SAĞLIK ÇALIŞANLARININ GİRİŞİMCİ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN SAĞLIK KURULUŞUNDA MEYDANA GELEN TIBBİ VEYA TIBBİ OLMAYAN BİR OLAYI İHBAR ETME EĞİLİMLERİNE ETKİSİ

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 58, 2318 - 2347, 24.10.2025

Fuat Yalman

https://doi.org/10.35408/comuybd.1610618

Öz

Sağlık sektörü, emek ve teknoloji yoğundur. Sağlık sektörü, sosyal, kültürel, teknolojik, politik, ekonomik ve yasal çevreden etkilenmektedir. Sağlık sektörü çevresindeki her bir değişiklik, girişimciliği tetiklemektedir. Bireylerin sağlık durumlarının sürdürülebilir olmasında ve yaşamdan beklenen sürenin uzatılmasında girişimciliğin rolü büyüktür. Bu çalışmanın temel amacı, sağlık çalışanlarının girişimci kişilik özelliklerinin onların tıbbi bir olayı/durumu ihbar etme eğilimleri üzerindeki etkisini tespit etmektir. Araştırmanın evrenini İstanbul’da ikinci basamak sağlık hizmeti sunan bir kamu hastanesinin sağlık çalışanları oluşturmuştur. Verilerin toplandığı zaman diliminde hastanede toplamda 2500 sağlık çalışanının olduğu tespit edilmiştir. Araştırma verileri kolayda örnekleme yöntemi ile Google formlar altyapısı kullanılarak internet üzerinden anket tekniği ile toplanmıştır. Değerlendirmeye alınan ve verilerin analizinde kullanılan toplam anket sayısı 430’dur. Verilere güvenilirlik analizi, betimleyici analizler, farklılık analizleri ve yol analizi tekniği uygulanmıştır. Yapılan yol analizi sonuçlarına göre; sağlık çalışanlarının girişimci kişilik özellikleri (başarıya gereksinim duyma, içsel kontrol odaklı olma, risk alma eğiliminde olma, yenilikçilik eğiliminde olma) tıbbi bir olayı/durumu ihbar etme eğilimlerini (içsel ihbarcılık, dışsal ihbarcılık, sessizlik) üzerinde istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönde etkilemiştir. Yapılan çalışma, sağlık çalışanlarının ihbarcılık eğilimlerinin oluşmasında girişimci kişilik özelliklerinin önemli bir rolü olduğunu ortaya koyan ilk girişimcilik endeksli çalışmadır. Bu anlamda literatüre önemli katkılar sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Girişimci Kişilik Özellikleri , Tıbbi Bir Olayı İhbar Etme , Sağlık Çalışanları , Sağlık Kuruluşları

THE EFFECT OF ENTREPRENEURIAL PERSONALITY TRAITS OF HEALTHCARE WORKERS ON THEIR TENDENCY TO REPORT A MEDICAL OR NON-MEDICAL EVENT OCCURRING IN A HEALTHCARE ORGANIZATION

Öz

The health sector is labor and technology intensive. The health sector is affected by the social, cultural, technological, political, economic and legal environment. Each change in the health sector environment triggers entrepreneurship. Entrepreneurship plays a major role in sustaining the health status of individuals and prolonging life expectancy. The main purpose of this study is to determine the effect of entrepreneurial personality traits of healthcare professionals on their tendency to report a medical event/situation. The population of the study consisted of healthcare professionals in a public hospital providing secondary healthcare services in Istanbul. It was determined that there were a total of 2500 healthcare professionals in the hospital during the time period when the data were collected. The research data were collected by convenience sampling method using Google forms infrastructure and online survey technique. The total number of questionnaires evaluated and used in data analysis was 430. Reliability analysis, descriptive analysis, difference analysis and path analysis techniques were applied to the data. According to the results of the path analysis; entrepreneurial personality traits of healthcare workers (need for success, internal control orientation, tendency to take risks, tendency to innovate) had a statistically significant and positive effect on their tendency to report a medical event/situation (internal whistleblowing, external whistleblowing, silence). This study gives the impression that entrepreneurial personality traits have an important role in the formation of whistleblowing tendencies of healthcare professionals. This study is the first entrepreneurship indexed study that reveals that entrepreneurial personality traits have an important role in the formation of whistleblowing tendencies of healthcare workers. In this sense, it provides important contributions to the literature.

