Yüzeysel Akış Riskinin Peyzaj Strüktürü Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Kastamonu Merkez İlçe Örneği.

Yıl 2023, Sayı: 3, 208 - 236, 31.01.2023

Gül Aslı Aksu

Öz

Kentsel peyzajların sürdürülebilirlik hedefleri doğrultusunda planlanıp yönetilebilmesi, analiz ve değerlendirme süreçlerine bütüncül bir bakış açısının getirilmesini gerektirmektedir. Bu araştırmada karmaşık bir yapı sergileyen kent ekosisteminin bileşenleri arasında ilişkiler kurabilmek ve çıkarımlar yapabilmek üzere yüzeysel akış riski ile peyzaj strüktürü arasındaki ilişkiler Kastamonu Merkez İlçe örneğinde ele alınmıştır. Bu yaklaşım, neden-sonuç ilişkilerinin yorumlanması ve sürdürülebilir peyzaj planlama ve yönetim kararlarına ulaşılabilmesi açısından yol gösterici olmuştur. Araştırma alanında öncelikle eğim, bakı, yükselti ve geçirimlilik katmanları ölçüt olarak belirlenmiş ve analitik hiyerarşi sürecine dayalı risk analizine tabi tutularak yüzeysel akış riski değerlendirilmesi yapılmıştır. İkinci aşamada araştırma alanına ait kültürel peyzaj tiplerinin mekânsal düzenlenişi, patern analizi yardımıyla değerlendirilmiştir. Son olarak yüzeysel akış riski ile peyzaj strüktürü arasındaki ilişkiler yorumlanarak sürdürülebilir kalkınmaya yönelik öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kent ekosistemi, analitik hiyerarşi yöntemi, peyzaj patern analizi, peyzaj planlama, sürdürülebilir kalkınma.

Kaynakça

• Abedini, A., Khalili, A., Asadi, N., (2020). "Urban Sprawl Evaluation Using Landscape Metrics and Black-and White Hypothesis (Case Study: Urmia City)". Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 48(7):1021–1034
• Aguilera, F., Valenzuela L.M., Botequilha-Leitão, A., (2011). "Landscape metrics in the analysis of urban land use patterns: A case study in a Spanish metropolitan area"
• Landscape and Urban Planning, 2011, 99, 226–238
• Aksu, G. A. (2012). Peyzaj Değişimlerinin Analizi: İstanbul, Sarıyer Örneği. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aksu G.A. (2020). “Kentsel Peyzaj Planlama Yaklaşımları ve Peyzaj Kimliği.” Kitap: Kentsel Peyzaj Planlama ve Sürdürülebilirlik. Ed.: Aksu, G.A. ve Suri, L., Cinius Yayınları. Ss:7-16 ISBN 978-625-7113-49-6
• Aksu, G.A., (2021). “Sürdürülebilir Kırsal Kalkınma Uygulaması Örneği: Yukarı Avusturya Ottenschlag Köyü ve Mooswiesen Biyolojik Göleti Peyzaj Planlama Projesi.” Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Sayı 27, ss.1061-1072.
• Aksu, G.A., (2022). "Kentsel Peyzaj Planlamada Sürdürülebilir Yağış Suyu Yönetim Stratejilerinin Geliştirilmesi: Kastamonu Üniversitesi Kuzeykent Yerleşkesi Örneği". Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (35), 34-46.
• Aksu, G. A. ve Kırca, S., (2022). "Evaluation of artificial surface— urban ecosystem relations by using analytical hierarchy process: The urban landscape of Istanbul".Forestist, August 13, 2022. DOI: 10.5152/forestist.2022.22018
• Aksu, G.A. ve Küçük, N., (2020). “Evaluation of urban topography–biotope–population density relations for Istanbul–Besiktas urban landscape using AHP.” Environment, Development and Sustainability, 22:733-758. DOI:10.1007/s10668-018-0217-9
• Aksu, G.A., Musaoğlu, N., Uzun, A., (2017). “An auxiliary tool for landscape evaluation: Ecological risk analysis based on analytic hierarchy process.” Fresenius Environmental Bulletin, 26(1), 84-92.
