Recent Social Crises and Urban Planning in Türkiye

Yıl 2025, Sayı: Akıllı Şehirler, 226 - 252, 01.12.2025

Aygül Kılınç

Öz

In Türkiye, the COVID-19 pandemic and the February 6 Kahramanmaraş earthquakes occurred in quick
succession. These crises had a profound impact on society. The destructive nature of the climate crisis, whose negative consequences have been emphasized for many years, has become much more apparent in recent times. In the face of these crises, urban planning practices have largely remained ineffective. This situation has led to the questioning of the functionality of urban planning practices. Urban planning practices are the fundamental basis for healthy development in urban settlements, both physically and socially. The functionality of planning practices is essential for the healthy sustainability of urban life and social security. However, in the recent period, the functionality and effectiveness targeted from urban planning practices have not been achieved in the struggle against these crises in our country. This study aims to shed light on how planning practices in Türkiye appear in the face of social crises. In this context, the selected crises have been accepted as independent variables in the study. Urban planning practices have been considered as dependent variables.
The manner in which three important social crises unfolded and how these crises affected the urban space and daily life have been examined in relation to urban planning practices. As a country vulnerable to both natural and non-natural crises, the study emphasizes the need to re-evaluate the current planning policy to prevent the negative consequences arising from social crises.

Anahtar Kelimeler

Urban Planning , Climate Change , Social Crises and Local Politics

Türkiye’de Yakın Dönemde Gerçekleşen Toplumsal Krizler ve Kentsel Planlama

Öz

Türkiye’de ‘COVID-19 salgını’ ve ‘6 Şubat Kahramanmaraş depremleri’ neredeyse ardı
sıra yaşandı. Bu krizler, toplumu derinden etkiledi. Olumsuz sonuçları uzun yıllardan
bu yana vurgulana gelen ‘iklim krizi’nin yıkıcı yönü, son dönemlerde çok daha somut
biçimde gözlemlenmeye başlandı. Bu krizler karşısında kent planlama uygulamaları
ağırlıklı olarak işlevsiz/etkisiz kaldı. Bu durum kentsel planlama uygulamalarının işlevsellik
açısından sorgulanmasına neden oldu. Kent planlama uygulamaları, fiziksel
ve toplumsal anlamda kentsel yerleşmelerde sağlıklı gelişmenin temel dayanağıdır.
Planlama uygulamalarının işlevselliği kent yaşamının sağlıklı sürdürülebilirliği açısından
elzem ve toplumsal güvencedir. Ne var ki, yakın dönemde yaşanan bu krizler ve krizler
nedeniyle yürütülen mücadele, ülkemizde kentsel planlama uygulamalarından hedeflenen
işlevselliğin ve etkinliğin henüz arzulanan düzeyde olmadığını göstermektedir.
Bu çalışma, öncelikle Türkiye’deki planlama uygulamalarının toplumsal krizler karşısında
nasıl bir görünüm sergilediği konusuna açıklık kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu
bağlamda söz konusu seçili krizler, çalışmanın bağımsız birer değişkeni olarak kabul
edilmiştir. Kentsel planlama uygulamaları ise bağımlı değişken olarak ele alınmıştır.
Üç önemli toplumsal krizin gerçekleşme biçimi ile bu krizlerin kentsel mekânı ve gündelik
yaşamı nasıl ve ne yönde etkilediği konusu, kentsel planlama uygulamalarıyla
ilişkilendirilmek suretiyle irdelenmiştir. Çalışmada hem doğal hem de doğal olmayan
krizlere açık bir ülke olan Türkiye’de toplumsal krizler nedeniyle oluşan olumsuzlukların
önüne geçilebilmesi için mevcut planlama politikasının yeniden gözden geçirilmesi
gerektiği savı vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel Planlama , İklim Değişikliği , Toplumsal Kriz ve Yerel Politika