Anahtar Kelimeler

Entrepreneurial Personality Characteristics , Whistleblowing Report a Medical Event , Healthcare Workers , Health Organizations

Kaynakça

• Aksu, M. I. (2019). Kişilik Özellikleri ile Bilgi Uçurma Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Emniyet Teşkilatında Bir Araştırma. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Aktan, C. C. (2006). Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vicdani Red Davranışı: Whistleblowing. Mercek Dergisi, 10, 1-13.
• Alp, M. (2014). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Heinisch/Almanya Kararı Işığında Whistleblowing (İşçinin İfşa ve İhbarı) ve İş İlişkisinde İfade Özgürlüğü. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15, 385-422.
• Altıntaş, M. and Özata, M. (2020). Researching the relationship between organizational health and whistleblowing behavior: education and health organizations version. Journal of International Health Sciences and Management, 6(10), 12-34.
• Arslan, E. T. and Kayalar, M. (2017). Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının İfşa (Whistleblowing) Niyeti: Karşılaştırmalı Bir Analiz. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 19 (32), 15-26.
• Audretsch, D. B. (2007). The Entrepreneurial Society, Oxford: Oxford University Press.
• Aydan, S. (2017). Sağlık Sektöründe Etik İklim ve Örgütsel Güvenin İhbarcılık (Whistleblowing) Niyeti Üzerine Etkisi: Bir Üniversite Hastanesi Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Aydan, S. and Kaya, S. (2018) Sağlık Sektöründe İhbarcılık: Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşire Ve Sekreterler Üzerine Bir Uygulama. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(1), 41-63.
• Aydın U. (2002). İş Hukuku Açısından İşçinin Bilgi Uçurması (Whistleblowing). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (2), 79-100.
• Aydın, U. (2003). İş Hukuku Açısından İşçinin Bilgi Uçurması (Whistleblowing). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (2), 79-100.
• Bjørkelo, B., Einarsen, S. and Matthiesen, S. B. (2010). Predicting Proactive Behaviour at Work: Exploring The Role of Personality as an Antecedent of Whistleblowing Behaviour. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83 (2), 371-394.
• Bozkurt, Ö. Ç., Kalkan, A., Koyuncu, O. and Alparslan, A. M. (2012). Türkiye’de Girişimciliğin Gelişimi: Girişimciler Üzerinde Nitel Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (15), 229-247.
• Candan, H. and Kaya, T. P. (2015). İhbarcılık (Whistleblowing) ve Algılanan Örgütsel Destek Arasındaki İlişkinin İncelenmesine Yönelik Bir Kamu Kurumunda Araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5 (2), 305-330.
• Chell, E. Haworth, J. and Brearley, S. A. (1991). The Entrepreneurial Personality: Concepts, Cases and Categories. London and New York: Routledge.
• Çetinel, M. H. and Taslak, S. (2019). Çalışanların Kişilik Özellikleri İle İhbarcılık (Whıstleblowıng) Eğilimleri Arasındaki İlişki Üzerinde Örgütsel Adalet Algısının Aracılık Rolü. International Journal of Academic Value Studies, Vol:5, Issue:1 (5th Year Special Issue); pp:46-72 (ISSN:2149-8598)
• Dursun, S., Bayram, N. and Aytaç, S. (2010). Hasta güvenliği Kültürü Üzerine Bir Uygulama. Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1),1-14.
• Eren, V. and Orhan, U. (2013). Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Çalışanların Kötü Yönetimi İfşa Düzeylerine Etkisi Üzerine Bir Araştırma. International Journal of Social Science, 6 (2), 457-468.