• Antrop, M., (2001). "The language of landscape ecologists and planners: A comparative content analysis of concepts used in landscape ecology". Landscape and Urban Planning, 55: 163–173
• Avcı, M. ve Özhatay, N. (2005). “Ilgaz Dağları.” Kitap: Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı. Ed.: Özhatay, N, Byfield, A., Atay, S., S: 103-105, WWF Türkiye, İstanbul. ISBN: 975-92433-7-7
• Avrupa Komisyonu, Yeşil Mutabakatı (The European Green Deal), (2021). https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en Son erişim tarihi: 11.11.2022
• Bao, S., Yang, F., (2022). "Spatio-Temporal Dynamic of the Land Use/Cover Change and Scenario Simulation in the Southeast Coastal Shelterbelt System Construction Project Region of China". Sustainability, 14, 8952. https://doi.org/10.3390/su14148952
• Barrett, G.W., Peles, J.D., Odum, E.P., (1997). "Transcending Processes and the Levels-of-Organization Concept". BioScience, Vol. 47, No. 8, pp. 531-535. Published by: Oxford University Press on behalf of the American Institute of Biological Sciences
• Carter, J.L., Heppner, F., Saigo, R.H., Twitty, G., Walker, D., (1990). "The State of the Biology Major". BioScience, Ecosystem Science for the Future, Vol. 40, No. 9, pp. 678-683. Published by: Oxford University Press on behalf of the American Institute of Biological Sciences.
• Collins, M.G., Steiner, F.R., Rushman, M.J. (2001). “Land-use Suitability Analysis in the United States: Historical Development and Promising Technological Achievements.” Environmental Management, Vol. 28, No. 5, S:611-621.
• Geneletti, D. (2007). “An approach based on spatial multicriteria analysis to map the nature conservation value of agricultural land.” Journal of Environmental Management, 83, 228-235.
• Colson, F., Bogaert, J., Ceulemans, R., (2011). "Fragmentation in the Legal Amazon, Brazil: Can landscape metrics indicate agricultural policy differences?" Ecological Indicators, 11, 1467–1471
• COM – Commission of the European Communities, (2013). "Guidelines on Climate Change and Natura 2000". Dealing with the impact of climate change.
• On the management of the Natura 2000 Network of areas of high biodiversity value. Technical Report – 2013 068. http://ec.europa.eu/environment/nature/climatechange/pdf/Guidance%20document.pdf
• Cushman, S.A., McGarigal, K., Neel, M.C., (2008). "Parsimony in landscape metrics: Strength, universality, and consistency". Ecological indicators, 8, 691–703. DOI: 10.1016/j.ecolind.2007.12.002
• Çepel, N., (1994). Peyzaj Ekolojisi. Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayını, İ.Ü. Yayın No: 3868, O.F. Yayın No: 429, İstanbul. ISBN: 975-404-371-X.
• Erciyas, K., Menteş, İ. (2006). “Ilgaz Dağları.” Kitap: Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları, Ed.: Eken, G.; Bozdoğan, M.; İsfendiyaroğlu, S.; Kılıç, D.T.; Lise, Y., Cilt 2 S:170-173, Doğa Derneği, Ankara.
• Fan, C., Myint, S. (2014). "A comparison of spatial autocorrelation indices and landscape metrics in measuring urban landscape fragmentation". Landscape and Urban Planning, (2014), 121, 117–128. DOI: 10.1016/j.landurbplan.2013.10.002
• Forman, R. T. T. ve Godron, M., (1986). Landscape Ecology. John Wiley & Sons. New York, ISBN: 0-471-87037-4.
