Metal İşçilerinin 2015 Direnişinin Elli Yıl Öncesindeki Kökleri: 1964 MESS Grevler

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 49, 679 - 700, 01.01.2016

Onur Can Taştan

Öz

1963 ve 1964 yılları, metal sektöründe işçi ve işveren sendikalarının arasındaki ilk endüstriyel mücadelelere sahne olmuş ve Maden-İş ile MESS arasındaki toplu pazarlık süreci 1964 yılında özel sektöre ait altı işyerinde grevlerle sonuçlanmıştır. Bu ilk dönem toplu pazarlık süreci, işverenlerin keyfi ve baskıcı yönetim tarzını sınırlandırmaya dönük talepler nedeniyle uzlaşmazlıkla sonuçlanmıştır. Bu çalışma söz konusu endüstriyel uyuşmazlığı, Maden-İş’in 1950’li yılların ortalarından itibaren verdiği mücadelelerin tarihi içerisinde kavramayı amaçlamaktadır. İşçi hakları açısından oldukça titiz olan Maden-İş, grev hakkının bulunmadığı, kollektif akit hakkının ise işverenlerin insafına kaldığı 1950’li yıllarda toplulukla iş uyuşmazlığı ve işçi temsilciliği gibi araçları kullanarak önemli bir sendikal tecrübe edinmiştir. Özellikle 1950’lerin sonlarında işverenlerin Maden-İş temsilci ve üyelerine yönelik baskıları ise Maden-İş’in işyerlerinde güçlü bir örgütlülük yaratmak şeklindeki ilkesinin netleşmesine yol açmıştır. Bu miras, 1963’te başlayan toplu pazarlık sürecinde işveren sendikasının direneceği taleplerin ortaya çıkmasının en önemli nedenlerinden biridir. Maden-İş bu dönemde kendi ilkelerini MESS’e kabul ettirmeyi başaramamışsa da işyerinde etkin ve yaygın bir işçi örgütlülüğüne dönük mücadelesi 1960’ların ikinci yarısında bu defa daha radikal biçimlerde yeniden yükselişe geçmiştir.

Anahtar Kelimeler

Emek tarihi, grev, toplu sözleşme, sendika, sendika işyeri temsilcisi, fabrika rejimi

Fifty Years Old Roots of the Metal Workers’ 2015 Resistance: 1964 MESS Strikes

Öz

1963 and 1964 witnessed the first industrial struggles between workers’ and employers’ unions, and the collective bargaining process between Maden-İş and MESS resulted in strikes in six privately owned workplaces in 1964. Demands of the trade union which aims to limit the arbitrary and despotic managerial rule were the main reason of the conflict. This study aims to analyze this conflict as a part of the industrial struggles of the Maden-İş since mid-1950s. As a union so meticulous on workers’ rights, Maden-İş had gained an important level of experience in the 1950s by using the collective labour disputes and worker representatives, in a period in which strikes were still banned and collective agreements were at the mercy of the employers. Managerial oppressions towards union members and stewards in the late 1950s had made Maden-İş more sensitive on its principle about creating strong workplace organizations. This heritage of the 1950s is one of the most important reasons of the union demands which had led to a strict resistance from the side of employers’ union in the collective bargaining process in 1963. Although Maden-İş was not successful at pushing its principles through MESS, it’s struggle towards creating active and extensive worker organizations within the workplaces would be on the rise in a more radical way in the late 1960s.

Anahtar Kelimeler

Labour history, strike, collective agreement, trade union, shop steward, factory regime