• Esen, E. and Kaplan, H. A. (2012). İşletmelerde Ahlaki Olmayan Davranışların Duyurulması (Whistleblowing). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (2), 33-52.
• Evans, A. M. and Revelle, W. (2008). Survey and Behavioral Measurements of Interpersonal Trust. Journal of Research in Personality, 42, 1585-1589.
• Evans, A.M. and Revelle. W. (2008). Survey and Behavioral Measurements of Interpersonal Trust. Journal of Research in Personality, 42, 1585-1589.
• Ferrante, J. (2008). Sociology: A Global Perspective, USA: Thomson learning Inc.
• Fischer, M. and Gollwitzer, M. (2022). Personality effects on two types of whistleblowing decisions. Manuscript in preparation.
• Fischer, M., Thielmann, I. and Gollwitzer, M. (2022). The Role of Personality in Whistleblowing: An Integrative Framework. Manuscript in preparation.
• Fischer, M., Thielmann, I. and Gollwitzer, M. (2024). The role of personality in whistleblowing: An integrative framework. Personality Science, 5(38), DOI: 10.1177/27000710241257432
• Fleddermann, C. B. (2012). Engineering Ethics. Fourth Edition, Pearson Prentice Hall. Upper Saddle River, Nj: Prenticehall.
• Fletcher J. J., Sorrell J. M. and Silva M. C. (1998). Whistleblowing as a Failure of Organizational Ethics. The Online Journal of Issues in Nursing, 3(3), 3.
• Fletcher, J.J., Sorrell, J.M. and Silva, M.C. (1998). Whistleblowing as a Failure of Organizational Ethics. The Online Journal of Issues in Nursing, 3(3).
• Fornell, C. and Larcker, D. F. (1981). Structural Equation Models With Unobservable Variables And Measurement Error: Algebra And Statistics. Journal of Marketing Research, 18, 382-388.
• Gartner, W. B. (1988). Who is an Entrepreneur? Is the Wrong Question. American Journal of Small Business, 12 (4), 11-32.
• Gerçek, H. (2005). Mühendislikte Etik Sorunların Ele Verilmesi. Madencilik, 44(4), 29-38.
• Gómez, L. (2006). The Process and Problems of Business Start-Ups. Pensamiento and Gestión, 22, Universidad del Norte, pp: 232-255, Universidad del Norte Barranquilla, Colombia, ISSN: 1657-6276.
• Good, S. W. (2003). Building A Dream: A Canadian Guide to Starting Your Own Business. Canada, Toronto: Mc Graw-Hill Ryerson Limited.
• Gürbüz, S. (2019). Amos ile Yapısal Eşitlik Modellemesi (1. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hair, J. F., Anderson, R. E., Tahtam, R. L. and Black, W. C. (1998). Multivariate Data Analysis, New Jersey: Prentice Hall International Inc.
• Hussmann, K. (2011). Adressing Corruption in the Health Sector; Securing Equitable Access to Health Care for Everyone. Anti-Corruption Resource Centre, Bergen.
• Jackson, D., Hickman, L. D., Andrew, S., Smith, J., Potgieter, I., Cleary, M. and Peters, K. (2014) Whistleblowing: An Integrative Literature Review of Data-Based Studies Involving Nurses. eContent Management Pty Ltd. Contemporary Nurse, 48 (2), 240-252.
• Kalaycı, Ş. vd. (2006). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti., Ankara.
• Karadal, H. Akyazı, T.E. Sunman, G. and Güvenç, K. (2016). Personel Güçlendirmenin İhbarcılığa Etkisinde Örgütsel Bağlılığın Aracılık Rolü Üzerine Bir Araştırma. 15. Ulusal İşletmecilik Kongresi Bildiriler Kitabı. 26-28 Mayıs 2016. İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Karagöz, Y. (2023). SPSS ve AMOS Uygulamalı Nicel-Nitel-Karma Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Yayın Etiği. Güncellenmiş Üçüncü Baskı. Nobel Akademik Yayıncılık. Ankara.
• Kets De Vries, M. F. (1996). The Anatomy of the Entrepreneur: Clinical Observations. Human Relations, 49 (7), 853-883.
