Dünyada ve Türkiye’de Çalışan Yoksulluğu: İşgücü Piyasası ve Sosyal Koruma Politikaları Bağlamında Bir Değerlendirme

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 41, 63 - 114, 01.01.2014

Seyhan Erdoğdu Denizcan Kutlu

Öz

18. ve 19. Yüzyıl kapitalizmi koşullarında yaygın bir hal olarak var olan işçi sınıfının yoksulluğu, neo-liberal dönemde çalışan yoksulluğu kavramı ile yeniden gündeme gelmiştir. Uluslararası kuruluşlar, Avrupa Birliği AB ve çeşitli ülkeler, farklı kavram setleri ile çalışan yoksulluğunu tanımlamaktadırlar. İstatistiki veriler ve yapılan araştırmalar, tüm dünyada çalışan yoksulluğunun önemli bir boyutta olduğunu göstermektedir. Çalışan yoksulluğu, bireysel ve hanehalkı özelliklerini temel alan mikro yaklaşımlar ile işgücü piyasası ve refah devleti politikalarını temel alan makro yaklaşımlarla açıklanmaya çalışılmaktadır. Türkiye’nin çalışan yoksulları, bir yandan güvencesiz istihdam diğer yandan tek çalışanlı ve çok çocuklu hane yapısının birleşik ekonomik ve politik basıncı altında yaşamlarını sürdürmeye çalışmaktadırlar. Dünyada ve Türkiye’de, çalışan yoksulluğunu neo-liberal aktifleşme ve ücret dışı geçim araçları ile kontrol altına almaya çalışan politikalar, bu sorunu ortadan kaldırmak yerine yeniden inşa eden bir niteliktedir

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk, işçi sınıfı, çalışan yoksulluğu, Türkiye’de çalışan yoksulluğu

Working Poverty in the World and in Turkey: An Evaluation in the Context of Labour Market and Social Protection Policies

Öz

The poverty of working class which was a common occurrence under the conditions of 18th and 19th century capitalism, was reconceptualized in the neo-liberal era as working poverty. International organizations, the EU and various countries define working poverty with different sets of concepts. Statistical data and research show that the extent of working poverty is significant all over the world. Working poverty is explained by micro approaches based on individual and household characteristics and by macro approaches based on the welfare state and labor market policies. Working poor of Turkey are trying to survive under the combined economic and political pressures of the precarious employment and single earner household structures with many children. Both in other parts of the world and in Turkey, the policies aiming to control the working poverty by neo-liberal activation measures and by non-wage subsistence means, rebuilds working poverty rather than eliminate it

Anahtar Kelimeler

Poverty, working class, working poverty, working poverty in Turkey

Kaynakça

• Açıkalın, N. (2007) “Enformel Sektör ve Yoksulluk: Kentsel İşgücü Pazarı Üzerine Etkileri, İstanbul ve Gaziantep Örnekleri”, Sosyoekonomi, 2, 43-62.
• Aksoy, H.H. (2012) “Ulusal İstihdam Stratejisi’nin Politika Eksenlerinden Biri Olarak Eğitim-İstihdam İlişkisi”, Makal. A. (der.) Ulusal İstihdam Stratejisi: Eleştirel Bir Bakış, Ankara: Türk-İş/Ankara Üniversitesi SBF Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi Ortak Yayını, 50-64.
• Allegre, G. (2008) Working Poor in the EU: An Exploratory Comparative Analysis, Document de Travail, No: 2008-35. http://www.ofce.sciencespo.fr/pdf/dtravail/WP2008-35.pdf (30.09.2013).
• Andreb, H. J.; Lohmann., H. (2008) “Introduction: The Working Poor in Europe”, Andreb, H.J. ve Lohmann, H. (der.) The Working Poor in Europe içinde, UK: Edward Elgar., 1-17.
• Bahçe, S; Köse, A.H. (2010) “Krizin Teğet Geçtiği Ülkeden Krize Bakış: Teorinin Naifliği, Gerçekliğin Kabalığı”, Praksis, 22. 9-40.
