TURKISH-GREEK DIPLOMACY ON THE EAST-WEST AXIS: LAUSANNE PEACE NEGOTIATIONS AND NANSEN-VENIZELOS LETTERS

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 34, 97 - 132, 08.09.2017

Emine Tutku Vardağlı

Öz

Lausanne Treaty signed after the First World War generates also the main platform

of Turkish-Greek relations today. Nevertheless, this consensus could be attained only after

harsh negotiations. In this process, Turkey and Greece were separated through the East-

West axis as well. Therefore, a civilizational conflict was staged in Lausanne, in addition to

the arrangement of peace conditions. Delineating on the reflections of Orientalist approach 

over the Lausanne negotiations, this study searches for the background and line spaces of

the discussions. The impacts of history, culture and ideology on international diplomacy are

exposed in this way.

This study attempting to view the international diplomacy from within, sets forth

the correspondence betwen Fridtjof Nansen as the High Commissioner of Refugees for the

League of Nations and Eleftherios Venizelos as the Head of Greek Delegation in Lausanne.

These letters found in the League of Nations archives particularly mention the war prisoners

and refugee issues held during the Lausanne negotiations. This study is focused on the way

these problems were handled rather than their contents and unravels the characteristics

attributed to Ankara diplomacy, historical prejudices and the ways how cultural and

ideological structures were reflected on diplomacy.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Greek Relations, Lausanne Peace Conference, League Of Nations, Venizelos, Nansen

DOĞU-BATI EKSENİNDE TÜRK- YUNAN DİPLOMASİSİ: LOZAN BARIŞ GÖRÜŞMELERİ VE NANSEN –VENİZELOS MEKTUPLAŞMALARI

Öz

Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan Lozan Barış Anlaşması, bugün aynı

zamanda Türk-Yunan ilişkilerinin temel zeminini oluşturmaktadır. Ancak bu uzlaşı oldukça

çetin müzakereler sonucunda elde edilebilmiştir. Bu süreçte Türkiye ve Yunanistan taraflar

olarak aynı zamanda Doğu-Batı ekseninde ayrışmıştır. Bu sebeple, Lozan görüşmeleri

barış şartlarını düzenlemenin yanısıra medeniyetler arası mücadeleye de sahne olmuştur.

Oryantalist bakış açısının Lozan görüşmelerine yansımasını ele alan bu çalışma, birincil

kaynaklar ışığında müzakerelerin arka planını ve satır aralarını incelemektedir. Bu yolla

tarihin, kültürün ve ideolojinin uluslararası diyalog üzerindeki etkileri ortaya konulmaktadır.

Uluslararası diplomasiye içeriden bakmaya çalışan bu araştırma, Milletler Cemiyeti

Mülteciler Yüksek Komiseri Fridtjof Nansen ile Lozan görüşmelerinde Yunan heyetine

başkanlık eden Eleftherios Venizelos’un yazışmalarından yola çıkmaktadır. Milletler

Cemiyeti arşivinde bulunan bu yazışmalar, özellikle Lozan görüşmeleri sırasında ele alınan

savaş esirleri ve mülteciler sorununa değinmektedir. Yazışmalara konu olan sorunlardan

ziyade bu sorunların ele alınış biçimini mercek altına alan bu çalışma, Ankara diplomasisine

atfedilen özellikleri, tarihsel önyargıları, kültürel ve ideolojik yapıların diplomasiye etkilerini

ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk-Yunan ilişkileri, Lozan Barış Konferansı, Oryantalizm, Milletler Cemiyeti, Venizelos, Nansen

