APPROACHMENT OF TURKISH PRESS AGAINST SOVIET DIPLOMACY AND STALIN IN THE SECOND WORLD WAR PERIOD (1939-1945)

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 34, 239 - 277, 08.09.2017

Nurullah Kırkpınar

Öz

The relations that started with the Soviet Russia since the establishment of the

Republic of Turkey have a great importance both for world peace and for the relations of

the two countries. Political, economic and social developments between these two states

have continued since this period. Different administrative understandings and ideological

attitudes in Russia with the 1917 October Revolution and with the 1923 Revolution in Turkey;

This relationship has become more interesting in the context of research. In particular, when

looking at the turn after 1923, Until March of 1953, Stalin (Joseph Vissarionovich Chowdhury),

the leading name in the state administration of the Soviet Union, greatly influenced both the

Turkish-Soviet and Soviet Union’s relations with other countries with active policies. With

this active policy, diplomacy by Stalin, who played an important role in the determination of

Soviet diplomacy until 1953, Has significantly affected the Turkish press and has become the

focus of the press.

In this work, Stalin, who has made an important impact on world history and has

caused a great repercussion through ideological ideas that have been revealed on the world,

It will be shown that the problems between the two governments are effective at first and that

the attitude of the Turkish press in the face of the diplomacy that Stalin carried out between

1939 and 1945 will be examine.

Anahtar Kelimeler

Second World War, Stalin, Soviet Diplomacy, Turkish Press, Turkish-Soviet Foreign Policy

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA STALİN VE SOVYET DİPLOMASİSİ KARŞISINDA TÜRK BASININ TUTUMU (1939-1945)

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluşundan itibaren Sovyet Rusya ile başlayan

ilişkiler hem dünya barışı hem de iki ülke ilişkileri için büyük ölçüde önem taşımaktadır.

Daha önceden bu iki devlet arasında olan siyasî, ekonomik ve sosyal gelişmeler bu dönemden

sonra devam etmiştir. 1917 Ekim Devrimi’yle Rusya’da, 1923 Devrimi’yle de Türkiye’de

oluşan farklı yönetim anlayışları ve ideolojik tutumlar; bu ilişkiyi araştırma bağlamında

daha da ilginç bir boyuta getirmiştir. Özellikle, 1923’den sonraki döneme bakıldığında; 1953

yılının Mart ayına kadar Sovyetler Birliği’nin devlet yönetimindeki önde gelen ismi Stalin

(Josef Vissarionoviç Çuvaşgili), hem Türk-Sovyet hem de Sovyetler Birliği’nin diğer ülkelerle

olan ilişkilerini aktif politikalarıyla büyük ölçüde etkilemiştir. Bu faal politikayla birlikte 1953

yılına kadar Sovyet diplomasisinin belirlenmesinde önemli ölçüde rol alan Stalin’in yürüttüğü

diplomasi; Türk basınını önemli ölçüde etkilemiş ve adeta basının ilgi odağı olmuştur.

Bu çalışmada, dünya tarihinde önemli bir etki yapan ve dünya üzerinde ortaya

koymuş olduğu ideolojik fikirler vasıtasıyla büyük bir yankı uyandıran Stalin’in; iki devlet

arasında sorunların oluşmasında birinci derecede etkili olduğu gösterilecek ve 1939-1945

yılları arasında Stalin’in yürütmüş olduğu diplomasi karşısında Türk basınının nasıl bir

tutum aldığı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı, Stalin, Sovyet Diplomasisi, Türk Basını, Türk- Sovyet Dış Politikası

