Topraktan Kopan Küçük Köylülerin Kentte Tutunma Çabası Açısından Mevsimlik Tarım İşçiliği Şanlıurfa Örneği Üzerinde Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 69, 1233 - 1262, 01.01.2021

Ayşegül Arslan , Mihriban Şengül

Öz

Kapitalist üretim ilişkilerinin tarıma ve kırsal toplumsal yapıya nüfuzunun derinleştiği oranda küçük köylülüğün tasfiyesi hızlanmaktadır. Bu süreçte köylüler, kendi içlerinde farklılaşarak kapitalist üretim ilişkilerine dahil olmakta ve topraktan koptukları oranda da kentlere göç etmektedirler. Hane temelli kırsal geçim olanaklarını kaybedip kente göç eden bu nüfusun önemli bir kısmı, işçileşmek yoluyla toprakla yeniden ilişkilenmektedir. Türkiye gibi geç kapitalistleşmiş ülkeler, bu süreci halen canlı bir biçimde yaşamaktadır. Türkiye’de küçük köylülüğün çözülmesi ve tarımda işçileş tir me, ülkenin her bir coğrafi bölgesinin kendi özgül koşulları içinde gerçekleşmektedir. Bu bağlamda, pre-kapitalist ilişkilerin ve küçük köylülüğün yaygın olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi, çarpıcı bir örnek oluşturmaktadır. Niteliksiz işgücünü soğuracak altyapıdan yoksun olmasına karşın kendi çevresinden göç alan bu Bölge kentlerinde, topraktan koparak kente göç eden az topraklı veya topraksız köylülerin önlerine çıkan seçeneklerden biri yine tarım işçiliğidir. Nitekim mevsimlik tarım işçilerinin büyük bölümü, kırdan göçle gelmiştir ve kentlerin çeper mahallelerinde yaşamaktadır. Başka bir söyleyişle, kentsel mekânda yaşamakta, kentte ve kırsal alanda mevsimlik tarım işçiliği yapmaktadırlar. Bu araştırmada, köylülüğün çözülmesi süreciyle kente göçle gelenleri mevsimlik tarım işçiliğine iten ekonomik ve toplumsal dinamikler açıklanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, Şanlıurfa kent merkezinde mevsimlik tarım işçilerinin yoğun olarak yaşadığı üç mahallede yarı yapılandırılmış ve derinlemesine görüşme teknikleri kullanılarak saha araştırması yapılmış, elde edilen bulgular nitel olarak analiz edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kavramlar: Küçük köylülük, kırsal alan, kentsel mekân, göç, mevsimlik tarım işçiliği

Seasonal Agrıcultural Work in Terms of Struggle to Hold on to City of Small Villagers Who Separated From The Rural Lands: A Research in the Sample of Şanlıurfa

Öz

The elimination of the small peasantry accelerates to the extent that the capitalist production relation deepens into agriculture and social structure. In this process, peasants become involved in capitalist relations of production by differentiating themselves and migrate to cities at the rate at which they are separated from the rural land. A major part of this population, which has lost its rural livelihoods based on households and migrated to the urban, is reassociated with the rural land through labor. Late-developed capitalized countries such as Turkey are still living through this process vividly. The dissolution of the small peasantry and labor in agriculture takes place within the specific conditions of each region of the country. In this context, the Southeastern Anatolia Region, where pre-capitalist relations and small peasantry are prevalent, is a striking example. In the cities of this region, which receive immigration from their surroundings, despite the lack of infrastructure to absorb unqualified labor force, one of the options for the villagers with little or no land who migrate from the rural land to the urban is agricultural work. Hence, most of seasonal agricultural workers migrated from the countryside and live in the peripheral neighborhoods of the urbans. In other words, they live in urban areas and do seasonal agricultural work in urban and rural areas. In this study, the economic and social dynamics that pushed the migrants to the city to seasonal agricultural work as a result of the dissolution of the small peasantry were tried to be explained. For this purpose, field research was carried out using semi-structured and indepth interview techniques in three neighborhoods where seasonal agricultural workers live intensively in Sanliurfa city center. And the findings of field study was analyzed qualitatively

