Türkiye’de Emeğin Bir Mücadele Aracı Olarak İş İhtilafları: 1936-1963

Yıl 2010, Cilt: 2 Sayı: 25, 41 - 64, 01.01.2010

İlker İnan Akçay

Öz

1936 tarihli İş Kanunu, grev ve lokavt yollarına başvurulmasını yasaklamış; iş uyuşmazlıklarının çözümü için zorunlu uzlaştırma ve hakem yoluna gidilmesini öngörmüştür. Kanun’la, ağırlıkla devlet görevlilerinden oluşan ve görevi toplulukla iş uyuşmazlıklarını çözüme kavuşturmak olan il hakem kurulları kurulmuştur. Taraflara bu kurulların aldığı kararlara, ulusal düzeyde kurulmuş olan Yüksek Hakem Kurulu nezdinde itiraz edebilme olanağı da tanınmıştır. Toplulukla iş ihtilafları, Kanun’un getirdiği bu sistem içerisinde, işçilerin, işyeri düzeyinde toplu bir biçimde hak arayabilmelerinin ve çalışma koşullarına etki edebilmelerinin tek aracı olarak ortaya çıkmıştır. İşçiler, 1939-1963 yılları arasındaki dönemde, uygulamada karşılaşılan çeşitli aksaklıklara rağmen, bu aracı sınırlı bir biçimde kullanmıştır. Mekanizma, 1951 yılında sendikaların toplulukla iş uyuşmazlığı çıkarma hak ve yetkisinin tanınmasının ardından daha etkin bir biçimde kullanılabilmiştir. Çıkarılan uyuşmazlıkları karara bağlayan Yüksek Hakem Kurulu’nun kararlarının Resmi Gazete’de yayınlanmış olması, döneme ilişkin pek çok verinin günümüze ulaşabilmesini sağlamıştır. Çalışmada belirtilen döneme ait Yüksek Hakem Kurulu kararlarının taranması yoluyla, bu mekanizmanın çalışma koşulları üzerindeki etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada toplulukla iş uyuşmazlıklarının daha çok sendikalar tarafından kullanıldığı, uyuşmazlıklara konu olan başlıca talebin ücret artışları olduğu ve bu mekanizmanın kullanımının, ücretler başta olmak üzere, çalışma şartları üzerinde sınırlı da olsa bir iyileşme sağladığı belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler

İş Uyuşmazlıkları, Yüksek Hakem Kurulu, Yürürlükteki İş Şartı.

Labour Disputes As a Mean of Struggle of Labour in Turkey

Öz

Turkish Labor Code of 1936, outlawed strikes and lockouts and instituted a system of conciliation and compulsory arbitration for all labor disputes. Labor Code, established local arbitration councils for resolution of collective labor disputes and a Supreme Arbitration Council for resolution of appeals. In period of 1939-1963, to provoke a collective labor dispute had become the only mean for workers to demand collective rights and to influence working conditions at workplace level. Despite several imperfections emerged during practice of this system, workers used this mechanism in a limited way by the mediation of their representatives between the period of 1939-1951. In 1951, Turkish Labor Code was amended and trade unions’ right to provoke collective labor disputes was recognized. After trade unions had entitled to provoke collective labor disputes, this mechanism was used more effectively by workers and their representatives. Supreme Arbitration Council resolutions which had settled collective labor disputes were published on Official Journal of Turkish Republic and thanks to this, data regarding this period could be found on issues of Official Journal. This paper questions whether collective labor disputes of the period of 19391963 had became an effective tool for workers’ struggle to provide better living conditions for themselves. Supreme Arbitration Council resolutions of 1939-1963 were reviewed in order to attain information about conditions of workers

Anahtar Kelimeler

Labor Disputes, Supreme Labor Councils, Current Work Conditions.

Kaynakça

• Boratav, K. (2005) Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002, Ankara: İmge Kitabevi, 9. Baskı.
• Boratav, K. (2006) Türkiye’de Devletçilik, Ankara: İmge Kitabevi, 2. Baskı.
• Coşkundeniz, İ. (1955) “Toplulukla İş İhtilafları, Hazırlanması ve Yürütülmesi Meseleleri”, Sosyal Siyaset Konferansları, 7, 61-83.
• Esen, B.N. (1944) Türk İş Hukuku, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Gülmez, M. (1991) Türkiye’de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi), Ankara: Türkiye Ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, 2. Baskı.
• Keyder, Ç. (2007) Türkiye’de Devlet Ve Sınıflar, İstanbul: İletişim Yayınları, 12. Baskı.
• Koçak, H. (2008) “50’leri İşçi Sınıfı Oluşumunun Kritik Bir Uğrağı Olarak Yeniden Okumak”, Çalışma ve Toplum, 18, 69-85.
• Makal, A. (1999) Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Makal, A. (2002) Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Makal, A. (2007) “Türkiye’de 1946-1960 Dönemindeki Grev Tartışmaları ile Grevler Üzerine Bir Çözümleme Denemesi”, Ameleden İşçiye - Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ökçün, A. G. (1971) 1920-1939 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Saymen, F. H. (1954) Türk İş Hukuku, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Talas, C. (1953) “Kollektif İş İhtilaflarının Halli İle Görevli Tahkim Sistemimiz Hakkında Bazı Düşünceler”, SBF Dergisi, 8/1, 12-21.
• Talas, C. (1961) İçtimai İktisat, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, İkinci Baskı.
• Talas, C. (1976) Sosyal Ekonomi, Ankara: S Yayını, Dördüncü Baskı.
• Talas, C. (1992) Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tolga, M. V. (1958) İş Hukuku, İstanbul: Yüksek İktisat Ve Ticaret Okulu, Üçüncü Baskı.
• Toydemir, S. (1951) “Türkiye’de İş İhtilaflarının Tarihçesi Ve Bugünkü Durumu”, İçtimai Siyaset Konferansları, 4, 45-66.
• Tuna, O. (1956) “Memleketimizde Sendikaların Üzerinde Durdukları Meseler”, Sosyal Siyaset Konferansları, 8, 103-119.
• Tuna, O. (1967) “Türkiye’de Cebri Tahkim Sistemi VE Tatbikatı 1939- 1963” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 26, Sayı 1-4, (35-52).
• Tuna, O. (1969) Toplu İş Sözleşmesi Düzeninin İktisadi Ve Sosyal Tesirleri Ön Araştırma Raporu, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
• Zaim, S. (1956) İstanbul Mensucat Sanayiinin Bünyesi Ve Ücretler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Zaim, S. (1974) Türkiye’de Ücret Ve Gelirler Siyaseti, Ankara: Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Yayını.