• Kılıç, İ., Kuzkaya, E. and Gürel, E. (2022). Kişilik ve Whistleblowing İlişkisi: A ve B Kişilik Tiplerine Göre İhbarcılık Niyet ve Nedenleri. Journal of Academic Researches and Studies, 14 (27), 423-434.
• Koh, C. H. (1996). Testing Hypotheses of Entrepreneurial Characteristics: A Study of Hong Kong MBA Students. Journal of Managerial Psychology, 11(3), 12-25.
• Lawton, R. and Parker, D. (2002). Barriers to Incident Reporting in A Healthcare System. Quality and Safety in Health Care, 11 (1), 15-18.
• Lawton, R. and Parker, D. (2002). Barriers to Incident Reporting in a Healthcare System. Quality and Safety in Health Care, 11(1), 15-18.
• Mannion, R. and Davies, H. T. (2015). Cultures of Silence and Cultures of Voice: The Role of Whistleblowing in Healthcare Organizations. International Journal of Health Policy and Management, 4(8), 503–505.
• Menk, K. B. (2011). The Impact of Materiality, Personality Traits, And Ethical Position On Whistleblowing Intentions. Virginia Commonwealth University, Richmond, Virginia.
• Mercan, N., Altınay, A. and Aksanyar, Y. (2012). Whistleblowers (Bilgi İfşası, İhbar) ve Yolsuzlukla Mücadelede İç Denetimin Değişen ve Gelişen Rolü. Organizasyon ve Yönetim Dergisi, 4 (2), 167-176.
• Mesmer-Magnus, J. R. and Chockalingan, V. (2005). Whistleblowing in Organizations: An Examination of Correlates of Whistleblowing Intentions, Actions, And Retaliation, Journal of Business Ethics, 62, 277-297.
• Mesmer-Magnus, J. R. and Viswesvaran, C. (2005). Whistleblowing in Organizations: An Examination of Correlates of Whistleblowing Intentions. Actions and Retaliation. Journal of Business Ethics, 62 (3), 277–297.
• Miceli, M. P. and Near, J. P. (1994). Whistleblowing: Reaping the Benefits. The Academy of Management Executive, 8 (3), 65-72.
• Miceli, M. P., Rehg, M., Near, J .P. and Ryan, K. (1999). Can Laws Protect Whistle- Blowers? Results Of A Naturally Occurring Field Experiment. Work and Occupations, 26 (1), 129-151.
• Nader, R., Petkas, P. and Blackwell, K. (1972). Whistle blowing. Nicholas M Rongine (Ed.), toward a coherent legal response to the public policy dilemma posed by whistleblowing, American Business Law Journal, 23 (2), 28.
• Nayır, D. Z. and Herzig, C. (2012). Value Orientations As Determinants Of Preference For External And Anonymous Whistleblowing. Journal of Business Ethics, 107, 197-213.
• Near, J. P. and Miceli, M. P. (1985). Organizational Dissidence: The Case of Whistleblowing. Journal of Business Ethics, 4 (1), 1-16.
• Near, J. P. and Miceli, M. P. (1996). Whistle-Blowing: Myth And Reality. Journal of Management, 22 (3), 507-526.
• Nieman, G. and Bennett, A. (2002). Business Management: A value chain Approach. Pretoria: Van Schaik.
• Nieman, G., Hough, J. and Nieuwenhuizen, C. (2003). Entrepreneurship: A South African Perspective (1st edition). Pretoria: Van Schaik.
• Nieuwenhuizen, C. (2004). Basics of Entrepreneurship. Lansdowne-Cape Town: Juta Academic.
• Park, H., Rehg, M. T. and Lee, D. (2005). The Influence of Confucian Ethics and Collectivism On Whistleblowing Intentions: A Study of South Korean Public Employees. Journal of Business Ethics, 58 (4), 387-403.
• Pitt, G. (1996). Rights and Employee Rights, the Case of Free Speech. C. Gearty and A. Tomkins (Eds.), Understanding Human Rights (P. 393-394). London: Pinter Publishing.
• Rehg, M. T., Miceli, M. P., Near, J. P. and Van Scotter, J. R. (2008). Antecedents And Outcomes Of Retaliation Against Whistleblowers: Gender Differences And Power Relationships. Organization Science, 19 (2), 221-240.
