke

Etik Beyan

Orijinal Araştırma

Destekleyen Kurum

, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyon Başkanlığı (ÇOMÜ-BAP)

Proje Numarası

ÇOMÜ- BAP: FYL-2021-3830

Teşekkür

Bu araştırma makalesi birinci yazarının ÇOMÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yüksek Lisans tez çalışması sonuçlarından üretilmiştir. Çalışma, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyon Başkanlığı tarafından ÇOMÜ- BAP: FYL-2021-3830 proje numarasıyla desteklenmiştir. Katkılarından dolayı ÇOMÜ- BAP komisyon başkanlığına teşekkür ederiz.

Some Morphological and Physical-Chemical Properties of Organic Soils Formed in Söke (Atburgazı) Region

Öz

In this study, organic soils formed as a result of the accumulation of woody marsh plant species (eutropic) such as reeds and reeds that had been submerged for many years in a depression around Söke (Atburgazı) were investigated. For this purpose, a morphological description of the opened soil profile was made, and disturbed and undisturbed soil samples were taken from each horizon. Physical and chemical analyses were performed on the soil samples to determine the degree of decomposition of organic materials. Based on the color developed after ammonia application, the degree of decomposition of the upper horizons (Oa) was found to be higher (sapric), while the lower horizons (Oe) contained hemic material. Soil acidity (pH) of the soil horizons was determined to be between 7.38 and 8.09, and the cation exchange capacity (CEC) was determined to be between 17.2 and 27.5 cmolkg-1. Organic carbon (OC) contents were found to be between 10.17 and 21.44%, CaCO3 content between 13.11 and 23.83%, and dry bulk density between 0.6 and 0.9 gcm-3. Total nitrogen (N) content was found to be between 0.32 and 1.32%, and phosphorus content was found to be between 0.04 and 0.08%. Microelements such as iron (Fe) and copper (Cu) were found to be higher in the surface horizons, while heavy metal contents were below levels that would pose a problem for soil and environmental health. In areas near the study area that were opened to agriculture (cotton) approximately 50 years ago, the amount of organic matter decreased from 30% to 2%. The examined soil profile was classified as Typic Haplosaprists according to Soil Taxonomy and Sapric Eutric Histosols (Salic) according to the WRB classification.

