Türkiye’de Yetişen ve Jinekolojik Hastalıklarda Önemi Olan Tıbbi Bitkilerin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 82 - 93, 30.06.2025

Bilge Aydın , Zeynep Seda Can

https://doi.org/10.62425/crihs.1702194

Öz

İnsanlık tarihi boyunca bitkiler çeşitli amaçlarla kullanılmış, özellikle tedavi edici özellikleri ile ön plana çıkmıştır. Günümüzde sentetik ilaçların yan etkilerine karşı artan farkındalık, fitoterapiye olan ilgiyi artırmış ve tıbbi bitkilerin halk arasında geleneksel kullanımını yeniden gündeme getirmiştir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de yetişen tıbbi bitkilerin jinekolojik hastalıklardaki potansiyel kullanımlarını literatür verileri doğrultusunda değerlendirmektir. Bu derlemede, ulusal ve uluslararası etnobotanik ve farmakolojik kaynaklar taranarak, endometriozis, polikistik over sendromu ve anormal uterin kanamalar gibi jinekolojik hastalıklarda kullanılan bitkiler belirlenmiştir. Yapılan literatür taramaları sonucunda söz konusu jinekolojik rahatsızlıklarda etkinliği tespit edilen bazı bitki türlerinin geleneksel olarak tedavi amacıyla kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca bu bitkilerin bazı farmakolojik çalışmalarla desteklenen anti-inflamatuar, antioksidan ve hormon düzenleyici etkileri bulunduğu görülmüştür. Türkiye florasında yer alan bazı tıbbi bitkiler, jinekolojik hastalıkların geleneksel tedavisinde uzun yıllardır kullanılmaktadır. Bu bitkilerin etnobotanik ve farmakolojik özelliklerinin detaylı bir şekilde incelenmesi, tamamlayıcı tıp uygulamalarında bilimsel temelli bir yol haritası oluşturabilir. Gelecekte yapılacak klinik çalışmalarla bu bitkilerin etkinliği ve güvenliği daha net bir şekilde ortaya konulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Anormal Uterin Kanama , Endometriyozis , Fitoterapi , Jinekolojik Hastalıklar , Polikistik Over Sendromu.

Evaluation of Medicinal Plants Growing in Turkey and Important in Gynecological Diseases

Öz

Throughout human history, plants have been used for various purposes, and have come to the forefront especially with their therapeutic properties. Today, increasing awareness of the side effects of synthetic drugs has increased interest in phytotherapy and brought the traditional use of medicinal plants back to the agenda. The aim of this study is to evaluate the potential use of medicinal plants grown in Turkey in gynecological diseases in line with literature data. In this review, national and international ethnobotanical and pharmacological sources were scanned and plant species used in gynecological diseases such as endometriosis, polycystic ovary syndrome and abnormal uterine bleeding were determined. As a result of the literature review, it has been determined that some plant species that have been found to be effective in gynecological disorders have been used traditionally for treatment purposes. In addition, it was observed that these plants have anti-inflammatory, antioxidant and hormone regulating effects supported by some pharmacological studies. Some medicinal plants found in the flora of Turkey have been used for many years in the traditional treatment of gynecological diseases. A detailed examination of the ethnobotanical and pharmacological properties of these plants can create a scientifically based roadmap in complementary medicine practices. The effectiveness and safety of these plants should be demonstrated more clearly with future clinical studies.

Anahtar Kelimeler

Abnormal Uterine Bleeding , Endometriosis , Gynecological Diseases , Phytotherapy , Polycystic Ovary Syndrome.