Anahtar Kelimeler

Small peasantry, rural land, urban space, migration, seasonal agricultural work

Kaynakça

• AKÇAY, Adnan, (1999), “Toprak Ağalığından Kapitalist İşletmeciliğe Türkiye Tarımında Büyük Topraklı İşletmeler”, O. Baydar (der.), 75. Yılda Köyden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı, ss. 115-131.
• AKŞİT, Bahattin, (1967), Türkiye’de Azgelişmiş Kapitalizm ve Köylere Girişi, Ankara: ODTÜ Öğrenci Birliği Yayınları.
• BENEK, Sedat, (2006), “Şanlıurfa İlinin Tarımsal Yapısı, Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, ss. 67-91.
• BERNSTEIN, Henry, (2014), Tarımsal Değişimin Sınıfsal Dinamikleri, çev. O. Köymen, İstanbul: Yordam.
• BEŞİKÇİ, İsmail, (1992), Doğu Anadolu’nun Düzeni Sosyo-Ekonomik ve Etnik Temeller I, Ankara: Yurt Kitap.
• BRENNER, Robert P., 2001, “The Low Countries in the Transition to Capitalism”, Journal of Agrarian Change, Vol. 1, No. 2, pp. 169-241.
• Cumhuriyet Halk Partisi, (CHP), (1999), “Doğu ve Güneydoğu Bölgesi’nden Göç”, O. Baydar (der.), 75. Yılda Köyden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı, ss. 334-342.
• ÇELEBİCAN, Gürgân, (1970), “Türkiye’nin Toprak Yapısı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 1-2, ss. 139-168.
• ÇELEBİCAN, Gürgân, (1972), “Köy Envanter Etütlerine Göre Türkiye’de Tarımsal Toprakların Dağılımı”, Ankara Üniversitesi Hukuku Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, ss. 139-168.
• ÇELİK, Coşku, (2017), “Kırsal Dönüşüm ve Metalaşan Yaşamlar: Soma Havzası’nda İşçileşme Süreçleri ve Sınıf İlişkileri”, Praksis, Sayı: 43, ss. 785-810.
• CHILDE, Gordon, (2014), Tarihte Ne Oldu?, çev. A. Şenel, M. Tuncay, İstanbul: Kırmızı.
• ÇINAR, Sidar, (2014), Öteki Proletarya De-Proletarizasyon ve Mevsimlik Tarım İşçileri, Ankara: Nota Bene.
• ÇINAR Sidar, K. Lordoğlu, (2011), “Mevsimlik Tarım İşçileri: Marabadan Ücretli Fındık İşçiliğine”, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu, Kocaeli Üniversitesi.
• Diyarbakır Sanayi Odası (DSO), (1999), “GAP Bölgesinde Arazi ve Mülkiyet Yapısı”, O. Baydar (der.), 75. Yılda Köyden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı, ss. 80-83.
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), (1990), Güneydoğu Anadolu Projesi Master Plan Nihai Raporu Cilt: 1, http://yayin.gap.gov.tr/guneydogu-anadolu-projesi- masterplan-calismasi-master-plan-nihai-raporu-cilt-1-yayin-96aa15d7ad.html, Erişim Tarihi: 10. 07. 2020.
• ERDOST, M. İlhan, (1988), Kapitalizm ve Tarım, Ankara: Onur.
• EREN, Z. Ceren, (2017), “Köylülüğün İtibar Kaybı: Bakırçay Havzası Dağ Köylerinden Kadınların Anlatıları ve Kırsal Dönüşüm”, Praksis, Sayı: 43, ss. 811-838.
• Eyyübiye Belediyesi, (2014), 2015-2019 Stratejik Planı, https://www.eyyubiye.bel.tr/kategori/28/1/stratejik-plan, 15.09.2019. Erişim Tarihi:
• GÜREL, Burak, (2014), “Türkiye’de Kırda Sınıf Mücadelelerinin Tarihsel Gelişimi”, S. Savran vd. (ed.), Marksizm ve Sınıflar: Dünyada ve Türkiye’de Sınıflar ve Mücadeleleri, ss. 303-385, İstanbul: Yordam.
• HARVEY, David, (2004), “Yeni Emperyalizm: Mülksüzleşme Yoluyla Birikim”, Praksis, Sayı: 11, ss. 23-48.
