Bilişsel, Duyuşsal ve Davranışsal Tutum Yönüyle; Çevre ve Afet İlişkisi

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 52, 716 - 741, 20.03.2024

Musab Süleyman Köçer

https://doi.org/10.35408/comuybd.1353929

Öz

Bu çalışma, çevreye ve afetlere yönelik tutumları sosyodemografik özellikler ve kişisel deneyimler bağlamında ele almaktadır. Araştırmanın amacı, geleceğin sağlık profesyonelleri olmaya aday, üniversite öğrencilerinin bilişsel, duyuşsal ve davranışsal tutumlarının çevre ve afet özelinde; cinsiyet, eğitim, yaş, çevre/afet dersi almak (herhangi bir kuruluştan), yaşanılan bölge, afet deneyimi ve afet kaynaklı can kaybı gibi bağımsız değişkenler açısından anlamlı bir fark bulunup bulunmadığını tespit etmektir. Ayrıca kavramlar arasındaki ilişkiyi hem istatistiksel açıdan hem de kavramsal olarak sorgulamaktır. Çalışma nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın güvenirliği ve geçerliliği Bingöl Üniversitesi’nde öğrenim gören 922 öğrenci üzerinden sağlanmıştır. Araştırmada elde edilen veriler SPSS 25 ve AMOS 24 istatistik paket programları kullanılarak elde edilmiştir. Araştırmada demografik bilgilerin belirtilebilmesi amacıyla frekans, yüzde, ortalama ve standart sapma gibi tanımlayıcı istatistikler kullanılmıştır. Ayrıca verilerin normal dağılım göstermemesi sebebiyle Mann Whitney-U, Kruskal Wallis-H ve Spearman Korelasyon gibi parametrik olmayan testler kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre öğrencilerin genel çevresel tutum seviyeleri orta düzeyde, afet tutum seviyeleri ise bilişsel ve duyuşsal boyutlarda orta, davranışsal boyutta ise düşüktür. Çevre dersi alan öğrencilerin afet tutumları almayan öğrencilere göre; afet deneyimi olanların ise olmayanlara göre çevresel tutumlarında anlamlı bir farklılık vardır. Ayrıca öğrencilerin çevre ve afetlere yönelik tutumlarında duyarlılık alt boyutuyla istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki içerisinde olduğu görülmektedir. Bu bağlamda elde edilen bulgular, çevre ve afet ilişkisini ortaya koyarak araştırma hipotezini doğrulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çevre, Afet, Çevresel Duyarlılık, Afetlere Hazırlık, Tutum

In Terms of Cognitive, Affective and Behavioral Attitude; Relationship Between Environment and Disaster

Öz

This study examines attitudes towards the environment and disasters in the context of sociodemographic characteristics and personal experiences. The aim of the research is to determine whether there is a significant difference in the cognitive, affective and behavioral attitudes of university students who are prospective healthcare professionals towards the environment and disasters, based on independent variables such as gender, education, age, taking environment/disaster-related courses (from any institution), region of residence, disaster experience and loss of life due to disasters. Additionally, it aims to question the relationship between these concepts both statistically and conceptually. The study was conducted using the correlational survey model, which is one of the quantitative research methods. The reliability and validity of the research were ensured through 922 students studying at Bingöl University. The data obtained in the research were analyzed using SPSS 25 and AMOS 24 statistical software packages. Descriptive statistics such as frequency, percentage, mean, and standard deviation were used to specify demographic information in the research. Additionally, non-parametric tests such as Mann Whitney-U, Kruskal Wallis-H and Spearman Correlation were used due to the nonnormal distribution of the data. According to the research findings, students' overall environmental attitude levels are moderate, while their disaster attitude levels are moderate in cognitive and affective dimensions and low in behavioral dimension. There is a significant difference in disaster attitudes between students taking environmental courses and those who do not; as well as between those who have disaster experience and those who do not in terms of environmental attitudes. Additionally, it is observed that students' sensitivity sub-dimension is statistically significantly related to their attitudes towards the environment and disasters. In this context, the findings confirm the research hypothesis by revealing the relationship between the environment and disasters.