• Forman, R.T.T., (1995). Land Mosaics. New York: Cambridge University Press., U.K., ISBN: 978-0-521-479980-6 (PB).
• Forman, R.T.T. (2014). Urban Ecology: Science of Cities. UK: Cambridge University P ress. ISBN: 978 0 521 18824 1 (PB).
• Geneletti, D. (2005). “Multicriteria analysis to compare the impact of alternative road corridors: a case study in northern Italy.” Impact Assessment and ProJect Appraisal, Vol. 23, Number 2, pp. 135-146, UK.
• Geneletti, D. (2007). “An approach based on spatial multicriteria analysis to map the nature conservation value of agricultural land.” Journal of Environmental Management, 83, 228-235.
• Harker, P.T. ve Vargas, L.G., (1987). “The Theory of Ratio Scale Estimation: Saaty’s Analytic Hierarchy Process.” Management Science, vol. 33, No. 11, 1383-1403.
• Herwijnen, M. ve VanJanssen, R., (2001). “Evaluation methods to support the comparison of maps for environmental decision making.” Kitap: Spatial Information and the Environment. Ed.: Halls, P.J., Taylor & Francis, S: 259-271, U.S.A., ISBN: 0-415-25362-4.
• Leitão, A. B., Miller, J., Ahern, J., McGarigal, K. (2006) Measuring Landscapes. A Planner’s Handbook. Island Press, U.S.A., 2006. ISBN: 1-55963-899-0 (PB).
• Lubchenco, J., Olson, A.M., Brubaker, L.B., Carpenter, S.R., Holland, M.M., Hubbell, S.P., Levin, S.A., MacMahon, J.A., Matson, P.A., Melillo, J.M., Mooney, H.A., Peterson, C.H., Pulliam, H.R., Real, L.A., Regal, P.J., Risser, P.G., (1991). The Sustainable Biosphere Initiative: An Ecological Research Agenda: A Report from the Ecological Society of America. Ecology, Vol. 72, No. 2, pp. 371-412.
• ICOMOS, (2014). İnsani Değer Olarak Miras ve Peyzaj Hakkında Floransa Bildirgesi. http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr Son erişim tarihi: 14.11.2022
• Jongman, R.H.G., (2004). The Context and Concept of Ecological Networks. Pp 7 33 In: Ecological Networks and Greenways Concept, Design, Implementation. Ed: Jongman, R.H.G. ve Pungetti, G., Cambridge University Press, UK. ISBN: 0 52153502 6
• Kupfer, JA., (2012). "Landscape ecology and biogeography: Rethinking landscape metrics in a post-FRAGSTATS landscape". Progress in Physical Geography: Earth and Environment, 36(3):400-420. doi:10.1177/0309133312439594
• Leitão, A.B., Muge, F., (2001). "The Role of Landscape Metrics in Environmental Planning and Management of Mining Activities". In X. Heping, Y. Wang and Y. Jiang (Editors). Proceedings APCOM’2001- 29th International Symposium on Computer Applications in the Minerals Industries, Balkema Publishers, 2001, pp. 713-718.At: China University of Mining and Technology, Beijing, China.
• Li, H., Reynolds, J.F. (1994) "A simulation experiment to quantify spatial heterogeneity in categorical maps". Ecology, 75, 2446–2455.
• Li, E., Endter-Wada, J., Li, S., (2019). "Dynamics of Utah’s agricultural landscapes in response to urbanization: A comparison between irrigated and non-irrigated agricultural lands". Applied Geography, 105, 58–72.
• Lise., Y. (2006). “Küre Dağları.” Kitap: Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları, Ed.: Eken, G.; Bozdoğan, M.; İsfendiyaroğlu, S.; Kılıç, D.T.; Lise, Y., Cilt 2 S:166-169, Doğa Derneği, Ankara.
• Liu, T., Yang, X., (2015). "Monitoring land changes in an urban area using satellite imagery, GIS, and landscape metrics". Appl Geogr., 56:42–54.
