BibTex RIS Kaynak Göster

Tütün Sektöründe Yabancı Yatırım: Reji Deneyimi Işığında Bugünü Anlamak

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 37, 91 - 118, 01.01.2013

Melda Yaman Öztürk Nuray Ertürk Keskin

Öz

Tütün Rejisi, Osmanlı kaynakları üzerindeki Avrupa kontrolünü açık bir statüye kavuşturan Duyunu Umumiye sistemi içinden doğan çok-uluslu bir yabancı sermaye yatırımıdır. Reji, 1887 yılında Samsun’da da bir tütün fabrikası kurmuştur. Reji İdaresi’nin kurulması tütününü bölgede başlıca geçim kaynağı olmasına yol açmış, Samsun’da iktisadi, finansal ve toplumsal ilişkileri çok boyutlu etkilemiştir. Ondokuzuncu yüzyılda Osmanlı Devleti’nde doğrudan sermaye yatırımı örneği olarak Samsun Reji Tütün Fabrikası, 2000’li yıllar Türkiyesi’nde özelleştirmesi tamamlanan Tekel’in Samsun yöresine etkilerinin erken örneğini oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Tütün Rejisi tütün üretimi Samsun Duyunu Umumiye yabancı doğrudan yatırımlar

Kaynakça

  • BCA. 30..18.1.1/ 7.31.3., 1 Eylül 1923
  • BCA. 30..18.1.1/ 8.42.3., 2 Aralık 1923.
  • BCA. 30..18.1.1/ 12.74..15., 5 Şubat 1925
  • BCA. 30..18.1.1/ 21.60.3., 22 Eylül 1926.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi
  • BOA. DH.MKT./22/24, 10.L.1310 (1893)
  • BOA. BEO / 189/14113, 10.L.1310 (1893).
  • BOA. BEO /2799 /209894, 12.S.1324 (1906).
  • BOA. DH.MKT. /2623 /66, 10.N.1326 (1908).
  • BOA. DH.MKT./ 2639/33, 29.N.1326 (1908).
  • BOA. DH.MKT./ 2640/85, 30.N.1326 (1908).
  • BOA. DH.MKT. / 1776 /64, 15.Ra.1308 (1890).
  • BOA, DH.EUM.3.Şb/9/21, 11.C.1335 (1917).
  • BOA: DH.MKT./3/1030, 12.L.1323 (1905).
  • BOA: DH.MKT./25/2375, 20.Ra.1318 (1900).
  • Baskın, R. (2006) “Tarladan Reji İşçisine Tütün Emeği”, Fabrikanın Zilleri Sustu Adı Kaldı: Reji içinde, Samsun Yerel Tarih Grubu Yayınları, 25-35.
  • Berzeg, K. (1994) “Osmanlı’nın Döneminde Ekonomik Gelişme ve Samsun Örneği”, Toplumsal Tarih, Sayı: 12, 38-39.
  • Blaisdell, D. C. (1979) Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Denetimi: Osmanlı Duyunu Umumiye İdaresinin Anlamı, Kuruluşu ve Faaliyeti (Çev. Ali İhsan Dalgıç), İstanbul Matbaası, İstanbul.
  • Boratav, K., Ökçün, G. ve Pamuk, Ş. (1984) “Osmanlı Ücretleri ve Dünya Ekonomisi”, Yapıt, 4 (49), 62-76.
  • Darkot, B. (1980) “Samsun Maddesi”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi.
  • Dığıroğlu, F. (2007) Trabzon Reji İdaresi -1883-1914, Osmanlı Bankası, Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
  • Doğru, N. (2009) “Tekel’i Önce Soydular, Sonra İşçilerini Dövdürdüler”, Vatan Gazetesi.
  • Doğruel, F. ve Doğruel, A. S. (2000) Osmanlı’dan Günümüze Tekel, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
  • du Velay, A. (1978) Türkiye Maliye Tarihi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Neşriyatı, Ankara.
  • Ekinci, M. F. (2008) Türkiye’nin Mali İntiharı, Platin, Ankara.
  • Eldem, E. (2000) Osmanlı Bankası Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Ferid, H. (2008) Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi, Cilt III – Bankacılık, (Haz. Mehmet Hakan Sağlam), T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, İstanbul.
  • Samsun Büyükşehir Belediyesi (2009) Geçmişten Geleceğe Samsun Albümü, I. Cilt, (Osmanlı Dönemi), Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Geyikdağı, V. N. (2008) Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye (1854-1914), Hil Yayınları, İstanbul.
  • Güler, B. A. (2006) “Yönetimde Özerklik Sorunu: Duyunu Umumiyei Osmanlı Meclisi İdaresi 1881-1948”, Memleket Siyaset Yönetim, Mayıs 2006/1, 97-119.