• Bahçe, S.; Yücesan-Özdemir, G.; Voyvoda, E.; Özdemir, A.M.; Candan, A.M.; Kurt, İ.H. (2011a) Emek Politikaları: Ne Oluyor? Ne Yapmalı?, Ankara: Belediye-İş Yayınları.
• Bahçe, S.; Günaydın, F. Y.; Köse, A. H. (2011b) “Türkiye’de Toplumsal Sınıf Haritaları: Sınıf Oluşumları ve Sınıf Hareketliliği Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma”, Şahinkaya, S. ve Ertuğrul, İ. (der.) Bilsay Kuruç’a Armağan içinde, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Yayınları, 359-392.
• Bahçe, S.; Köse, A. H. (2012) “Yoksulluk: Hüzün ve Disiplin”, Mülkiye, 36(4), 19- 34.
• Bardone, L. ve A-C. Guio (2005) In-Work Poverty New commonly agreed indicators at the EU level Statistics in focus, Population and Social Conditions 5/2005, EUROSTAT. http://ec.europa.eu/employment_social/social_inclusion/docs/statistics5 -2005_en.pdf (09.03.2014).
• Barros, R. P.; Camargo, J. M. (1995) “Active Labout Market Policies and Poverty Alleviation”, Figueiredo, J.B. ve Shaheed, Z. (der.) New Approaches to Poverty Analysis and Policy-II, Reducing Poverty Through Labour Market Policies içinde, Geneva: ILO.
• Bennet, F.; Millar, J. (2005) Making work pay?, Benefits, 13:1, http://opus.bath.ac.uk/1190/1/Millar_makingworkpay2005_1.pdf (09.03.2014).
• BLS (2004) A Profile of the Working Poor, 2002, http://www.bls.gov/cps/cpswp2002.pdf (30.09.2013).
• Boyacıoğlu, H. (2013, 9 Ağustos) İşe gir, masrafı kafana takma, http://www.hurriyet.com.tr.
• Bradshaw, T. K. (2007) Theories of Poverty and Atni-Poverty Programs in Community Development, Journal of The Community Development Society, 38(1), http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/15575330709490182 (30.09.2013).
• Brady, D.; Fullerton, A. S.; Cross, J. M. (2010) “More Than Just Nickels and Dimes: A Cross-National Analysis of Working Poverty in Affluent Democracies”, Social Problems, 57(4), 559-585.
• Çakıroğlu, P. (2013, 23 Ocak) 3 çocuğa özel teşvikler geliyor, http://ekonomi.bugun.com.tr
• Çavuşoğlu, B. (2011) “Türkiye’de Çalışan Yoksulluğunun Genel Görünümü”, Sosyal Güvence, 1(1), 22-33.
• Çelik, A. (2010) “Muhafazakâr Sosyal Politika Yönelimi: Hak Yerine YardımYükümlülük Yerine Hayırseverlik”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 42, 63-81.
• Crettaz, E. (2011) Fighting Working Poverty in Post-industrial Economies Causes Trade-Offs and Policy Solutions, UK: Edward Elgar.
• ÇSGB (2012) Ulusal İstihdam Stratejisi Taslağı (2012-2023), Ankara: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı.
• DPT (2007) Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013 Gelir Dağılımı ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
• DPT ve BM (2010) Binyıl Kalınma Hedefleri Raporu Türkiye 2010, http://planipolis.iiep.unesco.org/upload/Turkey/Turkey_MDG_2010_turk ish.pdf (26.09.2013).
• Duncan, A. (2003) “Making Work Pay Policies and Employment Incentives”, CeESIfo Conference on Tax Policy and the Labour Market, Venice, http://www.cesifogroup.de/portal/page/portal/ifoContent/N/data/videolect/LECTUREPA GES2002/LECTURE-DUNCAN-2003.PDF (24.02.2014).
• Dünya Bankası (2002) “Yoksulluğun Azaltılması İçin Stratejiler”, Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Aktan, C.C. (der.) Ankara: Hak-İş Yayınları.