• McGarigal, K., Cushman, S.A., (2005). "The gradient concept of landscape structure".In: Issues and perspectives in landscape ecology. Eds. J. Wiens and M. Moss, 112–119. Cambridge: Cambridge University Press.
• McGarigal, K., Cushman, S.A., Ene, E., (2012). FRAGSTATS v4: Spatial Pattern Analysis Program for Categorical and Continuous Maps. Computer software program produced by the authors at the University of Massachusetts, Amherst.
• Available at the following web site: http://www.umass.edu/landeco/research/fragstats/fragstats.html Miller, W., Collins, M.G., Steiner, F.R., Cook, E., (1998). "An approach for greenway suitability analysis". Landscape and Urban Planning, 42, 91-105. DOI: 10.1016/s0169-2046(98)00080-2
• Odum, E.P. ve Barrett, G.W. (2008). Ekolojinin Temel İlkeleri. (Fundamentals of Ecology). Çev. Ed.: Işık, K., Palme Yayınları No: 469, Ankara. ISBN: 978-9944-341-74-5.
• Oğurlu, İ. ve Suri, L., (2021). "Kentsel Planlamanın Yaban Hayatı ile İlişkilendirilmesi ve Değerlendirilmesi", Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (31), 906-915.
• Ozcan, O., Aksu, G. A., Erten, E., Musaoglu, N., Çetin, M., (2019). "Degradation monitoring in Silvopastoral systems: A case study of the Mediterranean region of Turkey". Advances in Space Research, 63(1), 160-171.
• Özcan, O., (2008). Sakarya Nehri Alt Havzası’ın Taşkın Riski Analizinin Uzaktan Algılama ve CBS ile Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Bilişim Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, D. ve Kılıç Gül, F., (2011). "SCS Yüzey Akış Eğri Numarasının Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Belirlenmesi". TUFUAB VI. Teknik Sempozyumu, 23-26 Şubat 2011, Antalya Türkiye.
• Peng, J., Wu, J., Li, W., (2010). "Evaluating the effectiveness of landscape metrics in quantifying spatial patterns". Ecological Indicators, 10, 217–223. DOI:10.1016/j.ecolind.2009.04.017
• Prastacos, P., Chrysoulakis, N., Kochilakis, G., (2017). "Urban Atlas, land use modelling and spatial metric techniques". Cybergeo European Journal of Geography, Regional and Urban Planning, 815. https://doi.org/10.4000/cybergeo.28051
• Saaty, T.L. ve Vargas, L.G. (2012). “The possibility of group choice: pairwise comparisons and merging functions.” Social Choice & Welfare, Vol. 38, Issue 3, p481-496.
• Sertel, E., Topaloğlu, R., Şallı, B., Yay Algan, I., Aksu, G., (2018). "Comparison of Landscape Metrics for Three Different Level Land Cover/Land Use Maps". ISPRS International Journal of Geo-Information, 7(10), 408.
• Soil Conservation Service-SCS, (1956), (1964), (1972), (1985), (1993) Hydrology – National Engineering Handbook, Supplement A, Section 4, Chapter 10, Soil Conservation Service, USDA, Washington, D.C.
• Southworth, J., Nagendra, H., Tucker, C., (2010). "Fragmentation of a Landscape: Incorporating landscape metrics into satellite analyses of landcover change".Landscape Research, 27:3, 253-269, DOI: 10.1080/01426390220149511
• Steiner, F., McSherry, L., Cohen, J. (2000). “Land suitability analysis for the upper Gila River watershed.” Landscape and Urban Planning, 50, 199-214.