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2023). 06 Şubat 2023 Pazarcık-Elbistan Kahramanmaraş (Mw:7.7-Mw:7.6) Depremleri Raporu. https://deprem.afad.gov.tr/ assets/pdf/Kahramanmaraş%20Depremi%20%20Raporu_02.06.2023.pdf (20.04.2025).
• Akşit, A. & Alaydın, D. (2023). Yıkım Yaşanan Şehirlerde Planlama’nın Analizi: Hatay (Antakya-Defne) Analizi. https://www.spo.org.tr/resimler/ekler/2550742a7530087_ ek.pdf (11.04.2025)
• Altan, T. (1987). Şehir ve Bölge Planlamasının Temel İlkeleri. Adana: Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi.
• Arslan, M. İ. (2023, 6 Ocak). Pakistan’da Selden Etkilenen 9 Milyon Kişi Daha Yoksulluk Riskiyle Karşı Karşıya. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/pakistandaselden- etkilenen-9-milyon-kisi-daha-yoksulluk-riskiyle-karsi-karsiya/2781534 (08.04.2025).
• Avrupa Çevre Ajansı (2023, 4 Eylül). Kentleşen Dünya. https://www.eea.europa.eu/ tr/isaretler/isaretler-2011/makaleler/kentlesen-duenya/ (12.04.2025).
• Balık, H. & Yüksel, Ü. D. (2014). Planlama Sürecine İklim Verilerinin Entegrasyonu. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 1-6. https://dergipark.org.tr/tr/pub/derleme/ issue/35093/389304 (04.04.2025).
• Başer, H. F. (2020, 27 Mart). İstanbul’daki Belediyelerden ‘Evde Kalan’ Vatandaşlara Sıcak Yemek Hizmeti. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/istanbuldakibelediyelerden- evde-kalan-vatandaslara-sicak-yemek-hizmeti-/1781756 (15. 04.2025).
• Bayındırlık ve İskân Bakanlığı (2008). Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi Araştırma Raporu. (Haz. M B Üncü vd.). http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/kentlesme/Kentges_ raporu_son.pdf (04.04.2025).
• BBC News Türkçe (2023, 13 Eylül) Libya’da Sel: Derne’deki Yıkım Neden Böylesine Büyük Oldu?. https://www.bbc.com/turkce/articles/cn0gpq4d347o (17.04.2025).
• Beck, U. (1992). Risk Society: Towards a New Modernity. Londan: Sage Publications.
• Burton, C. vd. (2022). Social Vulnerability: Conceptual Foundations and Geospatial Modeling. Vulnerability and Resilience to Natural Hazards. Cambridge University Press / 2018. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02001407/file/Social_Vulnerability_2018_ Conceptual_Foundations_Geospatial_Modeling.pdf (04.04.2025).
• Centre for Research on the Epidemiology of Disasters [CRED] (2009). Disaster Category Classification and peril Terminology for Operational Purposes. Munich Reinsurance Company, Working Paper. https://cred.be/sites/default/files/DisCatClass_264.pd (04.04.2025).
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative Inquiry & Research Design: Choosing Among Five Approaches (3. Edition). London: SAGE Publications.
• Creswell, J. W. (2023). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Cumhuriyet Haber (2020, 30 Aralık). Müzeler Kapılarını Sanal Ortamda 24 Saat Açık Tuttu. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/muzeler-kapilarini-sanal-ortamda-24- saat-acik-tuttu-1802403 (15.04.2025).
• Çağırtekin, C. (2019). Yeniden Yapılanma: Afet mi Kriz mi?. İdarecinin Sesi Dergisi. 188. Sayı Mart-Nisan, 37-41. http://www.tid.web.tr/kurumlar/tid.web.tr/ tid/%C4%B0darecinin%20Sesi/188/cengizcagirtekin.pdf (11.04.2025).
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı [ÇŞİDB]. (2025). İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı 2024-2030. https://iklim.gov.tr/db/turkce/icerikler/ files/%C4%B0klim%20De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fine%20Uyum%20Stratejisi%20 ve%20Eylem%20Plan_%202024-2030.pdf (18.09.2025).
• Ekici, Ö. K. (2023). 6 Şubat 2023 Depremleri. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 6-13. https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/6_subat.pdf (12.04.2025)