Anahtar Kelimeler

Organic soil , Histosols , Soil Taxonomy , Söke

Proje Numarası

ÇOMÜ- BAP: FYL-2021-3830

Kaynakça

• Altun, S.G.. Karaca, A., 2011. Denizli-Çivril Gökgöl Organik Topraklarının Tarımsal Kullanım Potansiyelinin Belirlenmesi. Toprak ve Su Sempozyumu.
• Andriesse, J.P., 1988. Nature and management of tropical peat soils. FAO Bull. 59. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome. 165p.
• Anonim, 2018. T.C. 23.02.2018 tarih ve 30341 sayılı resmi gazete.
• Anonim. 2021 a. https://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=AYDIN (Erişim :2025).
• Blake, G.R., and K.H. Hartge, 1986. Bulk Density, in A. Klute, ed.. Methods of Soil Analysis. Part I. Physical and Mineralogical Methods: Agronomy Monograph no. 9 (2nd ed.). pp. 363-375.
• Buol, S.W., Hole, F.D., McCracken, R.J., Southard, R.J., 1997. Soil Genesis and Classification 4th Edition.Iowa State Univ. Press/Ames.
• Byrne, J., Alrøe H., Glover, L., 2006. 75 EP- 112 SN- 978 1 84593 078 3 T1- Organic agriculture and ecological justice: ethics and practice.
• Çaycı, G., Baran, A., Ozaytekin, H.H., Karaca, S., 2019. Morphology, chemical properties, and radiocarbon dating of eutrophic peat in Turkey.
• Çaycı, G., Özkan, E., Öz., D., 2011. Organik Toprakların Ülkemizdeki Dağılım Alanları ve Miktarları. Toprak Su Sempozyumu.
• Davis, F.J.E. ve Lucas, B.E., 1959. Organic soils. Their formation, distribution, utilization and management. Dept. Of soil sci. Michigan State Univ. Special bul. 425. s. 9-15.
• Dettmann, U., Kraft, N.N., Rech, R., Heidkamp, A., Tiemeyer, B., (2021). Analysis of Peat Soil Organic Carbon, Total Nitrogen, Soil Water Content and Basal Respiration: Is There a ‘Best’ Drying Temperature?, Geoderma.
• Dinç, U., Kapur, S., Özbek, H., Şenol, S., 1999. Toprak Genesisi ve Sınıflandırılması. 3. Baskı. Çukurova Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Ders
• Dolman, J.D. ve Buol,W.,1967. A study of organic soils (Histosols) in the Tide-water region of North Carolina Agric. Exp. Stn. Tech. Bull. 181.
• Ekinci, H. ve Özer, U., 2025. Kavak Deltası (Gelibolu-Çanakkale) Tarıma Açılan Bakir ve Sulak Alanlarında Toprak Organik Karbonunun Değişimi. ÇOMÜ Zir. Fak. Derg. (COMU J Agric. Fac.) 2025: 13 (1): 216-226 ISSN: 2147–8384 / e-ISSN: 2564–6826 doi: 10.33202/comuagri.1703746
• Everett, K.R., 1983. Histosols in L. Pwilding. N.E. Smeek and G.F. Hall Pedojenesis and Soil Taxonomy II. Soil Orders Elsever Amsterdam S:1- 53.
• Google Maps. Erişim Tarihi: 20.05.2022. Toprak Profllerinin Açıldığı Noktalar ve Arazi.
• Grewelling, T. ve Peech, M., 1960. Chemical Soil Tests. Cornell Un. Agric. Exp. Stn. Bull.No:960. USA.
• Hobbs, N.B., 1986. Mire Morphology and the Poperties and Behaviour of Some British and Foreign Peats. Q.J.Eng. Geol-London 19:7-80.
• IUSS Working Group, WRB., 2015. World Reference Base for Soil Resources 2014. update 2015 International Soil Classification System for Naming Soils and Creating Legends for Soil Maps. World Soil Resources. FAO, Rome, Reports No. 106.
• İlhan, R., 2017. Samsun Dağı Fiziki Coğrafya Özelliklerinin Etek - Alüvyal Jeomorfolojisi Üzerine Etkisi. Doktora Tezi.
• İnan, N., 2009. Paleontoloji (Fosil Bilimi). Seçkin Yayıncılık. Ankara.
• Kristen W.J., 1983. Organic Elemental Analiysis: Ultramicro. Micro and Trace Methods. Academic Press. London. Levesque, M.P., Mathur, S.P., 1986. Soil tests for copper, iron, manganese and zinc in Histosols: 1 the influence of soil properties, iron, manganese and zinc on the level and distribution of copper. Soil Science Society of America Proceedings 46. 117– 123
• Malmer, N., 1975. Bog mires and their influence on landscapes. In A. D.. Hasler ed. Coupling land and water systems springer Verlag. New York. pp.83-92.
• Patrick, E.A.F., 1972. Pedology, A systematic approach to soil science. New York. s:204-207.
• Pons, L.J., 1960. Soil Genesis and Classification of Reclaimed Peat Soils in Connection Wet Initial Soil Formation. 7th Intern. Congress of Soil Science Madison. Wisconsin USA No: 28 S: 25-210.
• Robinson, D.W., Lamb, J,G,D,, 1975. Peat in Horticulture. Academic Press, London. p. 170.
• Richards, L.A., (1954). Diagnosis and improvement of saline and alkali soils. HB. U.S. Dep. Agr. No. 60
• Sağlam, M.T., 2008. Toprak ve Suyun Kimyasal Analiz Yöntemleri. Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 2. Ders Kitabı No:2. s: 1-154. Tekirdağ.
• Sağlam, M.T., Bahtiyar, M., Cangir, C. Ve Tok, H.H., 1993. Toprak Bilimi. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü. s. 445.
• Schlichting E., Blume H.P., 1966. Bodenkundliches Praktikum. Verlang Paul Parey. Hamburg-Berlin Soil Survey Laboratory Methods Manual, 2004. Soil Survey Investigations Report No. 42. Version 4.0
• Soil Survey Staff, 1999 .Soil Taxonomy: A basic system of soil classification for making and inerpreting soil surveys. Second edition. USDA NRCS Agr. Handbook No:436. Washington. DC.
• Soil Survey Staff, 2014. Keys to Soil Taxonomy 12th edition. United States Department of Agriculture.
• Soil Survey Staff, 2017. Soil Survey Manual. USDA Handbook. Washington D.C.. No: 18.
• Steffen, W., Noble, I., Canadell, J., Apps, M., Schulze, E.D., Jarvis, P.G., (1998). The Terrestrial Carbon Cycle: Implications for the Kyoto Protocol,Science 280.
• U.S. Salinity Laboratory Staff, 1954. Diagnosis and Improvement of Saline and Sodic Soils. USDA. Handbook 60. Gov. Printing Office. Washington. D.C.
• Usta, S., Sözüdoğru, S., Çaycı. G., 1996. Ülkemizdeki Bazı Peat ve Peat Benzeri Materyallerin Kimyasal Özellikleri ile Hümik ve Fulvik Asit Kapsamları Üzerine Bir Araştırma. Ank. Ünv. Zir. Fak. Yayın No: 1380. Ankara.
• Yonebayashi, K., Okazaki, M., Pechayapisit, J., Vijarnsorn, P., Zahari, A. B., & Kyuma, K. (1994). Distribution of Heavy Metals Among Different Bonding Forms in Tropical Peat Soils. Soil Science and Plant Nutrition, 40(3), 425-434.