• Engels, F. (1997) İngiltere’de Emekçi Sınıfın Durumu, (çev. Yurdakul Fincancı), Ankara: Sol Yayınları.
• Erdoğan N. (der.) (2007) Yoksulluk Halleri, Ankara: İletişim Yayınları.
• Erdoğdu, S. (1994) “Dış Borç Krizine Farklı Yaklaşımlar”, Mülkiyeliler Birliği, XVIII (172), 33-50.
• Erdoğdu, S. (2004), “Sosyal Politikada ‘Avrupalı’ Bir Kavram: Sosyal Dışlanma”, Çalışma Ortamı, 75. 12-14.
• Erdoğdu, S. (2006) Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Sendikacılık, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Erdoğdu, S. (2009a) “Türkiye’de Kayıtdışı İstihdamın Bir Biçimi Olarak Çift Bordro”, Pars Esin, İlkay Savcı, Şenay Gökbayrak, Müge Ersoy Kart, Fatma Yıldırım (der.), Sosyal Politikada Güncel Sorunlar, Ankara: Ankara
• Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi Ortak Yayını, 149- 172.
• Erdoğdu, S. (2009b) “Sosyal Politikada Değişim ve Sosyal Güvenlik Reformu”, Uzgel, İ. ve Duru, B. (der.) AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara: Phoenix, 660-686.
• Erdoğdu, S. (2010a) “Avrupa Birliği’nde Sosyal Koruma ve Sosyal İçerme”, Türkiye’nin Adaylık Sürecinde Avrupa Birliği’nin İstihdam ve Sosyal Politikası, Ceylan-Ataman, B. (der.) Ankara: Siyasal Kitabevi, 101-142.
• Erdoğdu, S. (2010b) “Küresel Krizin İstihdama Etkileri ve Kriz Karşıtı İşgücü Piyasası Önlemleri”, Memleket Siyaset Yönetim, 12, 142-167.
• Erdoğdu, S. (2014) “Türkiye’de Asgari Ücret Tespit Komisyonu Kararlarında İşçi ve İşveren Temsilcilerinin Yaklaşımları (1969-2013)”, İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, DOI Numarası: *10.4026/1303- 2860.2014.0246*
• Esenyel, C. (2009) Türkiye’de ve Dünyada Şartlı Nakit Transferi Uygulamaları, Ankara: T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü.
• Eurofound (2004) Working Poor in the European Union, Seminar Report, http://www.Eurofound.europa.eu/pubdocs/2004/127/en/1/ef04127en.pd f (Erişim tarihi: 5.9.2012).
• Eurofound (2010) Working Poor in Europe, Luxembourg: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, http://www.Eurofound.europa.eu/pubdocs/2010/25/en/1/E F1025EN.pdf.
• Eurofound (2013) Wages: A working conditions and industrial relations perspective, Ireland: Eurofound.
• European Commission (2011) Employment and Social Developments in Europe, Brussels: European Commission.
• European Commission (2012) Employment and Social Development in Europe 2011, Luxembourg: Publications Office of the European Union.
• Eurostat (2010), In Work Poverty in the EU, Methodologies and Working Papers, Eurostat.
• Fleury, D.; Martin, F. (2006) When Working is not Enough to Escape Poverty: An Analyses of Canada’s Working Poor, Human Resources and Social Development Canada, http://tamarackcommunity.ca/downloads/vc/When_Work_Not_Enough. pdf (22.09.2013).
• Frazer, H.; Marlier, E. (2010) In-Work Poverty and Labour Market Segmentation in the EU: Key Lessons, EU Network of Independent Experts on Social Inclusion Synthesis Report, http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=8992&langId=en (30.09.2013).
• Gökbayrak, Ş. (2010) “Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Dönüşümü”, Çalışma ve Toplum, 25, 141-162.
• Gündoğan, N. (2007) Yoksulluğun Değişen Yüzü Çalışan Yoksullar, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Gündoğan, N.; Biçerli, M. K.; Aydın, U. (2005) The Working Poor: A Comperative Analysis, Munich Personal RePEc Archive, http://mpra.ub.unimuenchen.de/5096/ (25.09.2013).
