The Development of Climate Jurisprudence In The Light Of International and National Court Decisions

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 6, 168 - 209, 31.12.2024

Emel Ünal

Öz

Climate change in the world and especially in Türkiye, which is located in the Mediterranean basin, is increasingly showing its effect as a global threat. This situation changes the habits and the priorities of countries/societies in economic, social and judicially. Changin of climate is writing a new history with new concepts and new understandings. This study discusses the concept of climate change together with its elements in combating climate change and aims to address each of the instruments subject to the dispute in general. Climate change litigation has been categorised according to the forms of the authority to which the application is made, and recent detailed studies on the subject have been summarised in a way to provide brief information. We would like to emphasise that each issue addressed in this study or mentioned separately in footnotes may constitute the subject of another research on its own.

Anahtar Kelimeler

Mitigation of Greenhouse Gas Emissions, Climate Change Adaptation, Climate Change Litigation, Climate Change, Human Rights.

ULUSLARARASI VE ULUSAL MAHKEME KARARLARI IŞIĞINDA İKLİM İÇTİHADININ GELİŞİMİ

Öz

Dünyada ve özellikle Akdeniz havzasında yer alan Türkiye’de iklim değişikliği, küresel bir tehdit olarak artarak etkisini göstermektedir. Bu durum, devletlerin/toplumların alışkanlıklarını ve önceliklerini ekonomik, sosyal ve hukuksal açıdan değiştirmektedir. Yeni kavramlar ve yeni anlayışlarla iklimin değişmesi yeni bir tarih yazmaktadır. Bu çalışma; iklim değişikliği ile mücadelede iklim değişikliği kavramının unsurları ile birlikte ele alınarak uyuşmazlığa konu edilen araçların her birine genel itibariyle değinmeyi amaçlamaktadır. İklim değişikliği uyuşmazlıklarını, başvuru yapılan mercii şekillerine göre sınıflandırarak, konu hakkında son zamanlarda yapılan detaylı çalışmalar özet bilgiler içerecek şekilde toparlanmaya çalışılmıştır. İşbu çalışmada ele alınan veya dipnotlarda ayrıca değinilen her bir konunun kendi başına başka bir araştırmanın konusunu teşkil edebilecek nitelikte olduğunu da ayrıca belirtmek isteriz.

Anahtar Kelimeler

Sera Gazı Emisyonlarının Azaltımı, İklim Değişikliğine Uyum, İklim Değişikliği Uyuşmazlıkları, İklim Değişikliği, İnsan Hakları.