Anahtar Kelimeler

Environment, Disaster, Environmental Sensitivity, Disaster Preparedness, Attitude

Kaynakça

• Akdur, R. (2001). Afetlere Hazırlık ve Afet Yönetimi. Esin A.S., Oğuzhan, T., Kaya K.C. ve Özkan, A.T. (Ed), Afetlerde Sağlık Hizmetleri Yönetimi, (ss. 1-38). Ankara:T.C. Sağlık Bakanlığı.
• Allport G.W. (1967). Attitudes. M. Fishbein (Ed.), Readings in Attitude Theory and Measurement, (ss. 1–14). New York: Wiley.
• Arıkan, R. (2011). Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Atasoy, E. ve Ertürk, H. (2008). A Field Study about Environmental Knowledge and Attidudes of Elementary Scool Students. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 105–122.
• Aydın, F. ve Çepni, O. (2012). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Karabük İli Örneği). Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(18), 189–207.
• Bain, R. (1928). An Attitude on Attitude Research. American Journal of Sociology, 33(6), 940-957.
• Bera, M. K. ve Daněk, P. (2018). The Perception of Risk in the Flood-Prone Area: A Case Study from the Czech Municipality. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 27(1), 2–14. doi:10.1108/DPM-01-2017-0004
• Berkes, F. ve Kışlalıoğlu, M. (1993). Ekoloji ve Çevre Bilimleri. Ankara: Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayınları.
• Berlemann, M. ve Steinhardt, M. F. (2017). Climate Change, Natural Disasters and Migration-A Survey of the Empirical Evidence. CESifo Economic Studies, 63(4), 353–385. doi:10.1093/cesifo/ifx019.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Çabuk, B. ve Karacaoğlu, C. (2003). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının İncelenmesi. Ankara Universitesi Egitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36(1–2), 189-198. doi:10.1501/egifak_0000000079
• Carson, R. (2009). Silent spring. 1962.
• Çevre Kanunu. (2006). Çevre Kanunu. (2006, 24 Nisan). Resmi Gazete (Sayı: 2872). http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2872.pd adresinden erişildi.
• Cincera, J. ve Krajhanzl, J. (2013). Eco-Schools: What Factors Influence Pupils’ Action Competence for Pro-Environmental Behaviour? Journal of Cleaner Production, 61, 117–121. doi:10.1016/j.jclepro.2013.06.030
• Çöllü, E. F. ve Öztürk, Y. E. (2006). Örgütlerde İnançlar-Tutumlar, Tutumların Ölçüm Yöntemleri ve Uygulama Örnekleri, Bu Yöntemlerin Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 9(1-2), 373-404.
• Crosweller, M. ve Tschakert, P. (2020). Climate Change and Disasters: The Ethics of Leadership. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 11(2), 1–18. doi:10.1002/wcc.624.
• De Leeuw, A., Valois, P., Ajzen, I. ve Schmidt, P. (2015). Using the Theory of Planned Behavior to İdentify Key Beliefs Underlying Pro-Environmental Behavior in High-School Students: Implications for Educational İnterventions. Journal of Environmental Psychology, 42, 128–138. doi:10.1016/j.jenvp.2015.03.005
• Dikmenli, Y. ve Yakar, H. (2019). Öğretmen Adaylarının Afet Bilinci Algı Düzeylerinin İncelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 386-416.
• Erdoğan, E. (2006). Çevre ve Kent Esteti̇ği̇. Journal of Bartin Faculty of Forestry, 8(9), 68–77.
• Ergünay, O. (2009). Afet Yönetimi; Genel İlkeler, Tanımlar, Kavramlar. Ankara: DSİ.
• Fielding, K. S. ve Head, B. W. (2012). Determinants of Young Australians’ Environmental Actions:The Role of Responsibility Attributions, Locus of Control, Knowledge and Attitudes. Environmental Education Research, 18(2), 171–186. doi:10.1080/13504622.2011.592936.
• Gawronski, B. (2007). Attitudes Can Be Measured! But What is an Attitude? Social Cognition, 25(5), 573-581. George, D. ve Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, (10a ed.). Boston: Pearson.
• Güler, Ç. ve Çobanoğlu, Z. (1994). Afetler. Ankara: TC Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Güney, E. (2003). Çevre ve İnsan (Toplum Doğa İlişkileri). İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Hisar, K. M. ve Yurdakul, A. (2015). Bir Üniversitenin Hemşirelik Öğrencilerinin Afetlerde Sağlık Hizmetleri ile ilgili Bilgilerinin Değerlendirilmesi. MAKÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 54–65.
