Kütahya Fincancılar Belgeleri Tarihteki İlk Toplu İş Sözleşmeleri mi?

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 65, 791 - 814, 01.01.2020

Aziz Çelik , M. Emin Çaycı

Öz

Dünya tarihinde ilk toplu iş sözleşmesinin 1766 tarihinde Kütahya’da imzalandığına dair iddialara hem sosyal politika ve endüstri ilişkileri literatüründe hem de çeşitli medya mecralarında zaman zaman rastlanmaktadır. Bu değerlendirmelerin dayanağı Kütahya fincancılarının çalışma koşullarına ilişkin Osmanlı arşivlerinde yer alan belgelerdir. Fincancılara ilişkin belgelerin, özellikle sosyal politika literatüründe “tarihteki ilk toplu iş sözleşmesi” olarak ele alınması, iddianın bilimsel bir değerlendirmeye tabi tutulmasını gerekli kılmıştır. “İlk toplu iş sözleşmesi” iddialarına dayanak olarak kullanılan belge Kütahya Şer’iye Sicilinin 3. cildinde yer alan 280. hükümdür. 4 Safer 1180/12 Temmuz 1766 tarihli belgede, Kütahya fincancı esnafından usta ve kalfaların günlük üretim miktarı, ücretler, işyeri dışında kaçak üretim yapmama ve var olan işletmelerin dışında yeni işletme açılmaması konusunda kadı ve şahitler huzurunda anlaştıklarını kabul ettikleri ifade edilmektedir. Ancak bilindiği gibi dönemin en önemli özelliği devletin üretim ve çalışma ilişkilerini sıkı şekilde kontrol etmesidir. Mahkemelere yapılan şikayetler içerisinde yeni işyerleri açma ve kaçak üretim konuları başı çekmekteydi. Esnaflar loncaların sorumluluğundaki konularda dahi devlet yetkililerine başvurmaktaydı. Ayrıca şartlara uymayan esnafın ölüme bedel kürek cezasına çarptırılmayı kabul etmesi bu belgenin sözleşmesel ilişkilerde görülmeyen çok katı bir düzenleme olduğunu göstermektedir. Bu belgede yer alan husus esas olarak devletin yeni bir düzenlemeyi taraflara kabul ettirmesidir. Henüz lonca düzeninin çözülmemiş olması, “özgür emek” ve sözleşmesel iş ilişkilerinin ortaya çıkmamış olması, özellikle toplu pazarlığın olmazsa olmaz ögesi olan işçi tarafının örgütlü pazarlık gücünün sendika benzeri örgütlenme yokluğu o dönemde Osmanlı’da toplu iş sözleşmesinden söz etmeyi olanaklı kılmamaktadır. Kütahya belgelerinin tarihteki ilk toplu iş sözleşmeleri olduğu iddiası bilimsel açıdan kabul edilebilir değildir. Bu iddia tipik bir anakronizm örneğidir

Anahtar Kelimeler

İlk toplu iş sözleşmesi, emek tarihi, tarihte anakronizm, çalışma ilişkileri

Are the Kütahya Porcelain Cup Manufacturers Documents the First Collective Bargaining Agreement in History?

Öz

The claims that the first collective bargaining agreement in the world was signed in Kütahya province in Turkey in 1766 are occasionally encountered both in the social policy and industrial relations literature and in various mainstream media channels. The basis of these claims is the documents of the Kütahya porcelain cup makers in the Ottoman archives regarding their working conditions. The fact that the documents related to the porcelain cup makers are considered as the “first collective bargaining agreement in the history” particularly in the social policy literature made it necessary to make a scientific assessment of the claim. The document used as the basis for the claims of the “first collective bargaining agreement” is the 280th provision in the 3rd volume of the registry of Kütahya sharia court. In the document dated July 12, 1766, it is stated that the masters and journeymen from Kütahya porcelain cup guild agreed with the daily production amount and wages, not to make illegal production outside the workplace and not to open a new business outside the existing enterprises, and accept them before the judge and witnesses. However, as it is known, the most important feature of the period is that the state tightly controlled the relations of production and labour. Among the complaints made to the courts, opening new workplaces and illegal production issues were the leading issues. At that time, craftsmen applied to state officials even on matters under the responsibility of the guilds. Besides, the fact that the tradesmen who do not comply with the conditions agree to be punished with death shows that the document is a very strict regulation that is not seen in contractual relations. The point in these documents is that the state imposes new regulation on the parties. The fact that the guild order has not been resolved yet, the "free labour" and the contractual labour relations have not emerged, especially the absence of the organized bargaining power union-like organization which is the indispensable element of collective bargaining, does not make it possible to talk about the collective bargaining agreement in the Ottoman period. The claim that Kütahya documents are the first collective bargaining agreements in history is not scientifically acceptable. This claim is a typical example of anachronism

Anahtar Kelimeler

First collective bargaining agreement, labour history, the anachronism in history, labour relations