• Güven, A. B. (2008). Post-Washington Consensus in Action: Lessons From Turkey, Paper presented at the Annual Meeting of the Canadian Association of Political Science University of British Columbia, Vancouver, BC, http://www.cpsaacsp.ca/papers-2008/Guven.pdf, (25.09.2013).
• Hacımahmutoğlu, H. (2009) Türkiye’de Sosyal Yardım Sisteminin Değerlendirilmesi, DPT Uzmanlık Tezleri, Ankara: DPT.
• Hall, A., ve Midgley, J. (2004) Social Policy For Development, Sage: London. ILO (2003) Working Out Of Poverty, http://www.ilo.org/public/english/standards/relm/ilc/ilc91/pdf/rep-ia.pdf , (20.09.2013).
• ILO (2005) Decent Work and Poverty Reduction Strategies, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@integration/do cuments/normativeinstrument/wcms_079965.pdf (19.09.2013).
• ILO (2011) Key Indicators of the Labour Market, 7th edition, Geneva: ILO.
• ILO (2012) Global Employment Trends 2012, Geneva: ILO.
• İŞ-KUR (2012) 2012 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara: İŞ-KUR.
• İŞ-KUR (2013) 7. Genel Kurul Çalışma Raporu, Ankara: İş-Kur.
• Jaumotte, F. (2003) Female Labour Force Participation: Past Trends and Main Determinants in OECD Countries, Organisation for Economic Co-operation and Development, Economics Department Working Papers No. 376, http://search.oecd.org/officialdocuments/displaydocumentpdf/?doclangua ge=en&cote=eco/wkp(2003)30 (24.02.2014).
• Kahraman F. (2011) Yoksulluğun Değişen Yüzü Çalışan Yoksullar: İstanbul Sancaktepe Kemal Türkler Mahallesi Üzerine Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kahraman, F. (2010) “Çalışan Yoksulların Haklar İronisi: Metalaştırılmış Çalışanlar”, Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı, http://www.sosyalhaklar.net/2010/bildiri/kahraman.pdf (25.09.2013).
• Kapar, R. (2004) “Uygun İş Bağlamında Çalışan Yoksullar”, Sosyal Siyaset Konferansları 48. Kitap, İstanbul Üniversitesi Yayınları, http://www.sosyalkoruma.net/pdf/06.pdf (25.09.2013).
• Kapar, R. (2006) “Aktif İşgücü Piyasası Politikaları”, Prof. Dr. Toker Dereli’ye Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 55, Sayı: 1.
• Kapar, R. (2010) “Türkiye’de Çalışan Yoksullar”, ASOMEDYA Ankara Sanayi Odası Yayın Organı, (Kasım-Aralık), http://www.sosyalkoruma.net/pdf/asocalisan.pdf (25.09.2013).
• Kapsos, S. (2004) Estimating Growth Requirements For Reducing Working Poverty: Can The World Halve Working Poverty by 2015?, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@ed_emp/@emp_elm/docu ments/publication/wcms_114248.pdf (30.09.2013).
• Karadeniz, O. (2011) “Türkiye’de Atipik Çalışan Kadınlar ve Yaygın Sosyal Güvencesizlik”, Çalışma ve Toplum, 29, 88-129.
• KEİG Platformu (2013) Türkiye’de Kadın Emeği ve İstihdamı Sorun Alanları ve Politika Önerileri II, İstanbul KEİG.
• Kim, M. (1998) “The Working Poor: Lousy Jobs or Lazy Workers?”, Journal of Economic Issues, 32 (1), 65-78.
• Kök, S. (2011) Kent Yoksulluğu ve Siyaset: Ankara Örneği, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Terzi, Tez Danışmanı: Serpil Sancar, Ankara.
• Köse, A. H.; Bahçe, S. (2009a) “‘Yoksulluk’ Yazınının Yoksulluğu: Toplumsal Sınıflarla Düşünmek”, Praksis, 19, 385-419.