  • Gülmez, M. (1980) “Bir Belge Bir Yorum: 1909 Tatil-i Eşgal Yasası ve Grev”, Toplum ve Bilim, Sayı:12, Kış, 50-64.
  • Güzel, Ş. (1981) “Bir Yanıt”, Toplum ve Bilim, 13, Bahar, 157-168.
  • Hazine Müsteşarlığı (2009) Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu –2008, Ankara.
  • Karakışla, Y. S. (1998) “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1908 Grevleri”, Toplum ve Bilim, Sayı:78, 187-209.
  • Kaygalak, S. (2007) “Kır, Kent ve Kapitalizme Geçiş: Bursa Örneği”, Praksis, Sayı: 17, 201.
  • Kazgan, H. (1997) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Bankacılık Tarihi, Türkiye Bankalar Birliği, İstanbul.
  • Kazgan, H. (1999) Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi- Cilt I, Kuruluştan Cumhuriyet’e, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası.
  • Marx, K. ve Engels, F. (1977) Kapitalizm Öncesi Ekonomi Biçimleri, (Çev. M. Belli), Sol Yayınları.
  • Merzifon Amerikan Koleji, http://www.merzifonum.com/modulephp?name=kolej, erişim tarihi: 27.12.2010.
  • Morawitz, C. (1978) Türkiye Maliyesi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını, Ankara.
  • Noviçev, A.D. (1979) Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi, (Çev. N. Dinçer), Onur Yayınları, Ankara.
  • Oktar, T. (1992) Osmanlı Devletinde Reji Şirketi, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul.
  • Özen, H. ve Sert, A. (2006) “Karadeniz’de Unutulan Endüstri Mirası”, Gazi Üniv. Müh. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21 (3), 499-508.
  • Öztürk, M. Y. ve Akduran, Ö. (2010) “Tütün Tarlalarında Kadın Emeği: Bafra’da Tütün Üreticisi Olmak”, S. Dedeoğlu ve M. Y. Öztürk (der.), Kapitalizm, Ataerkillik ve Kadın Emeği içinde, SAV Yayınları.
  • Parvus Efendi (2005) Türkiye’nin Mali Tutsaklığı, (Haz. Muammer Sencer), İleri Yayınları, İstanbul.
  • Ramber, L. (1975) Gizli Notlar, (Baskıya Haz.: Niyazi Ahmet Banoğlu), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
  • Quataert, D. (1984) “Reji, Kaçakçılık ve Osmanlı Hükümeti”, (Social Disintegration and Popular Resistance in the Ottoman Empire 1881-1908 adlı kitabın ikinci bölümünü kısaltarak çeviren M. Tunçay), Yapıt, No: 48, 68-85.
  • Quataert, D. (2008) Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Quataert, D. (tarihsiz) “19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İşçi ve Devlet”, Osmanlı Tarihi 5. Cilt: Toplum, 77-85.
  • Quataert, D. (1987) Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908) Yurt Yayınları, Ankara.
  • Sarısakal, B. (2010) Samsun Regie (Tütün) Fabrikası, http://www.bakisarisakal.com/ SAMSUN%20REJ%C4% B0%20FABR%C4%B0KASI.pdf, erişim tarihi 30.10.2010.
  • Sarısakal, B. (2007) Samsun Saat Kulesi, http://samsun01.blogcu.com/samsun-saat- kulesi-yil-1927/736505 erişim tarihi: 06.09.2010
  • Thobie, J. (1977) Intérêts et Impérialisme Français dans l’Empire Ottoman (1895 - 1914), Publications de la Sorbonne Imprimerie Nationale, Paris.
  • R. Vadala (1934) Samsoun – Passé – Présent-Avenir, 96.
  • Yıldırır, Ö. K. (2006) “Türk Kooperatifçilik Tarihi İçerisinde Samsun'un Yeri”, C. Yılmaz (der.), Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap içinde ,Samsun Büyükşehir Belediyesi, Samsun.
  • Yorulmaz, Ş. (2000) “Osmanlı-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Topraklarında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşrutiyet Kazanması (19. Yüzyıl - 20. Yüzyıl Başları)”, OTAM, 11, Ankara, 697-768.