• HARVEY, David, (2008), Yeni Emperyalizm, çev. H. Güldü, İstanbul: Everest.
• HOBSBAWM, Eric, (1996), Kısa 20. Yüzyıl 1914-1991 Aşırılıklar Çağı, 1. Basım, İstanbul: Sarmal.
• IŞIK, Oğuz, M. M. Pınarcıoğlu, (2002), Nöbetleşe Yoksulluk: Sultanbeyli Örneği, İstanbul: İletişim.
• Karacadağ Kalkınma Ajansı, (2012), Şanlıurfa-Diyarbakır Kentsel Alt Bölge Kalkınma Yaklaşımı, https://www.karacadag.gov.tr/Dokuman/Dosya/www.karacadag.org.tr_162_ BD8C66NE_sanliurfa__diyarbakir_kentsel_alt_bolge_kalkinma_yaklasimi.pdf, Erişim Tarihi: 20.7.2020.
• KAYGALAK, Sevilay, (2008), Kapitalizmin Taşrası, İstanbul: İletişim.
• KEYDER, Çağlar, (1982), Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929), Ankara: Yurt Kitap.
• KEYDER, Çağlar, (1988), “Türk Tarımında Küçük Meta Üretiminin Yerleşmesi”, Türkiye’de Tarımsal Yapılar, Ş. Pamuk, Z. Toprak (der.), Ankara: Yurt Kitap.
• KEYDER, Çağlar, Z. Yenal, (2015), Bildiğimiz Tarımın Sonu: Küresel İktidar ve Köylülük, İstanbul: İletişim.
• KIRAY, Mübeccel, (1998), Kentleşme Yazıları, İstanbul: Bağlam.
• KIRAY, Mübeccel, (1999), “Sosyo-Ekonomik Hayatın Değişen Yüzü”, O. Baydar (der.), 75. Yılda Köyden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı, ss.151-162.
• KÖYMEN, Oya, (1999), “Cumhuriyet Döneminde Tarımsal Yapı ve Tarım Politikaları”, O. Baydar (der.), 75. Yılda Köyden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı, ss. 1-30.
• KÖYMEN, Oya, (2008), Kapitalizm ve Köylülük: Ağalar, Üretenler ve Patronlar, İstanbul: Yordam.
• ÖNAL, Nevzat, (2017), “Tarım ve Köylülük Sorunlarına Dair Bir Tartışma Çerçevesi” Praksis, Sayı: 43, ss. 727-739.
• ÖZUĞURLU, Metin, (2011), Küçük Köylülüğe Sermaye Kapanı: Türkiye’de Tarım Çalışmaları ve Köylülük Üzerine Gözlemler, Ankara: Nota Bene.
• PONTING, Clive, (2000), Dünyanın Yeşil Tarihi, çev. A. Başcı-Sander, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• SENCER, Mustafa, (1999), “Toprak Reformu Çabaları ve Tartışmaları”, O. Baydar (der.), 75. Yılda Köyden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı, ss. 22-25.
• ŞENGÜL, Mihriban, (2017), “Türkiye’de Sermaye Kapanı’ndaki Köylülerin HES Karşıtı Mücadelesi: Köylülerin Korumaya Çalıştığı Doğa mı?”, İdeal Kent, Sayı: 21, ss. 57-90.
• TOPRAK, Zafer, (1997), “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Adana’da Amele Buhranı ve Amele Talimatnamesi”, Toplumsal Tarih, Sayı: 41, ss. 7-10.
• TÜTENGİL, Cavit Orhan, (1977), 100 Soruda Kırsal Türkiye’nin Yapısı ve Sorunları, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• UYAR-MURA, Elif S., (2017), “Tarımsal İşletmelerin İstihdam Stratejileri: Adapazarı Örneği”, Praksis, Sayı: 43, ss. 859-834.
• YILDIRIM, Uygar D., (2015), Türkiye Tarımında Yapısal Dönüşüm Mevsimlik Tarım İşçileri: Sakarya Örneği, İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı.
• YILDIRIM, Uygar D., (2017), “Orhan Kemal ve Yaşar Kemal Romanlarında Tarımsal Dönüşüm ve Mevsimlik İşçiler”, Praksis, Sayı: 43, ss. 859-894.
• YILDIRMAZ, Sinan, (2010), “Kırsal Yapının Dönüşümü, Göç ve Gecekondu”, B. Şen ve A. E. Doğan (der.), Tarih, Sınıflar ve Kent, Ankara: Dipnot, , ss. 398- 464.