• Köse, A.H.; Bahçe, S. (2009b) “‘Hayırsever’ Devletin Yükselişi: AKP Yönetiminde Gelir Dağılımı ve Yoksulluk”, Uzgel, İ. ve Duru, B. (der.) AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara: Phoenix Yayınları, 492-509.
• Kutlu, D. (2010) “Sosyal Politikada Dönüşüm: Gerekçekler ve Gerçekler Işığında Emeklilik Düzenlemesi”, İktisat Dergisi, 513, 29-37.
• Kutlu, D. (2012) “Türkiye İşgücü Piyasasında Güncel Gelişmeler ve Güvencesizleşme Örüntüleri”, Güvencesizleştirme: Süreç, Yanılgı, Olanak, Göztepe, Ö. (der.), Ankara: NotaBene Yayınları, 61-116.
• Lohmann H. (2009) “Welfare States, Labour Market Institutions and the Working Poor: A Comperative Analysis of 20 European Countries”, European Sociological Review, Vol. 25, 4, 489- 504, http://www.diw.de/documents/publikationen/73/diw_01.c.81443.de/ dp776.pdf (20.09.2013).
• Majid, N. (2001) The Size Of The Working Poor Population in Developing Countries, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/--- emp_strat/documents/publication/wcms_079322.pdf (30.09.2013).
• Makal, A. (ed.) (2012) Ulusal İstihdam Stratejisi: Eleştirel Bir Bakış, Ankara: Türk-İş / Ankara Üniversitesi SBF Sosyal Politika ve Araştırma Uygulama Merkezi Ortak Yayını
• Marx, I.; Verbist, G. (2008) “Combating In-Work Poverty in Europe: The Policy Options Assessed”, Andreb, H.J. ve Lohmann, H. (der.) The Working Poor in Europe içinde, UK: Edward Elgar.
• Marx, K. (1978) Kapital, 1. Cilt, (çev. Alaattin Bilgi), Ankara: Sol Yayınları. Marx, K. (1969) “Wages, Prices and Profits”, Karl Marx and F. Engels, Selected Works, Moscow: Progress Publishers, 1969, Vol. 2.
• Metin, B. (2011) Türkiye’de 2000 Sonrasında Uygulanan Ekonomik ve Sosyal Politikalar Temelinde Yoksulluk Sorunu: “Ankara’da Uygulamalı Bir Araştırma”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Eyüp Bedir, Ankara.
• Miliband, R. (1974) “Politics and Poverty”, Wedderburn D. (der.) Poverty, Inequality and Class Structure içinde, Cambridge: Cambridge University Press, 183-196.
• Mütevellioğlu, N.; Işık, S. (2009) “Türkiye Emek Piyasasında Neoliberal Dönüşüm”, Mütevellioğlu, N. ve Sönmez S. (der.) Küreselleşme, Kriz ve Türkiye’de Neoliberal Dönüşüm içinde, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 159-204.
• Odabaşı, F. (2009) Yoksullukla Mücadelede İstihdamın Rolü, Ankara. T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü. OECD (1999) Making Work Pay Policies, http://www.oecd.org/eco/outlook/2087845.pdf (18.09.2013).
• Önder, İ. (2004) “Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele”, Toplum ve Hekim, 19 (1), 19-22.
• Öniş, Z., ve Şenses, F. (2003) Rethinking the Emerging Post-Washington Consensus: A Critical Appraisal, Economic Research Center Working Paper, http://www.erc.metu.edu.tr/menu/series03/0309.pdf, (25.09.2013).
• Özşuca, Ş. T. (2003) Esneklik ve Güvenlik İkileminde Türkiye Emek Piyasası, Ankara: İmaj Yayınevi.
• Pearson, M; Scarpetta, S. (2000) An Overview: What Do We Know About The Policies To Make Work Pay, http://www.oecd.org/eco/growth/2676194.pdf (18.09.2013).
• Peet, R. (1975) “Inequality and Poverty: A Marxist-Geographic Theory”, Annals of the Association of American Geographers, Vol. 65, No. 4, pp.564- 571.
