Orta Asya Bölgesel Güvenlik Kompleksi Bağlamında Kırgızistan-Özbekistan İhtilafı

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 30, 123 - 143, 20.04.2018

Fikret Birdişli

Öz

Orta Asya bölgesi post-Sovyet dönemde uluslararası sisteme en az entegre olabilmiş bölgelerin arasında yer alır. Bu nedenle geçiş ekonomileri olarak adlandırılan bu ülkeler başta siyasi olmak üzere bir dizi sorunla yüz yüzedirler. Sahip oldukları coğrafi, ekonomik ve beşeri potansiyelin yanı sıra stratejik konumları nedeniyle küresel ve bölgesel güçlerin ilgisini çeken Orta Asya Türk cumhuriyetleri, bağımsızlıklarını pekiştirme telaşı içinde bir dizi sorunla yüz yüze kalmışlardır. Bu sorunların önemli bir kısmı Sovyet döneminin siyasal mirası ve bölge ülkelerinin kapasite yetersizlikleriyle ilgilidir. Bunun dışında radikalizm gibi bölgeyi aşan güvenlik sorunlarının aslında bölgeye dışardan yapılan müdahalelerin doğurduğu entropiye dayalı olduğu düşünülmektedir. Bu noktada Orta Asya cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarından ödün vermeden kendilerini geliştirmelerinin ve bölgesel sorunların çözümü için en ideal yol öncelikle bölge içi ittifaktan geçer. Bu makalede Orta Asya bölgesinin kronik sorunları ve bölgesel işbirliği konusu Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi bağlamında Kırgızistan-Özbekistan ihtilafı örneği üzerinden analiz edilmektedir

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Güvenlik, Orta Asya, Kırgız-Özbek Çatışması, Orta Asya Güvenlik Kompleksi, Uluslararası Güvenlik

Kyrgyz-Uzbek Disputes in the Context of Central Asia Regional Security Complex

Öz

Central Asia is one of the least integrated regions to the international system of the world. So, these transition economies have confronted with a series of problems primarily political. These challenges and confrontations are originated with human, geographic and economic reasons as well as their geopolitical positions in context of attractiveness for regional and international powers. Therefore Central Asia countries are in dilemma of strengthening of their sovereignty and confronting with challenges. Actually, many of the problems of Central Asia are heritage of the Soviet policies and era besides lack of capacity. Additionally, the problem of radicalism also is external entropy for the region. Therefore, most plausible answer is regional cooperation and alliance for tackling of these challenges. In this essay, the regional ecurity problems of Central Asia are being analyzed by the case of Kyrgyz-Uzbek
conflict in context of Regional Security Complex Theory

Anahtar Kelimeler

Regional Security, Central Asia, Kyrgyz-Uzbek Disputes, Central Asian Regional Security Complex, International Security