• Rothschild, J. and Miethe, T. D. (1999). Whistle-Blower disclosures and management retaliation. Work and Occupations, 26 (1), 107–128.
• Sadler-Smith, E., Spicer, D. P. and Chaston, L. (2001). Learning Orientations and Growth in Smaller Firms. Long Range Planning, 34, 139-158.
• Sayğan, S. and Bedük, A. (2013). Ahlaki Olmayan Davranışların Duyurulması (Whistleblowing) Ve Etik İklimi İlişkisi Üzerine Bir Uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28 (1), 1-23.
• Seifert, D. L. (2006). The Influence of Organizational Justice on the Perceived Likelihood of Whistle-Blowing. Doctor of Philosophy, Washington State University College of Business, Washington.
• Sexton, D. L. and Bowman, N. (1985). The Entrepreneur: A Capable Executive and More. Journal of Business Venturing, 1 (1), 129-140.
• Shanthakumar, D. K. (1992). Attitudinal Characteristics of Male and Female Entrepreneurs in India and A Comparison with American Entrepreneurs. Unpublished doctoral dissertation (Brigham Young University, UT).
• Sims, R. L. and Keenan, J. P. (1998). Predictors of external whistleblowing: organizational and intrapersonal variables. Journal of Business Ethics, 17 (4), 411–421.
• Solymossy, E. (1998). Entrepreneurial Dimensions: The Relationship of Individual, Venture, and Environmental Factors to Success. Unpublished Doctoral Dissertation (Case Western Reserve University, Cleveland, OH).
• Sorra, J., Nieva, V., Fastman, B.R., Kaplan, H., Schreiber, G. and King, M. (2008). Staff Attitudes About Event Reporting and Patient Safety Culture in Hospital Transfusion Services. Transfusion, 48, 1934- 1942.
• Şerifoğlu, K.U. and Sungur, E. (2007) İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Kültürünün Oluşturulması; Tepe Yönetiminin Rolü ve Kurum İçi İletişim Olanaklarının Kullanımı. Yönetim Dergisi, 18(58), 41-50.
• Tak, B. (2010). Sağlık Hizmetlerinde Kalitenin Ana Unsuru Olarak Hasta Güvenliği Sistemlerinin Oluşturulması: Hastaneler İçin Bir Yol Haritası Önerisi. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 1(1), 72-114.
• Taş, F. (2015). Özel ve Kamu Hastanelerinde Çalışan Hemşirelerin İhbarcılık (Whistleblowing) Tutumları Üzerine Bir Çalışma. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Timmons, J. A. (1994). New Venture Creation: Entrepreneurship for the 21. Century (Fourth Edition), Burr Ridge, IL: Irwin Pres.
• Timmons, J., Smollen, L. and Dingee, A. (1985). New Venture Creation: A Guide to Entrepreneurship. Hamate Ill: Irwin.
• Ulucan, S. (2015). Girişimcilik Eğiliminin ve Girişimcilik Eğilimini Etkileyen Faktörlerin Analizi: Ortaöğrenimde Lise 3. ve 4. Sınıf Öğrencileri Üzerinde Bir Uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Utsch, A., Rauch, A., Rothfu, R. and Frese, M. (1999). Who Becomes a Small-Scale Entrepreneur in a Post-Socialist Environment: on the Differences between Entrepreneurs and Managers in East Germany. Journal of Small Business Management, 37 (3), 31-42.
• Vadera, A. K., Aguilera, R. V. and Caza, B. B. (2009). Making Sense of Whistle-Blowing’s Antecedents: Learning From Research on Identity and Ethics Programs. Business Ethics Quarterly, 19 (4), 553–586.
• World Health Organization (WHO). (2005) Draft Guidelines for Adverse Event Reporting and Learning Systems. World Health Organisation, Geneva.
• Zhao, H. and Seibert, S. E. (2006). The Big Five Personality Dimensions and Entrepreneurial Status: A Meta-Analytical Review. Journal of Applied Psychology, 91 (2), 259-271.