• Euronews (2024, 8 Mayıs). Brezilya’da Sel Felaketi. https://tr.euronews.com/2024/05/08/ brezilyada-sel-felaketi-en-az-90-olu-100un-uzerinde-kayip (11.04.2025).
• Euronews (2021, 15 Ağustos). Batı Karadeniz’de Sel Felaketi. https://tr.euronews. com/2021/08/15/bat-karadeniz-de-sel-kastamonu-da-25-sinop-ta-2-kisi-hayat-nkaybetti (15.04.2025).
• Göçer, O. (1985). Temel Sorunlar. (Haz. G Atalık vd.). Şehircilik. 47-112. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası.
• Hürriyet Haber (2021, 22 Haziran). Bahçelievler’de Seyyar Aşılama İstasyonu Kuruldu. https://www.hurriyet.com.tr/video/bahcelievlerde-seyyar-asilama-istasyonukuruldu- 41837287 (15.04.2025).
• Intergovernmental Panel on Climate Change [IPCC] (2022). Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Intergovernmental Panel on Climate Change. https://report.ipcc.ch/ar6/wg2/IPCC_AR6_WGII_FullReport.pdf (04.04.2025).
• Intergovernmental Panel on Climate Change [IPCC] (2023). Climate Change 2023: Synthesis Report. Intergovernmental Panel on Climate Change. https://www.ipcc.ch/ report/ar6/syr/downloads/report/IPCC_AR6_SYR_SPM.pdf (04.04.2025).
• Karataş, N. & Kaya, M. A. (2022). Deprem Riskinin Kentsel Planlama Sürecine Etkisi: İpsala, Keşan ve Enez İlçeleri (Edirne) Örneği. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi. 10(2), 654-679. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1963831 (23.04.2025).
• Kazancı, G. & Tezer, A. (2021). İklim Değişikliğine Uyumda Mekânsal Planlama ve Akıllı Yönetişim Çerçevesinde Türkiye. Planlama. 31(2), 302-320. https://jag.journalagent. com/planlama/pdfs/PLAN_31_2_302_320.pdf (23.04.2025)
• Keleş, R. (2017). Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kurnaz, F. (2020). Kentsel Arazi Kullanım Planlamasında Mikrobölgelemenin Önemi. (Ed. Sünbül Güner). Kent Planlama ve Geoteknik Zemin Uygulamaları, 3-40. https:// iksadyayinevi.com/wp-content/uploads/2020/12/DEPREMLER-KENT-PLANLAMAVE- GEOTEKNIK-ZEMIN-UYGULAMALARI.pdf (23.04.2025).
• Mcloughlin, C. (2012). Topic Guide on Fragile States, Governance and Social Development Resource Centre. University of Birmingham/UK. http://www.gsdrc. org/docs/open/con86.pdf (11.04.2025).
• Neuman, W. L. (2014a). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar-1. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Neuman, W. L. (2014b). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar-2. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• NTV Haber (2023, 17 Mart). Şanlıurfa ve Adıyaman’ı Sel Vurdu. https://www.ntv.com. tr/galeri/turkiye/sanliurfa-ve-adiyamani-sel-vurdu-can-kaybi-18ye-yukseldi,7UepShL- 2EmsSQyuwOVC2Q (15.04.2025).
• NTV Haber (2020, 25 Mart). Yaşlılara ve Kronik Hastalara Evde Sağlık Hizmeti Alternatifi. https://www.ntv.com.tr/saglik/yaslilara-ve-kronik-hastalara-evde-saglikhizmeti- alternatifi-corona-virus-onlemi,R4AvlTrQm06x4lqj4ty2pQ (15.04.2025).
• Metintaş, S. (2025). COVID-19 Pandemisinin Yönetimi. Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği, https://www.solunum.org.tr/TusadData/Book/881/13102020155458- bolum01.pdf (18.09.2025).
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü [MGM]. (2022). Türkiye Meteorolojik Afetler Değerlendirmesi (2010-2021). T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/raporlar/ meteorolojikafetler2010-2021.pdf (18.09.2025).
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü [MGM]. (2025). 2024 Yılı İklim Değerlendirmesi. T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü. https:// mgm.gov.tr/FILES/iklim/yillikiklim/2024-iklim-raporu.pdf (18.09.2025).