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (Ankara), 28.6.1922, Sayı: 1648, Dosya: 239-7, Fon Kodu: 30..18.1.1, Yer No: 5.19.4
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (Ankara), 19.8.1922, Sayı:-, Dosya: 2033, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer: 178.232.3
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Asamble Zabıtları, 18.9.1922, 48/23560/23548
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Procter’dan Nansen’e Telgraf, 22.9.1922, 48/23745/23745.
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Burnier ve Procter’a Telgraf, 23.9.1922, 48/23745/23745
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Uluslararası Kızıl Haç yetkilisi Procter’dan, İran Delegasyonu’na Telgraf, 25.9.1922, 48/23733/23548
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Asamble Zabıtları, 25.9.1922, 48/23788/23788
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Lord Balfour’un Konuşması, 25.9.1922, 48/23788/23788.
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Mustafa Kemal Paşa’ya Telgraf, 25.9.1922, 48/23733/23548
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Selanik İngiliz Konsolosluğu’ndan Bakan Lindley’e Rapor, 2.10.1923, 48/24295/24277
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Lodge’dan de Watteville’e Mektup, 5.10.1922, 48/23745/23745
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Fielden’dan Albay Corfe’ye Mektup, 10.10.1922, 48/24077/24077
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Boy Scouts International Bureau’ya (Uluslararası İzci Bürosu) Özel Mektup, 12.10.1922, 48/24212/23548
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Albay Corfe’ye Mektup, 13.10.1922, 48/24229/23548
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Venizelos’un Telgrafı, 13.10.1922, 48/24441/24357
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen- Hamid Bey Görüşme Zabıtları, 15.10.1922, 48/23733/23548
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Venizelos’a Çok Acil Not, 15.10.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Milletler Cemiyeti Konseyi’ne Sirküler, 16.10.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Venizelos’tan Nansen’e Mektup, 17.10.1922, 48724441/24357
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den General Harrington’a Mektup, 19.10.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Mültecilere Yardım Komitesi Toplantı Zabıtları, 22.10.1922, 48/25016/24277
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den General Harrington’a Not, 22.10.1922, 48/24438/23745
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Milletler Cemiyeti Konseyi Başkanına Çok Acil Not, 23.10.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Fielden’a Direktif, 31.10. 1922, 48/23843/23548
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Milletler Cemiyeti Mülteciler Yüksek Komiserliği İstanbul Ofisi Direktörü L.Childs’ten, Drummond’a Mektup, 31.10.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Milletler Cemiyeti Genel Sekreterliği’ne Mektup, 4.11.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Venizelos’a Not, 4.11.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen Raporu, 15.11.1922, 48/24318/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nüfus Mübadelesi Alt Komisyonu Toplantı Zabıtları Serisi, 1.12.1922, 48/25256/24318; 4.12.1922, 48/25256/24318; 5.12.1922, 48/25256/24318; 7.12.1922, 48/23238/24318
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Mültecilere Yardım Merkez Komitesi Bülteni, S.3, Atina, 3.1.1923, 48/25016/24277
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen’den Lord Curzon’a Mektup, 10.2.1923, 48/23995/22788
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Nansen Raporu, 16.2.1923, 48/26109/25348
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Genel Sekreter Yardımcısı Major Johnson’dan İngiliz temsilci Phillip Baker’a Mektup, 2.3.1923, 48/23995/22788
• TURKISH MONOPOLY ADMINISTRATION, Tobacco Affairs, Tekel Yay., İstanbul, 1939.
• Milletler Cemiyeti Arşivi (Cenevre), Imperial War Relief Haftalık Bülteni, Londra, 30.6.1924, 48/30275/23735
• ALADAĞ, Ertuğrul, 1908: Birlikte İlerleyebilseydik, Belge Yay., İstanbul, 2000.