Kaynakça

• Ahmad, F. (2010) Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın, 4. Baskı.
• Akçay, İ. İ. (2010) “Türkiye’de Emeğin Bir Mücadele Aracı Olarak İş İhtilafları: 1936-1963”, Çalışma ve Toplum, 25, 41-64.
• Altınbaş Çivi Fabrikasında Saat Bile Yok (1959), Maden-İş, 39, 2.
• Arçelik A.Ş. Toplu İş Sözleşmesi (1964), İstanbul: Anıl Matbaası.
• Aydın, Z. (2010) “Kanunsuz” Bir Grevin Öyküsü Kavel 1963, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları, Gözden Geçirilmiş 2. Basım.
• Aydın, Z. (2015) Grevden İşgale Singer Eylemleri (1964-1967-1969), İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Bakırköy Emaye ve Dever Teknik İhtilafları Neticelendi (1957), Maden-İş, 19, 4.
• Bazı İşverenler Baskıya Başladı (1964), Maden-İş, 69, 1 ve 3.
• Burawoy M. (1985) The Politics of Production: Factory Regimes under Capitalism and Socialism, London: Verso.
• Cıvata İşçileri Zam Aldı (1956), İstanbul Demir ve Madeni Eşya İşçileri Sendikası Haber Bülteni, 8, 6.
• Çelik, A. (2015) “Metal İşçilerinin 2015 Direniş ve Grev Dalgası Üstüne Bir Değerlendirme”, Türkiye Politika ve Araştırma Merkezi (Research Turkey), 10, 21-37.
• Çoçu, K. (1964) “Çalışma Düzeninde Mutluluğumuzdur”, Çelik-İş, 3, 1-4.
• Çoçu, K. (1964b) “Sağduyunun Zaferi”, Çelik-İş, 3, 1-4.
• Dümeks Maden-İş İş Akdi İmzalandı (1958), Maden-İş, 27, 1 ve 4.
• İstanbul Demir ve Madeni İşçiler Sendikası (1954), İstanbul Demir ve Madeni İşçiler Sendikası 8. Genel Kurul Toplantısı (28 Mart 1954) Çalışma Raporu, İstanbul.
• İşçi ve işverenin memnun olduğu Müessese: Ayvansaray Cıvata Fabrikası (1956), Maden-İş, 4, 6.
• İşveren Sendikası Başkanı, Maden-İş Başkanıyla Görüştü (1964), Maden-İş, 66, 1 ve 4.
• İşveren Sendikası MESS’in Üyeleri (1964), Maden-İş, 65, 3.
• İşverenler sendikası ile müzakereler kesildi (1964), Maden-İş, 65, 1 ve 4.
• Madeni Eşya İş Kolunda Uyuşmazlık (1964), İşveren Dergisi, 8, 19-21.
• Maden-İş (1957) Türkiye Maden, Madeni Eşya ve Makine Sanayii İşçileri Sendikası 11. Genel Kurul Faaliyet Raporu (7 Ekim 1956-15 Aralık 1957), İstanbul.
• Maden-İş (1957a) Türkiye Maden, Madeni Eşya ve Makine Sanayii İşçileri Sendikasının 15/Aralık/1957 Günkü Kongresinde Seçilen İdare Heyeti Listesi, TÜSTAV Kemal Sülker Arşivi, Kutu 3, Zarf 151.
• Maden-İş (1961) Türkiye Maden, Madeni Eşya ve Makina Sanayii İşçileri Sendikası XIII. Genel Merkez Kongresi Faaliyet Raporu 1957-1961, İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Maden-İş (1964) İşverenlerin İstemediği Haklar, İstanbul: İstanbul Matbaası, TÜSTAV Kemal Sülker Arşivi Kutu 42 Zarf 1895.
• Maden-İş (1964a) MESS Uyuşmazlığı Hakkında Rapor, TÜSTAV Maden-İş Arşivi, Kutu 39, Zarf 307.
• Maden-İş (1965) Gerçek İşçi Sendikası, İstanbul: Maden-İş.
• Maden-İş’in Toplu Sözleşme Teklifleri (1964), Maden-İş, 65, 4.
• Makal, A. (2002) Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946- 1963, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• MESS (1999) Gelenek ve Gelecek, Cilt: 1, İstanbul: MESS.
• MESS Grevleri (1998), Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 2, 386-387.
• Sendika Başkanı ile Genel Sekreter Hakem Kurulunda (1955), İstanbul Demir ve Madeni Eşya İşçileri Sendikası Haber Bülteni, 5, 8.
• Sülker, K.(2004) Türkiye’de Grev Hakkı ve Grevler, İstanbul: TÜSTAV, 2. Baskı.
• Şarman, C. (1964) “Toplu Sözleşmelerde Bazı İşveren Görüşü”, Maden-İş, 66, 2.
• T. Demir Döküm İşyerinde Baskı ve İşten Çıkarma (1958), Maden-İş, 31, 1.
• Tahakkümcü Zihniyet Yerini Yeni Anlayışa Bırakmaktadır (1956), İstanbul Demir ve Madeni Eşya İşçileri Sendikası Haber Bülteni, 8, 3.
• Taştan O. C. (2015) “Türk-Metal Üyesi İşçilerin 2015 Eylemleri: Metal Sektöründe Fabrika Rejimi Üzerine Mücadelelerin Tarihi Açısından Bir Değerlendirme”, Mülkiye Dergisi, 39(3), 305-342.
• Teneke Fabrikasında Bir Kollektif İş Akti (1957), Maden-İş, 7, 1.
• Toplu Sözleşme Haberleri (1964), İşveren Dergisi, 10, 21-22.
• Uzel Ticaret ve Sanayii Limited Şirketi ile Türkiye Maden-İş Sendikası Arasında Toplu İş Sözleşmesi (1964), İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Vehbi Koç’a Ait Fabrikada Kollektif İş Akdi için Teşebbüse Geçildi (1958), Maden-İş, 29, 1-3.
• Yüksek Hakem Geç Karar Veriyor (1962), Maden-İş, 61, 1.
• Yükselen İ. H. (1998) “Arçelik Grevi, 10.08.1964”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 1, 76-77.
• Zam İsteyen Kazan İşçileri (1959), Maden-İş, 38, 4.
• Zihinlere takılan çok Mühim bir soru: Disiplin Kuruluna Niçin İhtiyaç var? (1964), Maden-İş, 65, 3.