DİSK’in Kuruluşundan 15-16 Haziran’a Fabrika İşgalleri Sendika Özgürlüğü Eylemlerinden DİSK’i Savunmaya

Yıl 2022, , 1149 - 1192, 15.03.2022

Meliha Kaplan

https://doi.org/10.54752/ct.1097192

Cited By: 1

Öz

Sendika özgürlüğü ve sendika seçme hakkı 1960’lı yıllardan bugüne çalışma hukukunun ve emek tarihinin önemli sorun alanlarından biri olmuştur. Sendika özgürlüğünün olmazsa olmaz koşullarından biri sendika çokluğu ilkesidir. Sendika çokluğu ilkesi, işçilerin özgürce istedikleri sendikayı seçme hakkını somutlayan temel ilkelerden biridir. 1961 Anayasası ve 1963 yasaları ile benimsenen sendika özgürlüğü ve sendika çokluğu ilkelerinin bir sonucu olarak her işkolunda birden fazla sendikanın kurulmuş olması bu sendikalardan hangisinin toplu iş sözleşmesi bağıtlayacağı sorununu doğurmuştur. 1960’lı yıllarda toplu iş sözleşmesi imzalamak sendikaların var olabilmesinin en önemli koşuludur. Sendikaların bir işyerinde toplu iş sözleşmesi imzalayabilmesi için yetkili sendika olma zorunluluğu ise sendikalar arasında rekabete neden olmuştur. 1967 yılında DİSK’in kurulmasıyla sendikalar arası rekabet yoğunlaşmış, işverenler DİSK üyesi sendikaların yetki almasını önlemek istemiş, rakip sendikalar da zaman zaman işverenlerle işbirliği içinde hareket etmiştir. İşçilerin iradesine rağmen farklı sendikalar yetkili olduklarını iddia etmiştir. Bunun sonucunda birçok fabrikada işçiler sendika seçme özgürlüğünü savunmak için radikal eylemler, işgaller yapmıştır. Bu bağlamda çalışmamızda bu yıllarda birçok farklı gerekçeyle yapılan fabrika işgalleri arasında örgütlenme ve sendika seçme hakkını özgürce kullanabilmek amacıyla yapılan işgaller incelenmiştir. Bu sendika savunma eylemleri 1970 yılında Sendikalar Kanunu’nda yapılmak istenen düzenlemelere karşı gerçekleşen 15-16 Haziran Direnişi’ne giden süreçle birlikte değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sendika Seçme Özgürlüğü, Sendikal Rekabet, DİSK