• ARMAOĞLU, Fahir, Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 1998.
• BARROS, James, Office Without Power: Secretary General Sir Eric Drummond, 1919- 1933, Clarendon Press, Oxford, 1979.
• BENLİSOY, Yorgo, Elçin Macar, Fener Patrikhanesi, Ayraç Yay., İstanbul, 1996.
• BIRN, Donald S., The League of Nations Union, 1918-1945. Oxford University Press, Oxford, 1981.
• BLAISDELL, Donald C., European Financial Control in the Ottoman Empire, Columbia University Press, New York, 1929.
• CABANES, Bruno, The Great War and the Origins of Humanitarianism 1918-1924, Cambridge University Press, Cambridge; New York, 2014.
• CASSIMATIS, Louis P., American Influence in Greece, 1917-1929, Kent State University Pres, Ohio, 1988.
• COLE, Margaret, The Story of Fabian Socialism, Stanford University Press, Londra, 1961.
• COOPER, John Milton, Breaking the Heart of the World: Woodrow Wilson and the Fight for the League of Nations, Cambridge University Press, Cambridge, 2001.
• DALBY, Andrew, Eleftherios Venizelos: Greece, Haus Publications, Londra, 2010.
• DE AZCARATE, Pablo, League of Nations and National Minorities: An Experiment, Carnegie Endowment for International Peace, Washington, 1945.
• DENNING, Andrew, Skiing into Modernity: A Cultural and Environmental History, University of California Press, California, 2015.
• DURSUN, Mutlu, Tutku Vardağlı (ed.), Düne Bakarak Bugünü Anlamak: 2008’den 1908’e Bakmak, Tarem Yay., İstanbul, 2009.
• GÖNLÜBOL, Mehmet, Ömer Kürkçüoğlu, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, Atatürk Araştırma Merkezi, Yay. Haz. Berna Türkdoğan, Ankara, 1998.
• GÜLTEKİNGİL Murat, Tanıl Bora (ed.) Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık Cilt 3, İletişim Yay., İstanbul, 2002.
• GÜREL, Şükrü S. Tarihsel Boyutları içinde Türk-Yunan İlişkileri, Ümit Yay., Ankara, 1993.
• HALLIDAY, Michael, Alexander Kirkwood, Language as Social Semiotic, Arnold, London, 1978.
• KAISER, David E., Economic Diplomacy and the Origins of the Second World War: Germany, Britain, France, and Eastern Europe, 1930-1939, Princeton University Press, Princeton, 2015.
• KITSIKIS, Dimitri, Türk-Yunan İmparatorluğu, Çev. Volkan Aytar, İletişim Yay., İstanbul, 1996.
• KNATCHBUL-HUGESSEN, Hughe, Diplomat in Peace and War, John Murray, b.y.y., 1949.
• KONTOGIORGI, Elisabeth, Population Exchange in Greek Macedonia, Oxford University Press, Oxford, New York, 2006.
• MELEK, Kemal, Doğu Sorunu ve Millı̂ Mücadelenin Dış Politikası, Der Yay., İstanbul, 1985.
• MERAY, Seha L., Lozan Barış Konferansı: Tutanaklar-Belgeler C.4, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2001.
• O’SULLIVAN, Tim, v.d., Key Concepts in Communication and Cultural Studies, Routledge, Londra, 1994.
• PENTZOPOULOS, Dimitri, The Balkan Exchange of Minorities and Its Impact upon Greece, C. Hurst & Co. Publishers, Londra, 1962.
• PERPICH, Diane, The Ethics of Emmanuel Levinas, Stanford University Press, Standford, 2008.
• REINHART, Carmen M., Christoph Trebesch, The Pitfalls of External Dependence: Greece, 1829-2015, National Bureau of Economic Research, Cambridge, 2015.
• ROESSEL, David, In Byron’s Shadow: Modern Greece in the English and American Imagination, Oxford University Press, Oxford, New York, 2002.
• SAID, Edward W, Orientalism. Vintage, New York; Toronto, 1979.
• STEINER, Zara, The Lights That Failed: European International History 1919-1933, Oxford University Press, Oxford, 2005.
• WALTERS, Francis Paul, A History of the League of Nations, Oxford University Press, Oxford, 1965.
• WINKLER, Henry Ralph, The League of Nations Movement in Great Britain, 1914- 1919. Vol. 7. Rutgers University Press, New Brunswick, 1952.
• ZIMMERN, Alfred Eckhard, The League of Nations and the Rule of Law: 1918-1935, Macmillan and Company, Lonrda, 1936
• ALANTAR, Özden Z., “Turkey on the Agenda of the League of Nations”, Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1992.
• ANGHIE, Antony, “Colonialism and the Birth of International Institutions: Sovereignty, economy, and the mandate system of the League of Nations”, NYUJ Int’l L. & Pol., S.34, New York, 2001.
• BİLGİÇ, Tuba Ü., “Amerikan Basınında Lozan Konferansı ve Ermeni Sorunu” Ermeni Araştrmaları, S.7, Ankara, 2014.