• Sundseth, K. ve Creed, P. 2008. NATURA (2000), Protecting Europe’s Biodiversity. European Commission, Directorate General for the Environment (Avrupa Komisyonu, Çevre Genel Müdürlüğü), Birleşik Krallık. ISBN 978 92 79 08308 2
• Szabó, S., Bertalan, L., Kerekes, Á., Novák, T.J., (2016). "Possibilities of land-use change analysis in a mountainousrural area: a methodo-logical approach". Int. J. Geographical Information Sci., 30(4):708–726. T.C. Dışişleri Bakanlığı. Sürdürülebilir Kalkınma. http://www.mfa.gov.tr/surdurulebilir-kalkinma.tr.mfa#:~:text=3%2D14%20Haziran%201992%20tarihleri,a%C3%A7%C4%B1s%C4%B1ndan%20%C3%B6nemli%20bir%20ad%C4%B1m%20olmu%C5%9Ftur. Son erişim tarihi: 06.11.2022
• UN-Brundtland Raporu, (1987). WCED (the World Commission on Environment and Development). Brundtland Report. Our Common Future. https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987our-common-future.pdf Son erişim tarihi: 09.11.2022
• UNESCO, ICCROM, ICOMOS, IUCN, (2011). Preparing World Heritage Nominations. Second edition, Yazarlar: Marshall, D., Badman, T, Bomhard, B., Rosabal, P., Dingwall, P., Denyer, S. ISBN 978-92-3-001029-4 https://whc.unesco.org/en/preparing-worldheritage-nominations/ Son erişim tarihi: 14.11.2022. URL-1, Avrupa Yeşil Mutabakatı Türkçe Çevirisi. http://yesildusunce.org/dl/uploads/yesilavrupamutabakati.pdf Son erişim tarihi: 05.11.2022
• URL-2, TÜİK-Adrese Dayalı Nüfus Verileri, 2021. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr Son erişim tarihi: 12.11.2022 URL-3, AsterDEM. https://asterweb.jpl.nasa.gov/gdem.asp Son erişim tarihi: 01.11.2022
• URL-4, The U.S. Department of Agriculture (USDA-NRCS) (2004). National Engineering Handbook, Bölüm 9 Hydrologic Soil-Cover Complexes. https://www.flrules.org/gateway/readRefFile.asp?refId=2983&filename=Part%20630%20 Hydrology_Estimation_DirectRunoff_StormRainfall_2004_July.pdf Son erişim tarihi: 08.12.2022
• URL-5 Urban Atlas, (2018). https://land.copernicus.eu/local/urban-atlas/urbanatlas-2018 Son erişim tarihi: 05.11.2022
• Vaz, E., De Noronha, T., Nijkamp, P., (2014). "Exploratory Landscape Metrics for Agricultural Sustainability". Agroecology and Sustainable Food Systems, 38:92–108.
• Wang, H., Li, C., (2021). "Analysis of scale effect and change characteristics of ecological landscape pattern in urban waters". Arabian Journal of Geosciences, 14:569. https://doi.org/10.1007/s12517-021-06831-y
• Wolff, S., Lakes,T, (2020). Characterising Agricultural Landscapes using Landscape Metrics and Cluster Analysis in Brandenburg, Germany. GI_Forum, Issue 1 Page: 89 – 98.
• Wolff, S., Hüttel, S., Nendel, C., Lakes, T., (2021). "Agricultural Landscapes in Brandenburg, Germany: An Analysis of Characteristics and Spatial Patterns". International Journal of Environmental Research, 15:487–507 https://doi. org/10.1007/s41742-021-00328-y
• Yurdakul, E. ve Özhatay, N. (2005). “Batı Küre Dağları.” Kitap: Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı. Ed.: Özhatay, N, Byfield, A., Atay, S., S: 100-102, WWF Türkiye, İstanbul. ISBN: 975-92433-7-7
• Zhang, L., Zhai, Z., Zhou, Y., Liu, S., Wang, L., (2022). "The Landscape Pattern Evolution of Typical Open-Pit Coal Mines Based on Land Use in Inner Mongolia of China during 20 Years". Sustainability, 14, 9590. https://doi.org/10.3390/su14159590