LINGVOPOETIKA SOHASINING VUJUDGA KELISHI VA NAZARIY MASALALARI

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 3, 27 - 32, 31.05.2023

Xolishon Akbarova

Öz

Til kishilik jamiyatining ruhiyati va faoliyatini turli nuqtai nazarlardan tadqiq etuvchi murakkab oziga xos xodisadir. XX asr dunyo filologiyasida eng samarali yutuqlardan biri tilni tizim sifatida organishni yolga qoyilganligidir. Tilshunoslikda yangi soha yonalishlarining yuzaga kelishi ilmiy tadqiqotlar maydonining kengayishiga olib kelmoqda. Sof ilmiy lingvistika til faktlari tahlili bilan bogliq bugungi kunga qadar amalga oshirilgan ilmiy izlanishlarda kozga tashlanadi. Bu sohadagi tadqiqotlar ikki va undan ortiq fanlarning hamkorligida amalga oshirilishi bois sotsiolingvistika, psixolingvistika, pragmalingvistika, lingvokulturologiya, kognitiv tilshunoslik kabi yangi fan tarmoqlari vujudga kelmoqda. Lingvopoetika sohasining yuzaga kelishida tilshunoslik fanining adbiyotshunoslik bilan hamkorligi natijasida yangi termin va u bilan bogliq tushunchalar doirasi kengayishiga olib keldi.
Badiiy asarning lingvopoetik xususiyatlarini tadqiq qilish nafaqat dunyo tilshunosligi, balki ozbek tilshunosligining ham hozirgi paytdagi muhim masalalaridan biridir. Ushbu sohaning mundarijasi haqida soz borganda hali ozining toliq yechimiga ega bo‘lgan va tadqiqot chegaralari mukammal darajada belgilangan deyishlik qiyin masala. Maqolada lingvopoetika sohasining yuzaga kelish tarixi haqida so‘z boradi. Lingvopoetikaning tadqiqot ob‘yektlari haqida ma‘lumot beriladi.

Anahtar Kelimeler

lingvopetika termini, lingvopoetikaning nazariy asoslari, stilistik aspektda o’rganish, epik tahlil

Lingvo-poetika Disiplinin Ortaya Çıkışı ve Alanla İlgili Teorik Meseleler

Öz

Dil, toplum psikolojisini ve eylemlerini farklı bakış açılarıyla ele alma imkânı tanıyan karmaşık, benzersiz bir olgudur. 20. yüzyılın dünya filolojisine kazandırdığı en önemli yeniliklerden biri, dillerin sistematik olarak incelenmeye başlanmasıdır. Dilbilimde yeni alanların ortaya çıkması, bilimsel araştırma alanının genişlemesini sağlamaktadır. Dil üzerine bugüne kadar yapılmış çalışmalar genellikle sadece dilbilimsel yaklaşımın ürünüdür. Fakat son zamanlarda disiplinler arası çalışmalar neticesinde toplumsal dilbilim, psiko-dilbilim, edim dilbilim, dil-kültüroloji ve bilişsel dilbilim gibi yeni bilim dalları ortaya çıkmaktadır. Lingvo-poetika alanı, dilbilimi ve edebiyat bilimi arasındaki ortak çalışmalar sonucu meydana gelmiş olup bu sayede yeni terim ve kavramlar ortaya çıkmıştır.
Herhangi bir edebi eserin lingvo-poetik özelliklerini tespit etmek, dünyada olduğu gibi Özbek dilbiliminin de günümüzdeki önemli konularından biridir. Bu alana ait çalışmalara bakınca, temel meselelerin hala tam olarak çözüldüğünü veya sorunlu alanların sınırlarının kesin olarak tespit edildiğini söylemek zordur. Bu makalede lingvo-poetika disiplininin ortaya çıkış süreci anlatılmış ve lingvo-poetik analizin yapıtaşları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

dilbilim terimi, dilbilimin kuramsal temelleri, üslup açısından inceleme, epik çözümleme

Kaynakça

• Aristotel (1979). Poetika.- Toshkent: Adabiyot va san’at, 1979.-B.39.
• Lipgart A.A. (2006). Osnovi lingvopoetiki.-M, S. 26.
• Xotamov. N - Sarimsoqov B. (1979). Adabiyotshunoslik terminlarining ruscha-o`zbekcha izohli lug`ati.-Toshkent: O`qituvchi, B.242.
• Zadornova V. Ya (2005). Lingvopoetika. Slova v xudojastvennom tekste.// Yazik ,soznanie, kommunikatsiya: S.B. statey/Otv.red. V. V. Krasnix, A. I.izatov.-M.: MAKS. Pres, Vip.29.-S.160.
• https://uz.wikipedia.org › wiki