Kaynakça

• Acarkan, T. (2016). Endometriozis. Bilimsel Tamamlayıcı Tıp Regülasyon ve Nöral Terapi Dergisi, 10(1), 5-8.
• Acıbuca, V., & Budak, D. B. (2018). Dünya’da ve Türkiye’de Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Yeri ve Önemi. Çukurova Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 33(1), 37-44.
• Akkol, E. K., Karpuz, B., Türkcanoğlu, G., Coşgunçelebi, F. G., Taştan, H., Aschner, M., & Sobarzo-Sánchez, E. (2022). The Phytochemical Profile and Biological Activity of Malva neglecta Wallr. in Surgically İnduced Endometriosis Model in Rats. Molecules, 27(22), 7869. https://doi.org/10.3390/molecules27227869
• Al-Snafi, A. E. (2019). Medical Benefit of Malva neglecta-A review. IOSR Journal of Pharmacy, 9(6), 60-67.
• Armanini, D., Mattarello, M. J., Fiore, C., Bonanni, G., Scaroni, C., Sartorato, P., & Palermo, M. (2004). Licorice Reduces Serum Testosterone in Healthy Women. Steroids, 69(11-12), 763-766. https://doi.org/10.1016/j.steroids.2004.09.002
• Ay, G. (2022). Menorajili Hastalarda Kanama Diyatezinin Araştırılması [Tıpta Uzmanlık Tezi, Sakarya Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Sakarya].
• Aydos, A., Öztemur, Y., & Dedeoğlu, B. G. (2016). Polikistik Over Sendromu ve Moleküler Yaklaşımlar. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 73(1), 81-88. https://doi.org/10.5505/TurkHijyen.2016.32521
• Azziz, R., Woods, K. S., Reyna, R., Key, T. J., Knochenhauer, E. S., & Yildiz, B. O. (2004). The Prevalence and Features of the Polycystic Ovary Syndrome in an Unselected Population. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 89(6), 2745-2749. https://doi.org/10.1210/jc.2003-032046
• Azziz, R., Carmina, E., Dewailly, D., Diamanti-Kandarakis, E., Escobar-Morreale, H. F., Futterweit, W., ... & Witchel, S. F. (2006). Criteria for Defining Polycystic Ovary Syndrome as a Predominantly Hyperandrogenic Syndrome: an Androgen Excess Society Guideline. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 91(11), 4237-4245. https://doi.org/10.1210/jc.2006-0178
• Azoz, S. N., Farag, H. M., & Salama, A. M. (2019). Comparative Botanical Studies Two Varieties of Silybum marianum (L.) Gaertn. (Asteraceae) in Egypt. International Journal of Advanced Research in Biological Sciences, 6(6), 154-168.
• Bayram, E., Kırıcı, S., Tansı, S., Yılmaz, G., Kızıl, O. A. S., & Telci, İ. (2010). Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Üretiminin Arttırılması Olanakları. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasi, Ziraat Mühendisligi VII. Teknik Kongresi, 11, 15.
• Baytop, T. (1999). Türkiye’de bitkiler ile tedavi: Geçmişte ve bugün (2. bs.). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Bradley, L. D., & Gueye, N. A. (2016). The Medical Management of Abnormal Uterine Bleeding in Reproductive-aged Women. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 214(1), 31-44. https://doi.org/10.1016/j.ajog.2015.07.050
• Bremer, A. A., & Miller, W. L. (2008). The Serine Phosphorylation Hypothesis of Polycystic Ovary Syndrome: a Unifying Mechanism for Hyperandrogenemia and Insulin Resistance. Fertility and Sterility, 89(5), 1039-1048.
• Collins, N. H., Lessey, E. C., DuSell, C. D., McDonnell, D. P., Fowler, L., Palomino, W. A., ... & Lessey, B. A. (2009). Characterization of Antiestrogenic Activity of the Chinese Herb, Prunella vulgaris, Using in vitro and in vivo (Mouse Xenograft) Models. Biology of Reproduction, 80(2), 375-383. https://doi.org/10.1095/biolreprod.108.069401
• Davis, P. H. (1982). Flora of Turkey and the East Aegen Islands, (Vol. 7). Edinburgh University Press.
• Davis, P. H. (1984). Flora of Turkey and the East Aegen Islands, (Vol. 2). Edinburgh University Press.
• Demirel, M. A., Suntar, I., Ilhan, M., Keles, H., & Akkol, E. K. (2014). Experimental Endometriosis Remission in Rats Treated with Achillea biebersteinii Afan.: Histopathological Evaluation and Determination of Cytokine Levels. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology, 175, 172-177. https://doi.org/10.1016/j.ejogrb.2013.12.027