• CAUSEY, W.B., “Technical Adviser to Austria” Advocate of Peace through Justice, C.84, S.11, Washington, 1922.
• ÇAKMAK, Zafer, “Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Barış Ödülüne Aday Göstermesi”, Erdem, S.52, Ankara, 2008.
• ÇETİN, Nurten, «1914 Osmanlı-Yunan Nüfus Mübadelesi Girişimi», Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.24, Konya, 2010.
• DUNIN, Martin David, “Transgovernmental Processes in the League of Nations”, International Organization, C. 37, S. 3, Massaschusettes, 1983.
• ERDEM, Nilüfer, “Yunan Tarihçilerinin Gözüyle 1930 Türk-Yunan Dostluk Antlaşması ve Venizelos’un Bu Sürece Katkıları”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.23, Muğla, 2009.
• ERDEM, Nilüfer,“Yunan Osmanlılığı’nın En Önemli Temsilcilerinden Suliotis Nikolayidis’in Kaleminden ‘İstanbul Örgütü’ ve İkinci Meşrutiyet Dönemindeki Etkinlikleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S.12, İstanbul, 2007.
• GÖNLÜBOL, Mehmet, “Yurtta Barış, Cihanda Barış”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.IX, S.25, Ankara, 1992.
• HOLBORN, Louise W., “The League of Nations and the Refugee Problem”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, S.203, New York, 1939, s.124-35.
• HOUSDEN, Martyn, “White Russians Crossing the Black Sea: Fridtjof Nansen, Constantinople and the First Modern Repatriation of Refugees Displaced by Civil Conflict, 1922-23”, The Slavonic and East European Review, C.88, S.3, Londra, 2010.
• HOWLAND, Charles P., “Greece and Her Refugees”, Foreign Affairs, C.4, S.4, New York, 1926.
• KANT, Immanuel, “Eternal Peace”, The Advocate of Peace, C.59, S.5, 1897.
• KARAKAŞ, Derya G., “Türkiye Tütün Sektöründe Piyasa Yönelimli Dönüşüm”, Türk Toraks Dergisi, C.15, S.2, Ankara, 2014.
• KECHRIOTIS, Vangelis, “Greek- Orthodox, Ottoman Greeks or Just Greeks? Theories of Coexistence in the Aftermath of the Young Turk Revolution”, Académie des Sciences de Bulgarie Institut d’Etudes Balkaniques, S.1, Sofia, 2005.
• KORKMAZCAN, N. Selcen, “Yurtta Sulh Cihanda Sulh”, TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, C.6, S.22, Kars, 2014.
• KRASNER, Stephen D., “Rethinking the Sovereign State Model”, Review of International Studies, C.27, S.5, Cambridge, 2001.
• MACRAKIS, A. Lilly, “Venizelos’ Early Life and Political Career in Greece”, Paschalis M. Kitromilides (ed.), Eleftherios Venizelos: the Trials of Statemenship içinde, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2006.
• MAKDISI, Ussama, “Ottoman Orientalism”, The American Historical Review, C.107. S.3, Oxford, 2002.
• RODOGNO, Davide, “The American Red Cross and the International Committee on of the Red Cross’ Humanitarian Politics and Policies in Asia Minor and Greece 1922-1923”, First World War Studies, C.5, S.1, 2014.
• SIMPSON, John Hope, “The Work of the Greek Refugee Settlement Commission,” Journal of the Royal Institute of International Affairs, C.8, S.6, Londra, 1929, s.589.
• SMITH, Michael Llewellyn, “Venizelos’ Diplomacy, 1910–23: from Balkan Alliance to Greek–Turkish Settlement”, Paschalis M. Kitromilides (ed.), Eleftherios Venizelos: the Trials of Statemenship içinde, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2006.
• SONYEL, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C.2., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• STEFANIDIS, Ioannis D., “Reconstructing Greece as a European State: Venizelos’ Last Premiership 1928-32”, Paschalis M. Kitromilides (ed.), Eleftherios Venizelos: the Trials of Statemenship içinde, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2006.
• SÜRMELİ, Serpil, “Cemiyet-i Akvam’a Müzaheret Cemiyeti-Türkiye’de Kuruluşu ve Prag Konferansı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C.25-26, Ankara, 2000.
• TAĞMAT, Çağla D.,”Lozan Konferansı’na Yunanistan Tarafından Bakış: Venizelos’un Dünyasında Lozan”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.14, S.29, İzmir, 2014.
• TOPRAK, Zafer, “II. Meşrutiyet Döneminde Uluslararası İlişkiler, Milliyetçilik ve Emperyalizm”, Mutlu Dursun, Tutku Vardağlı (ed.), Düne Bakarak Bugünü Anlamak: 2008’den 1908’e Bakmak içinde, Tarem Yay., İstanbul, 2009. ZEKİ, Salih, Türkiye’de Tütün, b.y.y., İstanbul, 1928.