Kaynakça

• AÇIMUZ, Bige: “Devletin Yükümlülüklerine, Sorumluluğuna ve Yargıcın Yetkilerine Yaklaşımda Dönüştürücü Etkileri Bakımından Sistemik İklim Davaları”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, Cilt 19, Sayı 2, s.343-428.
• ALGAN, Bülent: Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku (Genel Kamu Hukuku) Anabilim Dalı, Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara, 2006.
• ALICA GÖKALP, Süheyla Suzan: “İklim Değişikliği Davaları”, Türkiye Barolar Birliği Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu Bülteni, 2020, Sayı 2, s.9-21.
• ARNTZ, Sandra / KROMMENDİJ, Jasper: “Historic and Unprecedented Climate Justice in Strasbourg”, The Transformation of European Climate Litigation, Ed. Maxim BÖNNEMANN & Maria Antonia TİGRE, Verfassungsbooks, Berlin, Kasım 2024, s.27-39.
• BEKTAŞ, Abdulkadir: “İklim Değişikliği Müzakereleri ve Türkiye’nin Mevcut Durumu”, (Ed.) BEKTAŞ, Abdulkadir: Küresel İklim Değişikliği ve Sosyo-Ekonomik Etkileri, TASAV, Ankara, 2022, s.283-317.
• BİLGİLİ, Muhammed Yunus: “Anayasal Bir Hak Olarak Çevre Hakkı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt 6, Sayı 2, s.563-584.
• CHOMSKY, Noam/POLLIN Robert: İklim Krizi ve Küresel Yeşil Yeni Düzen Gezegeni Kurtarmanın Politik Ekonomisi, Ütopya Yayınları, Ankara, 2021.
• ÇAKAN, Seher: “İklim Değişikliği ve Yaşam Hakkı: Urgenda Vakfı v. Hollanda Hükümeti Davası”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2023, Sayı 1, s.19-44.
• DEMİR, Ebru: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Çevre ve İklim Konusunda Kurduğu Yargısal Diyalog, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• DUYGUN, Ahmet Mert: “Bir Temel Hak Olarak “Kuşaklararası Adalet Hakkı Ve Çevre Hukuku: Federal Alman Anayasa Mahkemesi’nin ‘İklim Koruma Yasası’ Kararının Getirdikleri”, Küresel ısınma ve İklim Koruma Hukuku, Ed. Kutluhan BOZKURT, M. EUR., Legal Yayıncılık, İstanbul, 2024, s.87-96.
• ENGÜRÜLÜ ALÇIK, Merve: “AİHM’in Çevre İçtihadının İklim Değişikliği Davalarına Uygulanabilirliği”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2023, Cilt 72, Sayı 3, s.1007-1054.
• FIRAT, Engin: “Rights-Based Litigation In Tackling Climate Change: Can The ECtHR Be effective In Protecting Human Rights In The Context Of Climate Change?”, Law&Justice Review, Türkiye Adalet Akademisi, 2023, Sayı 26, s.89-140.
• GIDDENS, Anthony: İklim Değişikliği Siyaseti, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2023.
• GOSSERIES, Axel / KADAYIFÇI, Refia / ATALAY, Serde: Urgenda İklim Değişikliği Davası, Ekoloji Kolektifi, Ankara, 2019.
• GÖBELOĞLU, Alara: “Gelecek Nesil Hakları Perspektifi ve İklim Davaları”, Küresel ısınma ve İklim Koruma Hukuku, Ed. Kutluhan BOZKURT, M. EUR., Legal Yayıncılık, İstanbul, 2024, s.33-68.
• GÖNENÇ, Levent / WEIS, Lael: Yeşil Anayasacılık, TEPAV Yayınları, Ankara, 2023.
• GÜRLÜER, Afra Teren: Rights Of Future Generation: Right To Environment And Access To Natural Resources, Onikilevha Yayınları, İstanbul, 2024.
• HIGHAM, Catherine/KEUSCHNIGG, Isabela/CHAN, Tiffanie/SETZER, Joana: “What Does the European Court of HumanRights’ First Climate Change Decision Meanfor Climate Policy?”, The Transformation of European Climate Litigation, Ed. Maxim BÖNNEMANN & Maria Antonia TİGRE, Verfassungsbooks, Berlin, Kasım 2024, s.193-203.
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: Özgürlükler Hukuku, Alfa Yayınları, İstanbul, 1994.
• KARACA, Murat: “Greta Thunberg ve Diğerleri/Türkiye Başvurusu Bağlamında Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi”, İnsan Hakları Dergisi, 2021, Sayı 8, s.35-44.
• KAYNAK, İKLİM VE ÇEVRE MERKEZİ-REC TÜRKİYE: A’dan Z’ye İklim Değişikliği Başucu Rehberi, Ankara, 2023.
• KAYNAKÇIOĞLU, Uğur: Uluslararası Hukukta İklim Değişikliğinin Denizler Üzerindeki Etkisi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2023.
• KOVANCI, Ezgi: “İklim Krizini Hak Temelli Yaklaşım Özelinde Değerlendirme”, İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, 2022-3, Cilt 13, Sayı 37, s.1535-1565.
• KÖYBAŞI, Serkan: İklim Değişikliğine Karşı Yeşil Anayasalcılık, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• ÖZGİRGİN VARDAR, Senem/ŞEN, Mert Selim: “Çevre Hakkının İnsan Hakları Kapsamında Değerlendirilmesi ve Türkiye’de Çevre Hakkına Dair Deneyimin İncelenmesi”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 2024, Cilt 11, Sayı 24, s.1-33.
• ÖZKUL, Zeynep: Türk Anayasal Düzeninde ve Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerinde Grev Hakkı, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2011.
• ROSCHMANN, Christian / Çev. FIRAT, Engin: “İklim Değişikliği ve İnsan Hakları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 70, Sayı 4, s.1155-1198.
• SANCAKDAR, Oğuz: “İklim Değişikliğinin Kamu Hizmeti, Sürdürülebilir Kalkınma ve Temel Haklara Etkilerinden Kesitler ve İklim Davaları”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 2023, S.22, s.99-129.
• SCHNEIDER, Malte/HOLZER, Andreas/HOFFMANN, Volker H.: “Understanding The CDM’s Contribution To Technology Transfer”, Energy Policiy, Elsevier, 2008, Cilt 36, Sayı 8, s.2920-2928.
• TALU, Nuran: Türkiye’de İklim Değişikliği Siyaseti, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2015.
• TIGRE, Maria Antonia/BARRY, Margaret: Climate Change in the Courts: A 2023 Retrospective, Sabin Center for Climate Change Law, Columbia Law School, New York, 2023.
• TÖGEL, Akif: “Çevre Hakkının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Eklenmesi Sürecine Dair Bir Değerlendirme”, İnsan Hakları Dergisi, 2022, Sayı 10, s.32-34.
• TUĞAÇ, Çiğdem: “Kentsel İklim Adaleti ve İklim Değişikliğine Uyum İlişkisi”, (Ed.) KARATEPE, Şükrü: İklim Adaleti, İdealkent Yayınları, Ankara, 2023, s.137-159.
• TÜRKEŞ, Murat: “Türkiye’de Gözlenen ve Öngörülen İklim Değişikliği, Kuraklık ve Çölleşme”, Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 2012, Cilt 4, Sayı 2, s.1-32.
• UNITED NATIONS DEVELOPMENT PROGRAMME (UNDP)/COLUMBIA LAW SCHOOL SABIN CENTER FOR CLIMATE CHANGE LAW: Climate Change and Human Rights, Nairobi, 2015.
• UNITED NATIONS DEVELOPMENT PROGRAMME (UNDP)/COLUMBIA LAW SCHOOL SABIN CENTER FOR CLIMATE CHANGE LAW: Global Climate Litigation Report: 2023 Status Review, Nairobi, 2023.
• ÜNAL, Emel: Türkiye’de Memurların Sendikal Hakları Çerçevesinde Grev Hakkı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2012.
• WORLD BANK, “World Bank Reference Guide to Climate Change Framework Legislation”, EFI Insight-Governance, Washington, DC, 2020.