• Özgen, L. (2007). Küreselleşmiş Dünyada Planlama Devlet Hükümet Üzerine: Türkiye Örneği. 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 6. Türkiye Şehircilik Kongresi Planlama Siyaset Siyasalar Bildiriler Kitabı (6-8 Kasım 2006), 161-174. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Kaynaklar Yerleşkesi.
• Özvar, S. (2022). “İklim Değişikliği: Etkiler ve Karşılaşılan Zorluklar Kapsamında Bir Değerlendirme.” Maliye Çalışmaları Dergisi (68), 81-106. https://doi.org/10.26650/ mcd2022-1169899 (18.09.2025).
• Sezen, S. (1999). Devletçilikten Özelleştirmeye Türkiye’de Planlama. Ankara: TODAİE. Suher, H. (1985). Kavramsal Açıklamalar. (Haz. Gündüz Atalık). Şehircilik, 1-46. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası.
• Süleymanoğlu-Kürüm, R. (2021). “Uluslararası İlişkilerde Nitel Yöntemlerle Makale Yazımı: Vaka Analizi ve İncelikleri.” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 42 (1), Ö149-Ö168. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1315076 (02.04.2025).
• Sünbül, F. (2020). Zemin Parametrelerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Entegrasyonu: Mikrobölgeleme Haritaları. (Ed. Sünbül Güner). Kent Planlama ve Geoteknik Zemin Uygulamaları, 41-63). https://iksadyayinevi.com/wp-content/uploads/2020/12/ DEPREMLER-KENT-PLANLAMA-VE-GEOTEKNIK-ZEMIN-UYGULAMALARI.pdf (27.04.2025).
• Taş, N. (2003). “Yerleşim Alanlarında Olası Deprem Zararlarının Azaltılması.” Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2003. https:// dergipark.org.tr/tr/download/article-file/202888 (18.09.2025).
• The London School of Economics and Political Science [LSE]. (2022). İklim değişikliğinin ‘Kayıp ve Zararı’ nedir?. https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/explainers/what-isclimate- change-loss-and-damage/ (Yayımlanma Tarihi: 28 Ekim 2022). (17.09.2025).
• TRT Haber (2024, 13 Şubat). Antalya’da Sel Can Aldı. https://www.trthaber.com/ haber/turkiye/antalyada-sel-can-aldi-836801.html (15.04.2025).
• Türk Dil Kurumu (2025, 12 Mart). Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (23.04.2025).
• Türkiye Bilimler Akademisi [TÜBA]. (2020). Türkiye Bilimler Akademisi: Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, TÜBA Raporları No: 34 ISBN: 978-605-2249-43-7. https://www.tuba.gov.tr/files/images/2020/ kovidraporu/Covid-19%20Raporu-Final+.pdf (18.09.2025).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/ uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf (18.09.2025).
• United Nations [UN]. (2025, 8 Mart). Climate Action. https://www.un.org/en/ climatechange/net-zero-coalition (11.04.2025).
• United Nations Development Programme [UNDP]. (2025, 12 Nisan). Introduction to Social Vulnerability. https://understandrisk.org/wp-content/uploads/Intro-to-socialvulnerability. pdf (11.04.2025).
• United Nations Development Programme [UNDP]. (2022). Guidance notes on building critical infrastructure resilience in Europe and Central Asia. https://www.undp.org/ eurasia/publications/guidance-notes-building-critical-infrastructure-resilienceeurope- and-central-asia (18.09.2025).
• World Bank (2025, 12 Nisan). Overview. https://www.worldbank.org/en/topic/ urbandevelopment/overview#1 (11.04.2025).
• World Health Organization (2025, 18 Mart). Coronavirus disease (COVID-19). https:// www.who.int/health-topics/coronavirus#tab=tab_1 (27.04.2025).
• World Meteorological Organization (2023, 21 Nisan). State of the Global Climate 2022. World Meteorological Organization, WMO-No: 1264. https://wmo.int/publicationseries/ state-of-global-climate-2022 (27.04.2025).
• Yavuz, F. vd. (1973). Şehircilik: Sorunlar, Uygulama ve Politika. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, F. (1995). İmar Bilgisi. Konya: Atlas Kitabevi.