Kaynakça

• COA, A. DVNSMHM.d23/174
• COA, A. DVNSMHM.d47/381
• COA, A. DVNSMHM. d 51/4
• COA. A. DVNSMHM. d. 58/272
• COA, C. İKTS. 4/177
• COA, C. İKTS. 20/951
• COA, C. İKTS. 24/1199
• COA, C.BLD. 9/422.
• COA, C. BLD. 17/803
• COA, C. BLD. 75/3706
• COA, MŞH.ŞSC.d./ 6295 (Kütahya 3 nolu Şer’iye Sicili)
• COA, MŞH.ŞSC.d/ 2095 (Bolu 831 nolu Şer’iye Sicili)
• COA, YB.04 4/30
• Akdağ, M. (2018) Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Akdağ, Ö. ve Kurtulmuş, M. (Ed.) (2016) Ahilik ve Meslek Ahlakı, Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları.
• Albayrak, S. (2017) Batı Emperyalizmine Karşı Osmanlı’nın Direnişi, Üçüncü Baskı, İstanbul: İz Yayınları.
• Cem, İ. (1986) Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, İstanbul: Cem Yayınları.
• Ekinci, Y. (1990) Ahilik ve Meslek Eğitimi,Ankara: MEB Yayınları.
• İnalcık, H. (2009),Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I. İstanbul: İşbankası Kültür Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2016) İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kevorkian, R.H. ve Paboudjian, P.B. (2012) 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, İstanbul: Aras Yayınları.
• Makal, A. (Ed.) (2019) Çalışma İlişkileri Tarihi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını
• Nişancı, Ş. (2002) 15. ve 16. Yüzyıllarda Osmanlı İktisat Zihniyeti, Okumuş Adam Yayınları.
• Oyan, O. (2016) Feodalizmden Kapitalizme, Osmanlı’dan Türkiye’ye, İstanbul: Yordam Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2017) Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Talas, C. (1976) Sosyal Ekonomi, İkinci Kitap, 4. Bası, Ankara: S Yayını.
• Tez, Z. (2016) Meslekler Tarihi, İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2014)Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara. TTK Yayınları.
• Üçok,C. ve Mumcu, A. (1991) Türk Hukuk Tarihi, Ankara: Savaş Yayınları.
• Webb, S. and B. Webb (1902) Industrial Democracy, New Edition in Two Volumes Bound in One, New York and Bombay: Longmans, Green and Co.
• Webb, S. and B. Webb (1920) The History of Trade Unionism, Revised Edition, Extented to 1920, New York: Longmans, Green and Co.
• Yazgan, T. (1982) Türkiye’de Sendikal Hareketler (Kısa Tarihçe), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Yazıcı, E. (2004) Osmanlı’dan Günümüze Türk İşçi Hareketi, Ankara: İlke-Emek Yayınları.
• Zaim, S. (1986), Çalışma Ekonomisi, 7. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Ağır, S. ve Yıldırım, O. (2017) “Gedik: Bir İsmin Ne Önemi Var?”. Ekmek Aslanın Ağzında: Osmanlı Şehirlerinde Hayatlarını Kazanmak İçin Mücadele Eden Zanaatkarlar (Der: SuraiyaFaroqhi). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. s. 235-254.
• Arık, F.Ş. (1997). “Osmanlılarda Kadılık Müessesi 1”, A.Ü. OTAM Dergisi. S. 8. s. 1-70.
• Baer, G. (1963) “Türk Loncalarının Yapısı ve Bu Yapının Osmanlı Sosyal Tarihi İçin Önemi”. (Çev: Ferlier, S.). Ankara. A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi. C.8. S. 14. s. 99-119.
• Çelik, A. (2017) “Tarihte ilk toplu iş sözleşmesi efsanesi”, BirGün gazetesi, (8 Mayıs 2017).
• Çelik, B. (2004) “Osmanlı Lonca Sistemi İçinde Yamaklık Olgusu”, A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi. C. 23. S. 36. s. 61-78.
• Edgerton, W. F. (1951) “The Strikes In Ramses III'sTwenty-Ninth Year”, JournalofNearEasternStudies, July 1951, Volume X, Number 3. Pp. 137- 145.
• Ekinci, E. B. (2005) “Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler ve Kadılık Müessesi Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. C. 3. S. 5. s. 417-439.
• Gülaçtı, N. (2018) “Kütahya Seramik ve Çinicilik Zanaat/Sanatının Tarihsel Süreci ve Gerileme Nedenleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 58, 31-40.
• Güler, İ. (2000) “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Esnaf ve Zanaatkarları ve Sorunları Üzerine Gözlemler”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, C.1. S.2. s. 121-158. Hürriyet gazetesi, 10.12.2002.
• Karaca, B. (2014) “Ahi Baba”, Ahilik Ansiklopedisi,Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, K. (2007) “Tanzimat’tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar”, A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi C. 26. S. 41. s. 101-112.
• Kazıcı, Z. (1999). “Osmanlılarda İhtisab”,Osmanlı 3 (İktisat),Yeni Türkiye Yayınları. s. 113-124.
• Oğuz, M. ve Akgündüz, A. (1998) “Hüccet”,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18. s.446-450.
• Öztürk, İ. H. (2011) Tarih Öğretiminde Anakronizm Sorunu: Sosyal Bilgiler ve Tarih Ders Kitaplarındaki Kurgusal Metinler Üzerine Bir İnceleme, Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 2.
• Türktüzün. M (2019) “Osmanlı Döneminde Kütahya’nın Ticari Hayatı”, Dumlupınar Gazetesi, 2 Haziran 2019.
• Ünsur, A. (2010) “Kütahya Fincancılar Esnafı Anlaşması”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 575-589.
• Antuğ, M. (2015), “Tarihte bilinen iş toplu iş sözleşmesi” tarih.im Youtube kanalı, https://www.youtube.com/watch?v=lVT7cAxPgWs, Uşak Üniversitesi Tarih Bölümü (Erişim: 29 Şubat 2020).
• Gülaçtı, N. (2011),“Günümüz Kütahya’sında Seramik-Çini Üretimive Durum Tespiti”, (Yayımlanmamış̧ Sanatta Yeterlik Tezi). Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Eskişehir.
• Kütahya Valiliği (2017), “Kütahya” http://www.kutahyakulturturizm.gov.tr/Eklenti/56724,kutahya-tanitimwebepdf.pdf?0