A Gendered and Contradictory Category of Unpaid Family Labor and Its Course In Turkey

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 83, 1585 - 1626, 05.11.2024

Zeynep Evrim Ergün , Demet Özmen Yilmaz

https://doi.org/10.54752/ct.1569674

Öz

This study first discusses 'unpaid family labor' as a concept, then presents the historical course of unpaid family workers in Turkey using TurkStat data, and drawing on relevant literature seeks to answer why so many women are unpaid family workers. The majority of unpaid family workers are in agriculture sector, and as agricultural employment declines, the proportion of unpaid family workers in total employment also decreases. At the same time, the presence of unpaid family workers in non-agricultural sectors becomes more visible. But, women continue to be the group most frequently faced with unpaid family labor. There are economic and social reasons for the high level of unpaid family workers among women in Turkey. These reasons are intertwined. In small businesses based on family labor, women are mostly unpaid family workers. The patriarchal family structure, women's lack of property, and women not being accepted as employees at the social and institutional level, as their participation in family work naturalized as part of their identity, all contribute to the persistence of this status. Consequently, unpaid family labor is a condition associated with working in family businesses, and as long as small family businesses exist, unpaid family labor will continue to exist. Therefore, there is a need for legal regulation to ensure that unpaid family workers can receive their rights arising from work and have individual social security.

Anahtar Kelimeler

Unpaid family labor, unpaid family workers, patriarchy, women’s labor and employment

Cinsiyetli ve Çelişkili Bir Kategori Olarak Ücretsiz Aile İşçiliğinin Türkiye’deki Seyri

Öz

Bu çalışmada, öncelikle, “ücretsiz aile işçiliği” bir kavram olarak ele alınmış sonrasında TÜİK verilerinden yararlanarak ücretsiz aile işçiliğinin tarihsel seyri ortaya konmuş, ilgili literatürden alınan destek ile Türkiye’de neden bu kadar çok kadının ücretsiz aile işçisi olduğu sorusuna yanıt aranmıştır. Ücretsiz aile işçileri tarımda yoğunlaşmakta, tarım istihdamı azaldıkça toplam istihdamdaki ücretsiz aile işçisi oranı da azalmaktadır. Öte yandan tarım-dışı sektörlerdeki ücretsiz aile işçisi varlığı görünür olmaktadır. Kadınlar ise ücretsiz aile işçiliği ile en çok yüz yüze kalan kesim olmayı sürdürmektedir. Türkiye’de kadınlar arasında ücretsiz aile işçiliğinin yüksek seyretmesinin hem ekonomik hem toplumsal nedenleri vardır ve bu nedenler birbirine geçmiş durumdadır. Aile emeğine dayalı küçük işletmelerde kadınlar çoğunlukla ücretsiz aile işçisidir. Ataerkil aile yapısı, kadının mülksüzlüğü, toplumsal ve kurumsal düzeyde gerçek bir çalışan olarak görülmemesi aksine aile işine katılmanın kadın kimliğinin bir parçası olarak doğallaştırılması bu statünün devamlılığını sağlamaktadır. Sonuç olarak ücretsiz aile işçiliği, aile işletmesinde çalışmakla ilgili bir durumdur ve küçük aile işletmeleri var oldukça ücretsiz aile işçiliği var olmaya devam edecektir. Bu sebeple ücretsiz aile işçilerinin çalışmadan doğan haklarını alabilmeleri ve bireysel sosyal güvenceye kavuşabilmeleri için yasal düzenlemeye ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Ücretsiz aile işçiliği, ücretsiz aile işçileri, ataerki, kadın emeği ve istihdamı