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 37, 91 - 118, 01.01.2013

Melda Yaman Öztürk Nuray Ertürk Keskin

Öz

The Tobacco Regié was a multinational foreign direct investment that had emerged from the Public Debts Duyunu Umumiye system, and this system in turn signified the foreign control over Ottoman resources. Regié established a tobacco factory in Samsun in 1887. While the Regié Administration caused tobacco production to become the main source of income in Samsun and its towns, it affected economic, financial and social relations in the region. In fact as a foreign direct investment in the Ottoman Empire, in the 19th century, Samsun Regie tobacco factory can be seen as an early example of the impacts of privatization of Tekel on Samsun

Anahtar Kelimeler

Tobacco Regié tobacco production Samsun Public Debts foreign direct investment

Kaynakça

  • BCA. 30..18.1.1/ 7.31.3., 1 Eylül 1923
  • BCA. 30..18.1.1/ 8.42.3., 2 Aralık 1923.
  • BCA. 30..18.1.1/ 12.74..15., 5 Şubat 1925
  • BCA. 30..18.1.1/ 21.60.3., 22 Eylül 1926.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi
  • BOA. DH.MKT./22/24, 10.L.1310 (1893)
  • BOA. BEO / 189/14113, 10.L.1310 (1893).
  • BOA. BEO /2799 /209894, 12.S.1324 (1906).
  • BOA. DH.MKT. /2623 /66, 10.N.1326 (1908).
  • BOA. DH.MKT./ 2639/33, 29.N.1326 (1908).
  • BOA. DH.MKT./ 2640/85, 30.N.1326 (1908).
  • BOA. DH.MKT. / 1776 /64, 15.Ra.1308 (1890).
  • BOA, DH.EUM.3.Şb/9/21, 11.C.1335 (1917).
  • BOA: DH.MKT./3/1030, 12.L.1323 (1905).
  • BOA: DH.MKT./25/2375, 20.Ra.1318 (1900).
  • Baskın, R. (2006) “Tarladan Reji İşçisine Tütün Emeği”, Fabrikanın Zilleri Sustu Adı Kaldı: Reji içinde, Samsun Yerel Tarih Grubu Yayınları, 25-35.
  • Berzeg, K. (1994) “Osmanlı’nın Döneminde Ekonomik Gelişme ve Samsun Örneği”, Toplumsal Tarih, Sayı: 12, 38-39.
  • Blaisdell, D. C. (1979) Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Denetimi: Osmanlı Duyunu Umumiye İdaresinin Anlamı, Kuruluşu ve Faaliyeti (Çev. Ali İhsan Dalgıç), İstanbul Matbaası, İstanbul.
  • Boratav, K., Ökçün, G. ve Pamuk, Ş. (1984) “Osmanlı Ücretleri ve Dünya Ekonomisi”, Yapıt, 4 (49), 62-76.
  • Darkot, B. (1980) “Samsun Maddesi”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi.
  • Dığıroğlu, F. (2007) Trabzon Reji İdaresi -1883-1914, Osmanlı Bankası, Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
  • Doğru, N. (2009) “Tekel’i Önce Soydular, Sonra İşçilerini Dövdürdüler”, Vatan Gazetesi.
  • Doğruel, F. ve Doğruel, A. S. (2000) Osmanlı’dan Günümüze Tekel, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
  • du Velay, A. (1978) Türkiye Maliye Tarihi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Neşriyatı, Ankara.
  • Ekinci, M. F. (2008) Türkiye’nin Mali İntiharı, Platin, Ankara.
  • Eldem, E. (2000) Osmanlı Bankası Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Ferid, H. (2008) Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi, Cilt III – Bankacılık, (Haz. Mehmet Hakan Sağlam), T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, İstanbul.
  • Samsun Büyükşehir Belediyesi (2009) Geçmişten Geleceğe Samsun Albümü, I. Cilt, (Osmanlı Dönemi), Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Geyikdağı, V. N. (2008) Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye (1854-1914), Hil Yayınları, İstanbul.
  • Güler, B. A. (2006) “Yönetimde Özerklik Sorunu: Duyunu Umumiyei Osmanlı Meclisi İdaresi 1881-1948”, Memleket Siyaset Yönetim, Mayıs 2006/1, 97-119.
  • Gülmez, M. (1980) “Bir Belge Bir Yorum: 1909 Tatil-i Eşgal Yasası ve Grev”, Toplum ve Bilim, Sayı:12, Kış, 50-64.
  • Güzel, Ş. (1981) “Bir Yanıt”, Toplum ve Bilim, 13, Bahar, 157-168.