• Dunaif, A. (1997). Insulin Resistance and the Polycystic Ovary Syndrome: Mechanism and Implications for Pathogenesis. Endocrine Reviews, 18(6), 774-800. https://doi.org/10.1210/edrv.18.6.0318
• Eren, H. B., & Şar, S. (2020). Meryemana Dikeni Bitkisinin Kullanımının Eczacılık ve Tıp Tarihi Açısından İncelenmesi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 10(1), 23-27.
• Evliyaoğlu, O. (2011). Polikistik Over Sendromu ve Hirsutizm. Türk Pediatri Arşivi, 46(11), 8-13.
• Fesharaki, G., & Zafarghandi, N. (2019). Comparison of Effects of Pomegranate Peel and Mefenamic Acid Consumption on the Treatment of Menorrhagia: A Triple-Blind Randomized Controlled Trial. Medical Science, 23(100), 885-892.
• Goswami, P. K., Khale, A., & Ogale, S. (2012). Natural Remedies for Polycystic Ovarian Syndrome (PCOS): a Review. International Journal of Pharmaceutical and Phytopharmacological Research, 1(6), 396-402.
• Göktaş, Ö., & Gıdık, B. (2019). Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanım Alanları. Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2(1), 145-151.
• Hasimi, N., Ertaş, A., Oral, E. V., Alkan, H., Boğa, M., Yılmaz, M. A., ... Kolak, U. (2017). Chemical Profile of Malva neglecta and Malvella sherardiana by LC-MS/MS, GC/MS and Their Anticholinesterase, Antimicrobial and Antioxidant Properties with Aflatoxin-contents. Marmara Pharmaceutical Journal, 21(3), 471-484.
• İlhan, M. (2019). Halk Arasında Jinekolojik Rahatsızlıklarda Kullanılan Bitkilerin Etkinlikleri Üzerinde Farmakognozik Araştırmalar. [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara].
• Jan, H. A., Turi, M. A., Kunwar, R. M., Bussmann, R. W., & Paniagua-Zambrana, N. Y. (2021). Malva neglecta Wallr. Malvaceae. In Ethnobotany of the Himalayas, 1239-1246.
• Joshi, B. C., Mukhija, M., & Kalia, A. N. (2014). Pharmacognostical Review of Urtica dioica L. International Journal of Green Pharmacy, 8(4), 201-209.
• Kahsar-Miller, M. D., Nixon, C., Boots, L. R., Go, R. C., & Azziz, R. (2001). Prevalence of Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) in First-degree Relatives of Patients with PCOS. Fertility and Sterility, 75(1), 53-58.
• Karakaya, S., Kımışoğlu, Z., İncekara, Ü., Aksakal, Ö., Sümbüllü, Y. Z., & Polat, A. (2023). An ethnobotanical study on plants used in the treatment of gynecological diseases in some provinces of the Eastern Anatolia Region. Sakarya University Journal of Science, 27(4), 834–843.
• Kaur, R., Kaur, H., & Dhindsa, A.S. (2013). Glycyrrhiza glabra: a Phytopharmacological Review. International Journal of Pharmaceutical Sciences and Research, 4(7), 2470-2477.
• Kaya, A. K. (2014). Menoraji Tedavisinde Levonorgestrel Salgılayan Intrauterin Sistemin Oral Progestinler ile Tedavi Etkinliği, Hasta Uyumu ve Yan Etkiler Yönünden Karşılaştırılması [Tıpta Uzmanlık Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı, İstanbul].
• Kılıç, Z.M.Y., Özin, Y., Kaçar, S., Temuçin, T., & Şaşmaz, N. (2008). İntestinal endometriozis: Nadir bir olgu sunumu. Akademik Gastroenteroloji Dergisi, 7(2), 114-117.
• Kımna, C. (2019). Vitex Agnus-Castus L. (Hayıt) Meyve ve Yapraklarında HPLC-DAD Yöntemi ile Fenolik Bileşiklerin Tayini ve Antioksidan Potansiyelinin Değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir].
• Kültür, Ş. (2007). Medicinal plants used in Kırklareli Province (Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 111(2), 341–364. https://doi.org/10.1016/j.jep.2006.11.038
• Leyland, N., Casper, R., Laberge, P., Singh, S. S., Allen, L., Arendas, K., … Senikas, V. (2010). Endometriosis: Diagnosis and management. Journal of Endometriosis, 2(3), 107–134.
• Liao, L., Liu, L., Guo, Q., Wang, Z., & Chen, Y. (2010). Morphological and Chemical Variation of Prunella vulgaris Populations from Different Locations in China. Chinese Herbal Medicines, 2, 305-311.
• Mahendran, G., Verma, S.K., & Rahman, L.U. (2021). The Traditional Uses, Phytochemistry and Pharmacology of Spearmint (Mentha spicata L.): A Review. Journal of Ethnopharmacology, 278, 114266. https://doi.org/10.1016/j.jep.2021.114266