• Pen˜a-Casas, R. and Latta, M. (2004) Working Poor in the European Union, Luxembourg: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, http://www.Eurofound.europa.eu/pubdocs/2004/67/en/1/ef0467en.pdf
• Rauhut, D., N. Hatti ve C-A. Olsson (Eds) (2005), Economists and Poverty: From Adam Smith to Amartya Sen, New Delhi: Vedams ebooks.
• Rowntree, B. S. (1901) Poverty: A Study in Town Life, London: MacMillan.
• Rowntree, B. S. (1942) Poverty and Progress: a second social survey of York, UK: Penguen.
• Rowntree, B.S. (1951) Poverty and the Welfare State: A Third Social Survey of York Dealing Only with Economic Questions, UK: Longman.
• Saad-Filho, A. (2010) Growth, Poverty and Inequality: From Washington Consensus to Inclusive Growth, DESA Working Paper No.100, http://www.un.org/esa/desa/papers/2010/wp100_2010.pdf.
• Sallan Gül, S.; Gül, H. (2008) “Türkiye’de Yoksulluk, Yoksulluk Yardımları ve İstihdam”, Oktik, N. (der.) Türkiye’de Yoksulluk Çalışmaları içinde, İzmir: Yakın Kitabevi Yayınları, 361-396.
• Shipler, D. K. (2005) The Working Poor: Invisible in America, UK: Vintage.
• Singley, S.G.; Callister, P. (2003) “Work Poor or Working Poor? A Comparative Perspective On New Zeland’s Jobless Households”, Social Policy Journal of New Zeland, 20, http://www.msd.govt.nz/about-msd-and-ourwork/publications-resources/journals-and-magazines/social-policyjournal/spj20/work-poor-or-working-poor-20-pages134-15.html (23.09.2013).
• Sönmez, M. (2010) “Teğet”in Yıkımı... Dünyada ve Türkiye’de Küresel Krizin 2009 Enkazı ve Gelecek, İstanbul: Yordam.
• Spannagel, D. (2013) In-Work in Europe: Extent, Structure and Casual Mechanisms, http://cope-research.eu/wp-content/uploads/2013/03/Inwork_Poverty_in_Europe.pdf, (30.09.2013).
• Suğur, N.; Suğur, S.; Çetin, O. B.; Şavran, T. G.; Akarçay, E. (2008a) “Hizmet Sektöründe Çalışan Yoksulların Yoksulluk Algıları Üzerine Bir Araştırma”, İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 10 (4), 1-29.
• Suğur, N.; Suğur, S.; Şavran, T. G. (2008b) “Türkiye’de Orta Sınıgın Mazbut Hizmetkarları: Gündelikçiler, Kapıcılar ve Çocuk Bakıcıları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 63 (3), 161-183.
• Şenses, F. (2004) “Yoksulluğun Küreselleşmesi mi? Küreselleşmenin Yoksulluğu mu?”, Toplum ve Hekim, 19 (1), 13-18.
• Şenses, F. (2006) Küreselleşmenin Öteki Yüzü Yoksulluk, Ankara: İletişim Yayınları.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (tarihsiz) Sosyal Yardım Programlarımız, http://www.sosyalyardimlar.gov.tr/upload/sosyalyardimlar.gov.tr/mce/2012/gen el/birl estirilmis_sosyal_yardimlar.pdf (02.12.2013)
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı SYDGM (2012) 2012 Sosyal Yardım İstatistikleri Bülteni, http://www.sosyalyardimlar.gov.tr/upload/Node/11873/files/SYGM_201 2.pdf (27.09.2013).
• T.C. Başbakanlık (2005) Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma 9, Sosyal Güvenlik Reformu: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• T.C. Başbakanlık (2007) Sosyal Riski Azaltma Projesi, Ankara: T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü.
• T.C. Başbakanlık (2008) Stratejik Plan 2009-2013, Ankara: T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü.