Kaynakça

• Akduran, Ö. (2004), Ekonomi Politikalarında Kadın ve Özelleştirmenin Kadın Çalışanlara Etkisi: Tekel Tütün İşletmeleri Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alkan, I. (2018). Tarım Sektöründe Kadın Emeği Çarşamba Ovası Gündoğdu ve Damlataş Köylerinde Fındık, Çeltik ve Sebze Üretimi Özelinde Bir İrdeleme, Ankara:Gazi Kitabevi
• Andersen, G.E. (2013). “Toplumsal Riskler ve Refah Devletleri”, Buğra A. ve Keyder Ç.(der) Sosyal Politika Yazıları (çev. Çakar, Y. B.-Balaban, B. U.) içinde, İstanbul:İletişim Yayıncılık, 33-54
• Aydın, Z. (2018). Çağdaş Tarım Sorunu, Ankara: İmge Kitabevi.
• Benston, M. (1969). "The Political Economy of Women's Liberation."Monthly Review,”.
• Bulut, E. (2023). Cumhuriyet Türkiye’sinde Tarımın Dönüşüm Serüveni: Dün, Bugün Ve Yarın. Akademik Hassasiyetler, 10(Cumhuriyet Özel Sayısı), 616-641. https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1355647
• Bulutay, T. (2002). “Kadın İşlendirmesinin Nitelikleri, Boyutları ve Genel Nitelikleri”, Bulutay T. (der) İstihdam ve Eğitim Projesi İşgücü Piyasası Bilgisi(TOR 6) Kadın İstihdamı içinde, Ankara: DİE, 1-62
• Candan, E., & Günal, S. Ö. (2013). Tarımda Kadın Emeği. Turkish Journal of Agricultural Economics, 19(1).
• Crompton, R. (2006). Employment and the Family, The Reconfiguration of work and family life in comptemporary Societies. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çağatay N. ve G.Berik (1990). “Transition to Export-Led Growth in Turkey: Is There a Feminization of Employment?”, Review of Radical Political Economics 22(1): 115-134
• Çelikkalp Ü., Saraçoğlu V. G. ve Yorulmaz F (2014). “Ücretsiz Aile İşçisi Olarak Kadınlar Sağlık Riskleri ve Sorunları”. TAF Preventive Medicine Bulletin, 13(3):233-240.
• Dedeoğlu, S. (2009). “Ataerkillik ve Enformel Emek: Konfeksiyon Atölyelerinde Ücretsiz Aile İşçileri”. Praksis 20, 105-118.
• Delaney C. (2017). Tohum ve Toprak: Türk Köy Toplumunda Cinsiyet ve Kozmoloji (çev. S. Sabuncuoğlu - A. Bora). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Delphy, C. (2012) “Baş Düşman”. Acar-Savran, G. ve Demiryontan, T. N.(der.) Kadının Görünmeyen Emeği içinde, İstanbul: Yordam Kitap, 89-114.
• DİE (1964). 1960 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• DİE (1969). 1965 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• DİE (1977). 1970 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• DİE (1982). 1975 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• DİE (1984). 1980 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• DİE (1989). 1985 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• DİE (1994). Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları Ekim 1993. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• DİE (1996). Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları Ekim 1994. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü DİE (2002). 2000 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü https://kutuphane.tuik.gov.tr/yordambt/yordam.php# (29.05.2024)
• Ecevit, M.( 1994). “Tarımda Kadının Toplumsal Konumu ve Bazı Kavramsal İlişkiler”, Amme İdaresi Dergisi, 27(2): 89-106
• Ecevit, M. (1999). Kırsal Türkiye’nin Değişim Dinamikleri: Gökçeağaç Köyü Monografisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Ecevit, Y. (1998). “Küreselleşme Yapısal Uyum ve Kadın Emeğinin Kullanımında Değişmeler”, Özbay, Ferhunde (der) Küresel Pazar Açısından Kadın Emeği ve İstihdamındaki Değişimler Türkiye Örneği içinde İstanbul: İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı, 31-77.
• Ecevit, Y. (2000). “Çalışma Yaşamında Kadın Emeğinin Kullanımı ve Kadın Erkek Eşitliği”, Kadın Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş, Eğitim, Çalışma Yaşamı ve Siyaset, haz. Mine Göğüş Tan ve Serpil Sancar Üşür, İstanbul: TÜSİAD Yayınları, 119-190.
• Ekin, N. (1968). İşgücü ve Ekonomik Gelişme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını
• Ergün, Z.E.(2024). Tarımda Ücretsiz Aile İşçisi Kadınlar: Sürmeli Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
• Ertürk, Y. (1998). “Kırsal Türkiye’de Cemaat, Gelenek ve Değişme Eğilimleri”, Bulutay T., Arslan, A. (der), Türkiye’de Tarımsal Yapı ve İstihdam Tarımda içinde Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü , 99-119
• Federici, S. (2022). Ücret Patriyarkası Marx, Toplumsal Cinsiyet ve Feminizm Notları (çev. Reha Kuldaşlı), İstanbul: Sel Yayıncılık