Kaynakça

• Aydın, Z. (2012) Geleceğe Yazılmış Mektup 1968 Derby İşgali, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Aydın, Z. (2015) Grevden İşgale Singer Eylemleri, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Aydın, Z. (2020) “Derby İşgali 1968”,Çelik, A (der.) DİSK Tarihi içinde, İstanbul: DİSK Yayınları.
• Aydın, Z. (2020) “15-16 Haziran 1970: Büyük İşçi Direnişi”, Çelik, A (der.) DİSK Tarihi içinde, İstanbul: DİSK Yayınları.
• Aydın, Z. (2020) İşçilerin Haziranı 15-16 Haziran 1970, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Balkılıç, Ö. (2017) “Demir Dökümün Sıcağında Ağustos İşgali”. Toplumsal Tarih, Sayı: 281, 32-39.
• Birleşik Metal-İş (2019) “Türkiye Metal İşkolunda Faaliyet Gösteren Sendikalar Arasında Diyalog ve İşbirliğine Dair Ortak Anlaşma” http://www.birlesikmetalis.org/pdf/bmi-tm_protokol.pdf, Erişim Tarihi: 22.02.2022.
• Çelik A. ve Aydın Z. (2006) Paşabahçe 1966 Gelenek Yaratan Grev, İstanbul: Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı.
• Çelik, A. (2010) Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, A. (2017) “Saraçhane’den 15-16 Haziran’a İşçi Sınıfının Müstesna Yılları: Altmışlı Yıllar”, Kaynar, M. K. (der.) Türkiye’nin 1960’lı Yılları içinde, İstanbul: İletişim Yayınları: 633-666.
• Çelik, A. (2018) “DİSK’in Kuruluş ve Varoluş Yılları (1966-1970)”, Çalışma Toplum, 57, 617-663.
• Çelik, A. (2019). “Birleşik Metal-İş ve Türk Metal arasında tarihi anlaşma” www.birgün.net, https://www.birgun.net/haber/birlesik-metal-is-ve-turk-metal-arasinda-tarihi-anlasma-257118, Erişim Tarihi: 21.02. 2022.
• Çelik, A. (Ed.) (2020) DİSK Tarihi Kuruluş-Direniş-Varoluş, Cilt.1, İstanbul: DİSK Yayınları.
• Çelik, A. (2022) “Patron katakullisi ve işçi direnişleri” www.birgün.net, https://www.birgun.net/haber/patron-katakullisi-ve-isci-direnisleri-377959, Erişim Tarihi: 21.02. 2022.
• Dereli, B. (1977) Türkiye’de Sendika Demokrasisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Fişek, K. (1969) Türkiye’de Devlet-İşçi İlişkileri Açısından Devlete Karşı Grevlerin Kritik Tahlili, Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• İşeri, E. (2019) “Metal sendikaları anlaşması üzerinden Aziz Çelik’e “tarihi” itiraz!” sendika.org, https://sendika.org/2019/05/metal-sendikalari-anlasmasi-uzerinden-aziz-celike-tarihi-itiraz-550035/ Erişim Tarihi: 21.02. 2022.
• Koç, C. Ve Koç, Y. (2008) DİSK Tarihi Efsane mi Gerçek mi? 1967-1980, Ankara: Epos Yayınları.
• Maden İş Tarihi Çalışma Grubu (2017) Derinden Gelen Kökler (Cilt 1),İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları ve DİSK Birleşik Metal-İş Sendikası Ortak Yayını.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1969). “Millet Meclisi’nin 31. Birleşimi” 17. 01.1969.https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d02/c031/mm__02031031.pdf Erişim Tarihi: 13.12.2021.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1970). “23 Numaralı Geçici Komisyon Raporu” 3. 2. 1970.https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c006/mm__03006101ss0133.pdf Erişim Tarihi: 13.12.2021. Okay, Suphi Nahit (1978). “Toplu İş Sözleşmelerine Ait Yetki Uyuşmazlıklarında Referandum (Oylama) Sorunu”,Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını, Sayı 29, 89-107. https://dergipark.org.tr/download/article-file/9719 Erişim Tarihi: 20.01.2022.
• Öztürk, S. (2001) İşçi Sınıfı Sendikalar ve 15/ 16 Haziran, İstanbul: Sorun Yayınları.
• Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi (1988). “27 Mayıs Sonrası İşçi Eylemleri”. Cilt 6. İstanbul: İletişim Yayınları. ss.2008-2017.
• Sülker, K. (1980) Türkiye’yi Sarsan İki Uzun Gün, İstanbul: Yazarlar ve Çevirmenler Yayın Üretim Kooperatifi.
• Şafak, C (2017) Ereğli 1960-1965 Marrison Yapı İşçileri, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi; Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı’nın Ortak Yayını, İstanbul 1996.
• Zarakolu, R. “68’in Mirası”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, 1988, s. 2098.
• Arşiv Belgeleri, Gazete ve Dergiler Ant Dergisi, 21 Ocak 1969 Cumhuriyet, 30 Aralık 1969. Cumhuriyet, 31 Aralık 1969. Cumhuriyet, 7 Mayıs 1970. Cumhuriyet, 16 Haziran 1970. Cumhuriyet, 17 Haziran 1970. Cumhuriyet, 18 Haziran 1970. DİSK (1968) DİSK Kuruluş Bildirisi Ana Tüzüğü, İstanbul: DİSK Yayınları No:2. DİSK (1970) 3.Genel Kurul Çalışma Raporu, İstanbul: DİSK Yayınları No:5. DİSK Gazetesi, 20 Haziran 1970.
• DİSK (1973) Toplu Sözleşmeye Yetkili Sendikanın Tespitinde En Geçerli Gerçekçi Yol: Referandum, İstanbul: Murat Matbaacılık, DİSK Yayınları No: 10 Dünya, 6 Mayıs 1970. Hürriyet, 12 Ocak 1969. Maden İş Gazetesi, 7 Haziran 1969. Maden İş Gazetesi, 10 Eylül 1969.