Kaynakça

• Alkan, Haluk. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Hayat ve Kurumlar, (Ankara: USAK Yayınları, 2011).
• Birdişli, Fikret. Teori ve Pratikte Uluslararası Güvenlik, (Ankara: Seçkin Yayınları, 2014).
• Burnashev, Rustam. “Why Islamists are not the Most Important Regional Security Chal- lenge for Central Asian States”, Johan Norbergs & Erika Holmquist (Ed.), ISAF’s Wit- hdrawal from Afganistan- Central Asia Perspektive on Regional Security, Conference Report, 2014.
• Burns, William. “Economic Connectivity in Central Asia”, Asia Society Policy Institute, 2014, economic-connectivity-central-asia, (Erişim Tarihi: 17.11.2015)
• Buzan, Barry & Ole Waever. “Regions and Powers”, Cambridge Press. CFR (Council on Foreign Relation), One Belt, One Road, 2005, http://www.cfr.org/regional-security/ one-belt-one-road/p36818, (Erişim Tarihi: 17.11.2015).
• Davutoğlu, Ahmet. Stratejik Derinlik, (İstanbul: Küre Yayınları, 2002).
• Demirci, Levent. “Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın Kesişimindeki Sorunlu Vadi: Fergana”, Savunma Bilimleri Dergisi, Kasım 2012, Cilt: 11, Sayı: 2, 33-69.
• EEC (Eurasian Economic Commission), “Eurasian Economic Integration:facts and Figu- res”, http://www.eurasiancommission.org/en/Documents/broshura26_ENGL_2014. pdf (Erişim Tarihi: 16.06.2017).
• Federenko, Vladimir. Central Asia: From Ethnic to Civic Nationalism, Rethink Paper 03, Washington DC, 2012.
• Gumilev, L. N. Halkların Şekillenişi, Yükselişi ve Düşüşleri, (İstanbul: Selenge Yayınları, 2004).
• ICG (International Crisis Group). “Central Asia: Water and Conflict”, 30 May 2002, http:// www.crisisgroup.org/~/media/Files/asia/central-asia/Central%20Asia%20Water%20 and%20Conflict, (Erişim Tarihi: 29.10.2015).
• ICG (International Crisis Group), “Kyrgyzstan : Widening Ethnic Dividions in the South”, Asia Report no:222, 2012, p.2.
• Ilkhamov Alisher , “High and Dry: Central Asia’s Failure to Avert the Impending Wa- ter Crisis”, 13 January 2017, Harvard International Review, http://hir.harvard.edu/ article/?a=14492
• Karagiannis, Emmanuel. “Political Islam in Uzbekistan: Hizb ut-Tahrir al-Islami”, Europe- Asia Studies, Vol. 58, No. 2, 2006.
• Karagiannis, Emmanuel. “Political Islam and Social Movement Theory: The Case of Hizb ut-Tahrir in Kyrgyzstan”, Religion, State and Society, Vol. 33, No. 2, 2005.
• Karagiannis, Emmanuel. “The challenge of radical Islam in Tajikistan: Hizb ut-Tahrir al- Islami”, Nationalities Paper, Vol. 34, No. 1, 2006.
• Karimov, I. “Uzbekistan na poroge XXI veka: ugrozy bezopasnosti, uslovia i garanti prog- ressa’, Islam Karimov”, Po puti bezopasnosti istabilnogo razvitiia, Tashkent: Uzbekis- ton, 1998.
• Karimov I. Uzbekistan: The Road of Independence and Progress (çev. A. Kadyri), (Tash- kent: O’zbekiston, 1992).
• Kasım, Kamer. “Tacikistan: Çok Boyutlu Bir İç Savaş”, Kemal İnat, Burhanettin Duran, Muhittin Ataman (Ed.), Dünya Çatışmaları, Çatışma Bölgeleri ve Konuları, (Ankara: Nobel, 2016).
• Kerimbekova, Nurgul & Vladimir Galitskıy. “On the State Border Between Kyrgyzstan and China”, Central Asia and Central Caucasian Studies, 2002, http://www.ca-c.org/jour- nal/2002/journal_eng/cac-05/14.kereng.shtml, (Erişim Tarihi: 06.11.2015).
• Khamidov, Alisher. “Dispute Over China-Kyrgyz Border Demarcation Pits President vs. Parliament”, Eurasianet, 27 June 2001, http://www.eurasianet.org/departments/in- sight/articles/eav062801.shtml,(Erişim Tarihi: 05.12.2015).
• Kucera, Joshua. “State Department Downplays ISIS Threat In Central Asia”, Eurasianet, 12 June 2015, http://www.eurasianet.org/node/73836, (Erişim Tarihi: 05.12.2015).