  • Hazine Müsteşarlığı (2009) Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu –2008, Ankara.
  • Karakışla, Y. S. (1998) “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1908 Grevleri”, Toplum ve Bilim, Sayı:78, 187-209.
  • Kaygalak, S. (2007) “Kır, Kent ve Kapitalizme Geçiş: Bursa Örneği”, Praksis, Sayı: 17, 201.
  • Kazgan, H. (1997) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Bankacılık Tarihi, Türkiye Bankalar Birliği, İstanbul.
  • Kazgan, H. (1999) Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi- Cilt I, Kuruluştan Cumhuriyet’e, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası.
  • Marx, K. ve Engels, F. (1977) Kapitalizm Öncesi Ekonomi Biçimleri, (Çev. M. Belli), Sol Yayınları.
  • Merzifon Amerikan Koleji, http://www.merzifonum.com/modulephp?name=kolej, erişim tarihi: 27.12.2010.
  • Morawitz, C. (1978) Türkiye Maliyesi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını, Ankara.
  • Noviçev, A.D. (1979) Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi, (Çev. N. Dinçer), Onur Yayınları, Ankara.
  • Oktar, T. (1992) Osmanlı Devletinde Reji Şirketi, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul.
  • Özen, H. ve Sert, A. (2006) “Karadeniz’de Unutulan Endüstri Mirası”, Gazi Üniv. Müh. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21 (3), 499-508.
  • Öztürk, M. Y. ve Akduran, Ö. (2010) “Tütün Tarlalarında Kadın Emeği: Bafra’da Tütün Üreticisi Olmak”, S. Dedeoğlu ve M. Y. Öztürk (der.), Kapitalizm, Ataerkillik ve Kadın Emeği içinde, SAV Yayınları.
  • Parvus Efendi (2005) Türkiye’nin Mali Tutsaklığı, (Haz. Muammer Sencer), İleri Yayınları, İstanbul.
  • Ramber, L. (1975) Gizli Notlar, (Baskıya Haz.: Niyazi Ahmet Banoğlu), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
  • Quataert, D. (1984) “Reji, Kaçakçılık ve Osmanlı Hükümeti”, (Social Disintegration and Popular Resistance in the Ottoman Empire 1881-1908 adlı kitabın ikinci bölümünü kısaltarak çeviren M. Tunçay), Yapıt, No: 48, 68-85.
  • Quataert, D. (2008) Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Quataert, D. (tarihsiz) “19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İşçi ve Devlet”, Osmanlı Tarihi 5. Cilt: Toplum, 77-85.
  • Quataert, D. (1987) Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908) Yurt Yayınları, Ankara.
  • Sarısakal, B. (2010) Samsun Regie (Tütün) Fabrikası, http://www.bakisarisakal.com/ SAMSUN%20REJ%C4% B0%20FABR%C4%B0KASI.pdf, erişim tarihi 30.10.2010.
  • Sarısakal, B. (2007) Samsun Saat Kulesi, http://samsun01.blogcu.com/samsun-saat- kulesi-yil-1927/736505 erişim tarihi: 06.09.2010
  • Thobie, J. (1977) Intérêts et Impérialisme Français dans l’Empire Ottoman (1895 - 1914), Publications de la Sorbonne Imprimerie Nationale, Paris.
  • R. Vadala (1934) Samsoun – Passé – Présent-Avenir, 96.
  • Yıldırır, Ö. K. (2006) “Türk Kooperatifçilik Tarihi İçerisinde Samsun'un Yeri”, C. Yılmaz (der.), Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap içinde ,Samsun Büyükşehir Belediyesi, Samsun.
  • Yorulmaz, Ş. (2000) “Osmanlı-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Topraklarında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşrutiyet Kazanması (19. Yüzyıl - 20. Yüzyıl Başları)”, OTAM, 11, Ankara, 697-768.
Toplam 56 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Melda Yaman Öztürk Bu kişi benim

Nuray Ertürk Keskin Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 1 Ocak 2013
Yayımlandığı Sayı Yıl 2013 Cilt: 2 Sayı: 37

Kaynak Göster

APA Öztürk, M. Y., & Keskin, N. E. (2013). Tütün Sektöründe Yabancı Yatırım: Reji Deneyimi Işığında Bugünü Anlamak. Çalışma Ve Toplum, 2(37), 91-118.
muratozverister@gmail.com
dergicalismavetoplum@gmail.com
www.calismatoplum.org