• Hore, K., Kelman, I., Mercer, J. ve Gaillard, J. (2018). Climate Change and Disasters. Rodríguez, H., Donner, W., Trainor (Ed.), Handbooks of Sociology and Social Research. Springer. doi:10.1007/978-3-319-63254-4_8
• Hu, L. T. ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff Criteria for Fit İndexes in Covariance Structure Analysis: Conven- Tional Criteria Versus New Alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1–55.
• İnal, E., Kocagöz, S. ve Turan, M. (2012). Basic Disaster Consciousness and Preparation Levels. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 12(1), 15–19. doi:10.5505/1304.7361.2012.05658.
• İnceoğlu, M. (2011). Tutum-Algı İletişim. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kanbak, A. (2015). Üniversite Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Davranışları: Farklı Değişkenler Açısından Kocaeli Üniversitesi Örneği. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 77–90.
• Karaca, F. (2000). Ölüm Psikolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Karancı, N. ve Erdur Baker, Ö. (2012). Afetler ve Travmalar: Psikolojik Tepkiler ve Psikolojik İlkyardım. Özmen, B. (Ed), Afet Eğitimi El Kitabı, (ss. 215-243). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (26. bs.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karpuzcu, M. (2012). Çevre Kirlenmesi ve Kontrolü (28. bs.). İstanbuk: Kubbealtı Yayıncılık.
• Kaya, E., Akıllı, M. ve Sezek, F. (2009). Lise Öğrencilerinin Çevreye Karşı Tutumlarının Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(18), 43-54.
• Kayalı, H. (2010). Sosyal Bilgiler, Türkçe ve Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. Marmara Coğrafya Dergisi, 21, 258–268.
• Kılıç, S. (2016). Cronbach’ın Alfa Güvenirlik Katsayısı. Journal of Mood Disorders, 6(1), 47–48.
• Maya, İ. ve Sarı, B. (2018). Ortaokul Öğretmenlerinin Görüşlerine Göre Türkiye’de Afet Eğitimi Uygulamaları. The Journal of Academic Social Science Studies, 71, 49–65.
• McGuire, B. (2013). Waking the Giant: How a Changing Climate Triggers Earthquakes, Tsunamis, and Volcanoes. Oxford: Oxford University Press.
• Moritz, M. A., Batllori, E., Bradstock, R. A., Gill, A. M., Handmer, J., Hessburg, P. F. ve Syphard, A. D. (2014). Learning to Coexist with Wildfire. Nature, 515(7525), 58–66. doi:10.1038/nature13946
• Munro, B. H. (2005). Statistical Methods for Health Care Research. (5.). Lippincott: Williams & Wilkins.
• Nicholls, R. J. ve Cazenave, A. (2010). Sea-Level Rise and Its Impact on Coastal Zones. Science, 328(5985). doi:10.1126/science.1185782
• Onwuegbuzie, A. J. ve Collins, K. M. (2007). A Typology of Mixed Methods Sampling Designs in Social Science Research. Qualitative report, 12(2), 281–316.
• Özdamar, K. (2004). Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi (5. bs.). Eskişehir: Kaan Kitabevi.
• Pachauri, R. K. (2014). Climate Change 2014 Synthesis Report Summary Chapter for Policymakers. IPCC. New York: Cambridge University Press.https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf adresinden erişildi.
• Pituch, K. A. ve Stevens, J. P. (2016). Applied Multivariate Statistics for the Social Sciences, (6. bs.). Birleşik Krallık: Routledge.
• Rigdon, E. E. (1996). CFI versus RMSEA: A Compari- Son of Two Fit İndexes for Structural Equation Mo- Deling. Structural Equation Modeling: A Multidis- ciplinary Journal, 3(4), 369–379.
• Puspita, D., & Pranoto, B. E. (2021). The attitude of Japanese newspapers in narrating disaster events: Appraisal in critical discourse study. Studies in English Language and Education, 8(2), 796-817.
• Rosenberg, M. J., Hovland, C. I., McGuire, W. J., Abelson, R. P. ve Brehm, J. W. (1960). Attitude Organization and Change: An Analysis of Consistency among Attitude Components. New Haven: Yale University Press.
• Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2003). Doğal Afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Şahin, Y., Lamba, M. ve Öztop, S. (2018). Üniversite Öğrencilerinin Afet Bilinci Ve Afete Hazırlık Düzeylerinin Belirlenmesi. Journal of Civilization Studies, 3(6), 149–159.