• Marat, Erica, “National İdeology and State Building in Kyrgyzstan and Tajikistan”, Central Asia- Caucasus Institue Silk Road Studies Program, Washington DC., 2008, p.15-16
• McBride, James. “Building New Silk Road”, CFR Backgrounders, 22 May 2015, http:// www.cfr.org/asia-and-pacific/building-new-silk-road/p36573?cid=soc-twitter-in-buil- ding_new_silk_road-111115, (Erişim Tarihi: 17.11.2015).
• Megoran, Nick. “The Critical Geopolitic of the Uzbekistan-Kyrgyzstan Fergana Valley Boundry Dispute 1999-2000”, Political Geography, Cilt: 23, Sayı: 6, 2004.
• Nazarbayev, N. Kriticheskoe deciatiletie, (Almaty: Atamura 2003).
• Nichol, Jim. “Central Asia’s Security:Issues and Implications for US Interest”, CRS Report for Congress, www.crs.gov. RL30294 (Erişim tarihi:03.10.2015).
• Omelicheva, Maria. Counterterrorism Policy in Central Asia, (New York: Routledge Press, 2011).
• Ölçekçi, Tamara. “Manaplar ve Kırgız Tarihindeki Rolleri”, Bilig, Sayı: 67, Güz 2013.
• Riasanovsky, Nicholas V. ve Steinberg, Mark D. Rusya Tarihi, (Çev: Figen Dereli), (İstanbul: İnkılâp Yayınevi, 2011).
• Sorbello, Paolo. “Islam and Central Asia: Threat or Myth?”, The Diplomat, 14 January 2015. http://thediplomat.com/2015/01/islam-and-central-asia-threat-or-myth/ (Erişim Tarihi: 04.12.2015).
• Standish, Reid. “Putin to Central Asia: Let Daddy Save You From the Islamic State”, Fo- reign Policy, 11 June 2015. http://foreignpolicy.com/2015/06/11/russia-is-exploiting-fe- ars-of-the-islamic-state-to-grow-its-military-influence-central-asia-isis/, (Erişim Tarihi: 05.12.2015).
• Stein, Matthew. “The Goals of the Islamic Movement of Uzbekistan and Its Impact on Cen- tral Asia and the United States”, Foreign Military Studies Office, 2013, http://fmso. leavenworth.army.mil/documents/IMU-Goals.pdf, (Erişim Tarihi: 10.12.2016).
• Starr, S. Frederick. ”A Greater Central Asia Partnership for Afghanistan and Its Neigbours”, Silk Road Papper, 2005, s.6, https://www.silkroadstudies.org/resources/pdf/SilkRoad Papers/2005_starr_a-greater-central-asia-partnership.pdf (Erişim tarihi: 16.06.2017)
• Stratfor. “Central Asia: The Complexities of the Ferghana Valley”, 7 October 2013 https:// www.stratfor.com/analysis/central-asia-complexities-fergana-valley, (Erişim Tarihi: 07.11.2015).
• Stratfor, Central Asia: Tensions Grow in the Fergana Valley, 8 October 2013, https:// www.stratfor.com/article/central-asia-tensions-grow-fergana-valley (Erişim tari- hi:16.06.2017).
• Szczepanski, Kallie. “What was the Tacik Civil War About?”, 2015. http://asianhistory. about.com/od/Tajikistan_History_Culture/fl/What-Was-the-Tajik-Civil-War-About. htm, (Erişim Tarihi: 23.11.1971).
• Tajikistan. “Postanovlenie Madzhlisi namoiandagon Madzhlisi Oli Respubliki Tadzhikis- tan ot 3 oktiabria 2005 goda No. 103 Ob utverzhdenii Voennoi doktriny Respubliki Tadzhikistan.
• Tadjbakhsh, Shahrbanou. Central Asia and Afghanistan: Insulation on the Silk Road, Between Eurasia and the Heart of Asia, PRIO Paper, 2012. http://www.openbriefing. org/docs/caadnafghanistan.pdf, (Erişim Tarihi: 20.11.2015).
• Trilling, David. “Kyrgyzstan & Tajikistan: Memo from a Ferghana Flashpoint”, Eurasianet, 12 March 2014, http://www.eurasianet.org/node/68132, (Erişim Tarihi: 07.11.2015).
• Ubiria, Grigol. Soviet Nation-builing in Central Asia, (New York: Routledge, 2016).
• Vousinas Georgios L., “Eurasian Economic Community: Twords Integration. Economic Chalenges and Geostrategic Aspects”, Modern Economy, 2014, issue 5, pp.951-966