• T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (2010) Sosyal Yardım Algısı ve Yoksulluk Kültürü, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı DDK (2009) Türkiye’de Sosyal Yardımlar ve Sosyal Hizmetler Alanındaki Yasal ve Kurumsal Yapının İncelenmesi, Aile, Çocuk, Özürlü, Yaşlı ve Diğer Kişilere Götürülen Sosyal Hizmetlerin ve Sosyal Yardımların Genel Olarak Değerlendirilmesi, Bu Hizmetlerin Düzenli ve Verimli Şekilde Yürütülmesinin ve Geliştirilmesinin Sağlanması Hakkında, Araştırma ve İnceleme Raporu, http://www.tccb.gov.tr/ddk/ddk29.pdf (27.09.2013).
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2012a) Orta Vadeli Program (2013-2015), Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2012b) Onuncu Kalkınma Planı Sosyal Hizmetler ve Yardımlar Sistemi Çalışma Grubu Raporu. Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2013a) Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2013b) Orta Vadeli Program (2014-20216), Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• Thorbecke, E. (2009) “Kalkınma Doktrininin Evrimi, 1950-2005”, Şenses, F:. (der.) Neo-liberal Küreselleşme ve Kalkınma Seçme Yazılar içinde, (çev. Haki Pamuk) İstanbul: İletişim Yayınları, 123-176.
• Toksöz, G. (2012) “Ulusal İstihdam Stratejisi Kadınlar ve Gençler İçin Ne Getiriyor?”, Makal. A. (der.) Ulusal İstihdam Stratejisi: Eleştirel Bir Bakış, Ankara: Türk-İş/Ankara Üniversitesi SBF Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi Ortak Yayını, 36-50.
• World Bank (1990) World Development Report 1990 Poverty, Washington D.C.: WB.
• World Bank (1991) Assistance Strategies to Reduce Poverty, Washington D.C.: WB.
• World Bank (1992) Operational Directive 4.15, Washington D.C.: WB.
• Wayenberge, E. V. (2009) “Washington Mutabakatı’ndan Washington Sonrası Mutabakata Kalkınma Yanılsamaları”, Şenses, F. (der.) Neo-liberal Küreselleşme ve Kalkınma Seçme Yazılar içinde, (çev. Elif Karaçimen) İstanbul: İletişim Yayınları, 307-346.
• Williamson, J. (2004) A Short History of the Washington Consensus, Paper commissioned by Fundación CIDOB for a conference “From the Washington Consensus towards a new Global Governance, Barcelona, http://www.iie.com/publications/papers/williamson0904-2.pdf, (25.09.2013).
• Yeldan, E. (2009) “Finans Çağında Eklemlenme Kalıpları: Neoliberal Küreselleşmenin Çevresel Bir Ekonomisi Olarak Türkiye Örneği”, Mütevellioğlu, N. ve Sönmez S. (der.) Küreselleşme, Kriz ve Türkiye’de Neoliberal Dönüşüm içinde, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 129-158.
• Yentürk, N. (2013) “Türkiye’de Yoksullara Yönelik Harcamalar”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 40, 433-464.
• Yılmaz, C. (2010) Risk Kapıyı Kırınca Kentlerde Yoksulluk, Dayanışma, Güven ve Güvenlik, İstanbul: Libra.
• Yücesan-Özdemir, G.; Özdemir, A.M. (2008) Sermayenin Adaleti Türkiye’de Emek ve Sosyal Politika, Ankara: Dipnot.
• Yücesan-Ödemir, G.; Kutlu, D. (2011) “Türkiye’’de Sosyal Yardımlar: İktisadi, Siyasi ve Kültürel Yapılar Üzerine Bir Çözümleme”, Uluslararası Yoksullukla Mücadele Stratejileri Sempozyumu Deneyimler ve Yeni Fikirler Bildiriler Kitabı, Ankara: T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, 363-378, http://www.sosyalyardimlar.gov.tr/upload/Node/22869/files/tr_cilt1.pdf (3.3.2014).
• Zabcı, F. (2009). Dünya Bankası Yanılsama ve Gerçekler, İstanbul: Yordam Kitap.