• Hartmann, H. (2012). “Marksizimle Feminizmin Mutsuz Evliliği”. Acar-Savran, G. ve Demiryontan, T. N.(der.) Kadının Görünmeyen Emeği içinde, İstanbul: Yordam Kitap, 157-206.
• International Labour Organization. (2013). Revision of International Classification of Status in Employment (ICSE-93). 19th International Conference of Labour Statisticians. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---stat/documents/meetingdocument/wcms_222232.pdf (25.02.2024)
• International Labour Organization . (2018). 20th International Conference of Labour Statisticians resolution concerning statistics on work relationships. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---stat/documents/meetingdocument/wcms_647343.pdf (24.01.2024 )
• International Labour Organization . (2023a). Defining Informality for Contributing Family Workers, (Frosch, M. ve Gardner, J.). https://webapps.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---stat/documents/meetingdocument/wcms_867428.pdf (24.01.2024)
• International Labour Organization .(2023b). International Classification of Status in Employment( ICSE-18) Manual. https://webapps.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---stat/documents/publication/wcms_894615.pdf (27.04.2024)
• İGM (1961a). 1950 Genel Nüfus Sayımı. İstanbul: İstatistik Genel Müdürlüğü
• İGM(1961b). 1955 Genel Nüfus Sayımı. İstanbul:İstatistik Genel Müdürlüğü https://kutuphane.tuik.gov.tr/yordambt/yordam.php# (29.05.2024)
• İlkkaracan, İ. (2010). “Uzlaştırma Politikalarının Yokluğunda Türkiye emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizlikleri”, İlkkaracan İ.(der) Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Doğru İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları içinde İstanbul: İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulama Merkezi, 21-57
• Kandiyoti, D (2013). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler (çev. Bora, A.- Sayılan, F.- Tekeli, Ş, Tapınç H. – Özbay F.), İstanbul: Metis Yayınları
• Karkıner, N. (2006). “Tarımda Kadın ve Bazı Yapısal İlişkiler”, İktisat Dergisi, 469:24-30
• Kaşıkırık, A. (2021). “Ataerkil Kapitalist Toplumda Tarımda Kadın Emeği”. 3. Toplumsal Cinsiyet Kent ve Mekan Sempozyumu, 18-19 Aralık, Online.
• Keyder Ç. (1983). Türk Tarımında Küçük Köylü Mülkiyetinin Tarihsel Oluşumu ve Bugünkü Yapısı, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (5, 1254-1272), İstanbul: İletişim Yayınları
• Keyder Ç. (2014). “2000’lerde Devlet ve Tarım”, Keyder, Ç.-Yenal, A. (der) Bildiğimiz Tarımın Sonu: Küresel İktidar ve Köylülük içinde İstanbul: İletişim Yayınları, 191-218
• Keyder Ç. ve Yenal, Z.(2014). Bildiğimiz Tarımın Sonu: Küresel İktidar ve Köylülük. İstanbul: İletişim Yayınları
• Kocabıçak E. (2022). The Political Economy of Patriarchy in the Global South. London: Routledge.
• Köymen, O. (2008). Kapitalizm ve Köylülük: Ağalar, Üretenler ve Patronlar, İstanbul: Yordam Kitap
• Makal A. (2012). “Türkiye’de Kadın Emeğinin Tarihsel Kökenleri: 1920-1969”, Makal A. ve Toksöz, G. (der) Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği içinde, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi, 38-115.
• Marshall. G. (1999). Çalışma, içinde Sosyoloji Sözlüğü ( 2. baskı, s.110), (çev. Osman Akınay, Derya Kömürcü). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları
• Martini, M. (2014). When Unpaid Workers Need a Legal Status: Family Workers and Reforms to Labour Rights in Twentieth-Century France, International Review of Social History, 59(2):247-278, doi:10.1017/S0020859014000145
• Oktik, N.(2001). “Tarladan Turizm Sektörüne”, İlyasoğlu, A.- Akgökçe, N.(der) Yerli Bir Feminizme Doğru içinde İstanbul: Sel Yayıncılık, 205-226
• Orhangazi, Ö. (2019). 2000’li Yıllarda Yapısal Dönüşüm ve Emeğin Durumu. Çalışma Ve Toplum, 1(60), 325-348.
• Önal, N. E. (2007). 1980’den Günümüze Tarımsal Destek Sisteminin Dönüşümü -Köylülüğün Tasfiyesi, 10. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, Yayın No:881070l.
• Özar, Ş. (2000). “Enformel Kesimin İstihdam Açısından Değerlendirilmesi, İstanbul'un Düşük Gelirli Mahallelerinde Bir Saha Çalışması”, Enformel Sektör II, Tuncer Bulutay (ed), Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü
• Özbay, F.(1995). “Kadınların Eviçi ve Evdışı Uğraşlarındaki Değişme”, Tekeli, Ş.(der) Kadın Bakış Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Kadınlar içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 129-156