• Naeem, M. Y. (2023). Genetic Diversity and Biochemical Characterization of Common Purslane (Portulaca oleracea L.) Populations [Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Niğde].
• Navarro, R., Poder, L., Sun, D., & Jha, P. (2020). Endometriosis in Pregnancy. Abdominal Radiology, 45, 1741-1753. https://doi.org/10.1007/s00261-020-02441-0
• Nowak, D. A., Snyder, D. C., Brown, A. J., & Demark-Wahnefried, W. (2007). The Effect of Flaxseed Supplementation on Hormonal Levels Associated with Polycystic Ovarian Syndrome: a Case Study. Current Topics in Nutraceutical Research, 5(4), 177.
• Onbaşlı, D., & Dal, A. (2020). Türk Farmakopesindeki tıbbi bitkilerin incelenmesi. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(1), 22–36.
• Orhan, İ. (2011). Linum usitatissimum. FFD Monografları Tedavide Kullanılan Bitkiler, 351-365.
• Qaraaty, M., Kamali, S. H., Dabaghian, F. H., Zafarghandi, N., Mokaberinejad, R., Mobli, M., ... Talei, D. (2014). Effect of Myrtle Fruit Syrup on Abnormal Uterine Bleeding: a Randomized Double-blind, Placebo-controlled Pilot Study. DARU Journal of Pharmaceutical Sciences, 22, 1-8. https://doi.org/10.1186/2008-2231-22-69
• Saltan, G., Süntar, I., Ozbilgin, S., Ilhan, M., Demirel, M. A., Oz, B. E., ... Akkol, E. K. (2016). Viburnum opulus L.: A Remedy for the Treatment of Endometriosis Demonstrated by Rat Model of Surgically-induced Endometriosis. Journal of Ethnopharmacology, 193, 450-455. https://doi.org/10.1016/j.jep.2016.08.041
• Sarıkaya, S., Öner, H., & Harput, Ü. Ş. 2010. Türkiye Florasında Diyabet Tedavisinde Kullanılan Tıbbi Bitkiler. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 39, 317-342.
• Sezik, E., Yeşilada, E., Honda, G., Takaishi, Y., Takeda, Y., & Tanaka, T. (2001). Traditional medicine in Turkey X: Folk medicine in Central Anatolia. Journal of Ethnopharmacology, 75(2–3), 95–114. https://doi.org/10.1016/S0378-8741(00)00396-8
• Shaygannia, E., Bahmani, M., Zamanzad, B., & Rafieian-Kopaei, M. (2016). A Review Study on Punica granatum L. Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine, 21(3), 221-227. https://doi.org/10.1177/2156587216655375
• Shobeiri, S. F., Sharei, S., Heidari, A., & Kianbakht, S. (2009). Portulaca oleracea L. in the Treatment of Patients with Abnormal Uterine Bleeding: a Pilot Clinical Trial. Phytotherapy Research: An International Journal Devoted to Pharmacological and Toxicological Evaluation of Natural Product Derivatives, 23(10), 1411-1418. https://doi.org/10.1002/ptr.2821
• Taher, M. D. A., Atia, Y. A., & Amin, M. K. (2012). Improving an Ovulation Rate in Women with Polycystic Ovary Syndrome by Using Silymarin. Global Journal of Medical Research, 12(6), 15-21.
• Tanker, N., Koyuncu, M., & Coskun, M. (2007). Farmasotik Botanik. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları.
• Tuzlacı, E., & Sadıkoğlu, E. (2007). Turkish folk medicinal plants, Part VI: Koçarlı (Aydın). Journal of Faculty of Pharmacy of Istanbul University, 39, 25–37.
• Tübives. (2025, May 17). TÜBİVES bitki veritabanı. http://194.27.225.161/yasin/tubives/index.php
• Vercellini, P., Viganò, P., Somigliana, E., & Fedele, L. (2014). Endometriosis: Pathogenesis and treatment. Nature Reviews Endocrinology, 10(5), 261–275. https://doi.org/10.1038/nrendo.2014.25
• Yavuz, K.E. (2005). Rat Endometriozis Modelinde Selektif Östrojen Reseptör Modülatörlerinin Etkinliği [Uzmanlık Tezi, Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı, Ankara].
• Yesil, Y., & Akalin, E. (2009). Folk medicinal plants in Kürecik Area (Akçadağ/MalatyaTurkey). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 6, 207-220.
• Yıldırım, A. (2011). Polikistik Over Sendromu'nda Gözlenen Biyokimyasal Bozukluklar. Konuralp Medical Journal, 3(1), 42-48.
• Yıldız, R., & Ekici, H. (2019). Gilaburu (Viburnum opulus L.)’nun Farmakolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Derneği Bülteni, 10(1), 16-23.
• Yılmaz, E. (2022). Achillea biebersteinii Afan. In Novel Drug Targets With Traditional Herbal Medicines: Scientific and Clinical Evidence, 1-21.