• Şama, E. (2003). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 99–110.
• Şenyurt, A., Temel, A. B. ve Özkahraman, Ş. (2011). Üniversite Öğrencilerinin Çevresel Konulara Duyarlılıklarının İncelenmesi. S.D.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(1), 8-15.
• Shaluf, I. M. (2007). Disaster Types. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 16(5), 704–717. doi:10.1108/09653560710837019
• Shaw, R., Takeuchi, Y., Rouhban, B. (2009). Education, Capacity Building and Public Awareness for Disaster Reduction. Sassa, K., Canuti, P. (ed.), Landslides – Disaster Risk Reduction, (ss. 499-515). Berlin: Springer. doi:10.1007/978-3-540-69970-5_26.
• Shevlin, M. ve Miles, J. N. (1998). Effects of Sample Size, Model Specification and Factor Loadings on The GFI in Confirmatory Factor Analysis. Persona- lity and Individual Differences, 25(1), 85-90.
• Sinha, A., Pal, D. K., Kasar, P. K., Tiwari, R., & Sharma, A. (2008). Knowledge, attitude and practice of disaster preparedness and mitigation among medical students. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 17(4), 503-507.
• Soğukpınar, R. ve Korucu, D. K. (2020). Ortaokul Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumlarının İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (53), 583–606. doi:10.21764/maeuefd.580804
• Sözcü, U., & Aydınözü, D. (2019). Examining the Natural Disaster Literacy Levels of Pre-Service Teachers According to Some Variables. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 79-91.
• Stevens, J. P. (2009). Applied Multivariate Statistics for the Social Sciences, (5. bs.). Birleşik Krallık: Routledge.
• Tavşancıl, E. (2014). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Taylor, S. E., Peplau, L. A. ve Sears, D. O. (2015). Sosyal Psikoloji. Dönmez, A. (Çev.). Ankara: İmge Yayınevi.
• Tindall, D. B., Davies, S. ve MauboulÈs, Cé. (2003). Activism and Conservation Behavior in an Environmental Movement: The Contradictory Effects of Gender. Society and Natural Resources, 16(10), 909–932. doi:10.1080/716100620
• Turan, M., Doğan, G., Bulut, Y., Öztürk, G. ve Şahinöz, S. (2018). Yükseköğretim Kurumlarında Afet ve Acil Durumlara Hazırlık Çalışmaları ve Etkinlikleri Gümüşhane Üniversitesi Örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 1–11.
• Türkan, A. H. ve Kılıç, İ. (2017). Üniversite Öğrencilerinin Bilişsel , Duyuşsal ve Davranışsal Boyutta Afetlere Yönelik Tutumlarına İlişkin Bir Betimleme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 114–127.
• United Nations [UN]. (1992). United Nations Framework Convention (C. 62220).
• United Nations [UN]. (2015). Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030 (C. 144).
• United Nations Office for Disaster Risk Reduction [UNDRR]. (2009). Terminology on Disaster Risk Reduction. Erişim Adresi: https://www.unisdr.org/files/7817_UNISDRTerminologyEnglish.pdf.
• Uşak, M., Şensoy, Ö., Yıldırım, H. İ. ve Hançer, A. H. (2005). İlköğretim Fen Bilgisi ve Matematik Öğretmen Adaylarının Deprem Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Bazı Değişkenlere Göre Karşılaştırılması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 35-46.
• Van Aalst, M. K. (2006). The impacts of Climate Change on The Risk of Natural Disasters. Disasters, 30(1), 5–18. doi:10.1111/j.1467-9523.2006.00303.x
• Yanılmaz, S., Kartal, O. V., Çam, A. ve Turan, M. (2019). Toplum Tabanlı Afet Yöneti̇mi̇ Çerçevesi̇nde Barinma Ri̇sk Anali̇zi̇. Journal of International Social Research, 12(67), 1114–1123. doi:10.17719/jisr.2019.3800
• Yiğit, E., Boz, G., Gökçe, A. ve Özer, A. (2020). İnönü Üniversitesi Tıp ve Mühendislik Fakültesi Öğrencilerinin Afet Konusundaki Bilgi, Tutum ve Davranışları. Sakarya Tıp Dergisi, 10(4), 580-586.
• Zhang, Y., Song, W. ve Nuppenau, E. A. (2016). Farmers’ Changing Awareness of Environmental Protection in the Forest Tenure Reform in China. Society and Natural Resources, 29(3), 299–310. doi:10.1080/08941920.2015.1072258.