• Özbay, F.(1998). “Türkiye’de Kadın Emeği ve İstihdamına İlişkin Çalışmaların Gelişimi”, Özbay, Ferhunde (der) Küresel Pazar Açısından Kadın Emeği ve İstihdamındaki Değişimler Türkiye Örneği içinde İstanbul: İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı, 145-181.
• Özbay, F.(2019). “Kırsal ve Kentsel Kesimlerde Kadın Emeği” Özar, Ş. (der.) Kadın Emeği Seçme Yazılar içinde, İstanbul: İletişim yayınları, 129-144.
• Özgen Öney, F. Ö. (2023). Türkiye’de tarım sektöründe ücretsiz aile çalışanları: Nicel ve nitel verilerle bir analiz. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özmen Yılmaz, D. (2024). “Female Labor In The Neoliberal Era:The Case Of Turkey”, M. Mečiar M., Gökten, K., Eren, A.A. (der), Economic & Business Issues in Retrospect and Prospect içinde, London: IJOPEC Publication, 203-211.
• Sezer, A. (2022). Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Ve Tarımda Ücretsiz Aile İşçiliği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şarman, Kansu (2023). Cumhuriyetin İlk Sayımı 1927 Nüfus Tahriri, Hazırlıklar, Sayım Günü, Sonuçlar ve Yorum. İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (2014). Türkiye’de Kadın İşgücü Profili ve İstatistiklerinin Analizi, https://www.aile.gov.tr/uploads/ksgm/uploads/pages/dagitimda-olan-yayinlar/turkiye-de-kadin-isgucu-profili-ve-istatistiklerinin-analizi-nihai-rapor.pdf (29.05.2024)
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (2024). Kadının Güçlenmesi Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2024-2028), https://www.aile.gov.tr/media/158306/kadinin-guclenmesi-strateji-belgesi-ve-eylem-plani-2024-2028.pdf (01.05.2024)
• T.C. Gıda Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı (2012). Kırsal Alanda Kadının Güçlendirilmesi Ulusal Eylem Planı (2012-2016), Ankara: Eğitim Yayım Ve Yayınlar Dairesi Başkanlığı
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (2023). Tarım Ve Orman Bakanlığı Destekleme Bülteni, https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/TARYAT/Belgeler/yay%C4%B1nlar/TARIM%20VE%20ORMAN%20BAKANLI%C4%9EI%20DESTEKLEME%20B%C3%9CLTEN%C4%B0%202023.pdf (01.05.2024)
• Tekeli, I. (1982). "Kalkınma Sürecinde Marjinal Kesim ve Türkiye Üzerinde Bir Deneme," Türkiye'de Kentleşme Yazıları içinde Ankara: Turhan Kitabevi
• Toksöz, G. (2012). Kalkınmada Kadın Emeği, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Turhanoğlu, K. A. (2012) “Aile ve İlişkiler Ağı”. Kasapoğlu A. ve Karkıner N. (der) Aile Sosyolojisi içinde, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 186-211
• TÜİK (2007). Hanehalkı İşgücü İstatistikleri 2006. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu
• TÜİK (2008). Hanehalkı İşgücü İstatistikleri 2007. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu
• TÜİK (2010). Hanehalkı İşgücü İstatistikleri 2009. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu
• TÜİK (2014). İstatistiklerle Türkiye 2013. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu
• TÜİK (2022). İstatistik Göstergeler 1923-2022. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu https://kutuphane.tuik.gov.tr/yordambt/yordam.php#top-section (29.05.2024)
• TÜİK (2023). İstatistiklerle Türkiye 2022 Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu https://biruni.tuik.gov.tr/yayin/views/visitorPages/yayinGoruntuleme.zul?yayin_no=603 (29.05.2024)
• TÜİK (2024a). İstatistiklerle Türkiye 2023 Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu https://biruni.tuik.gov.tr/yayin/views/visitorPages/yayinGoruntuleme.zul?yayin_no=651 (15.09.2024)
• TÜİK (2024b). İşgücü İstatistikleri 2023, İstihdam Edilenlerin İşteki Durumu Tablosu, Haber Bülteni, Sayı:53521, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2023-53521 (07.05.2024)
• White, J.B. (2015). Para ile Akraba: Kentsel Türkiye’de Kadın Emeği, İstanbul: İletişim Yayınları.
• WIEGO (2019). Women and Men in the Informal Economy-A Statistical Brief, Manchester: WIEGO Limited. https://www.wiego.org/sites/default/files/publications/files/Women%20and%20Men%20in%20the%20Informal%20Economy%20-%20A%20Statistical%20Brief%20-%20for%20web.pdf (29.05.2024)
• Wobbe T, Renard L.(2017). The Category of ‘Family Workers’ in International Labour Organization Statistics (1930s–1980s): A Contribution to The Study of Globalized Gendered Boundaries Between Household And Market. Journal of Global History, 12(3):340-360. Doi:10.1017/S1740022817000183
• Yasa, İ. (1966). Ankara’da Gecekondu Aileleri, Ankara: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları
• Yılmaz Uzun, A. (2019). Çay tarımında kadın emeği: Hopa örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.