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030-20-01., Yer Kodu: 95-54-1.
• BCA, Fon Kodu: 030-0-001-000-000, Yer Kodu: 66-415-12.
• BCA, Fon Kodu: 030-0-018-001-002., Yer Kodu: 95-54-1.
• BCA, Fon Kodu: 030-0-001-000-000., Yer Kodu: 30-179-1.
• BCA, Fon Kodu: 030-0-001-000-000., Yer Kodu: 42-248-6.
• BCA, Fon Kodu: 030-0-010-000-000., Yer Kodu: 247-674-21.
• BCA, Fon Kodu: 30-10-0-0., Yer Kodu: 231-560-10.
• İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye Üzerine Gizli Pazarlıklar (1939–1944)”, (Edit. Ö. Andaç Uğurlu), Örgün Yayınevi, İstanbul, 2003.
• Tahran, Yalta ve Potsdam Konferansları: Gizli Belgeler,(Çev. Fahri Yazıcı), Sinan Yayınları, İstanbul, 1972.
• Akşam
• Anadolu
• Cumhuriyet
• İkdam
• Son Posta
• Son Telgraf
• Tan
• Tasvir-i Efkâr
• Ulus
• Vakit
• Vatan
• Yeni Asır
• ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Kitabevi, İstanbul, 2005.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914-1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1984.
• BAYRAM, Seyfettin, Stalin Cehenneminde Ahıska Türkleri, Çınar Matbaası, Bursa, 2004.
• DERİNGİL, Selim, Denge Oyunu-II. Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, İstanbul, 1994.
• ERKİN, Feridun Cemal, Türk - Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Başnur Matbaası, Ankara, 1968.
• GOLOĞLU, Mahmut, Millî Şef Dönemi 1939-1945, Turhan Kitabevi, 3. Baskı, Ankara, 1974.
• GÜRÜN, Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze Kadar), SBF Yayınları, Ankara 1983.
• GÜRÜN, Kamuran, Türk- Sovyet İlişkileri, TTK Yayınları, Ankara, 1991.
• HALE, William, Türk Dış Politikası (1774-2000), Mozaik Yayınları, Çev. Petek Demir, İstanbul, 2003.
• HART, Liddell Basil, II. Dünya Savaşı Tarihi 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999.
• HASANLI, Cemil, Tarafsızlıktan Soğuk Savaşa Doğru Türk-Sovyet İlişkileri (1939- 1953), Çev. Ali Asker, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2011.
• HİTLER, Adolf, Siyasi Vasiyetim, Ötüken Yayınevi, Çev. Kâmil Turan, İstanbul, 1968.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938 - 1945), Yurt Yay., Ankara, 1986.
• KONYAR, Levent, SSCB Dış İşleri Bakanlığı, Stalin - Roosevelt ve Churchill’in Gizli Yazışmalarında Türkiye (1941 - 1944),1. Baskı, No: 111, Ocak, 1981.
• OKUYAN, Kemal, Stalin’i Anlamak, 4. Baskı, Yazılama Yayınevi, İstanbul, Ekim 2013.
• ORAN, Baskın, Türk Dış Politikası (1919-1980), C. I., 13. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• ÖZ, Baki, Bıçağın Sırtında Siyaset (İkinci Dünya Savaşında Türk Dış Politikası), Can Yayınları, İstanbul, 1996.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.
• SÖNMEZOĞLU, Faruk, İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul, 2011.
• TUMİNEZ, Astrid S., Russian Nationalism Since 1856: Ideology and the Making of Foreign Policy, USA Rowman & Littlefild Publishers, 2000.
• UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih (1789-1994), 4. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1995.
• ÜLMAN, Haluk, Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri: 1939–1947, A.Ü. SBF Yayınları, Ankara, 1961.
• ÜNAL, Tahsin, Türk Siyasî Tarihi, Emel Matbaası, Ankara, 1978.
• WEISBAND, Edward, İkinci Dünya Savaşı’nda İnönü’nün Dış Politikası, Çev. M. Ali Kayabal, İstanbul, 2000.
• AKAD, Mehmet Tanju, “Büyükler İçin Modern Savaş Masalları”, Tarih Dergisi, 28 Aralık 2016.
• ARMAOĞLU, Fahir, “İkinci Dünya Harbi’nde Türkiye”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 13, S. 2, (Haziran 1958).
• AYDIN, Mustafa, “Göreli Özerklik: Savaş Kaosunda Türkiye, 1939-1945”, Türk Dış Politikası: 1919-1980, Editör Baskın Oran, 6. Baskı, İletişim, İstanbul, 2002.
• BAHATTİN, Orhan, “İnsanlık Tarihinin En Kanlı Harbi”, Hayat Tarih Mecmuası, S. 5, Haziran 1965.
• BAKACAK, Alper, “İkinci Dünya Savaşı Dönemi’nde Ulus Gazetesi’nin İç ve Dış Politika Değerlendirmeleri”, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2002.
• BENHÜR, Çağatay, “Stalin Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri”, Uluslararası Dergiler, C. 15, Konya, 2004.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, “Millî Mücadele Döneminin Dış Politikası”, Atatürk’ün Dış Politikası Sempozyumu, Ankara, 1981.
• ERTEM, Barış, “İkinci Dünya Savaşı Sırasında Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri ve Türkiye’nin Amerika Birleşik Devletleri İle Yakınlaşmasına Etkileri”, Turkish Studies, Volume: 8/7 Summer: 2013.
• ERTEM, Barış, “Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve Türk-Sovyet İlişkileri (1939-1947)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,Volume: 3 / 11 Spring: 2010.
• ESMER, Ahmet Şükrü, “Almanya, Sovyetler ve Baltık Denizi”, Ulus, 3 Ekim 1939.
• ESMER, Ahmet Şükrü, “Hitler-Molotov Mülakatı ve Türkiye”, Siyasi İlimler Mecmuası, C. 24, S. 227, (Nisan 1954).
• ESMER, Ahmet Şükrü- SANDER, Oral, “İkinci Dünya Savaşında Türk Dış Politikası”, Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara, 1969.
• FENİK, Mümtaz Faik, “Türkiye ve Sovyetler”, Ulus, 8 Nisan 1945.
• NADİ, Nadir, “Bir Milleten Toprak İstemek”, Cumhuriyet, 13 Temmuz 1945.
• NADİ, Nadir, “Türk-Sovyet Dostluğunun Yarını”, Cumhuriyet, 9 Nisan 1945.
• NADİ, Yunus, “Sovyetler-Türkiye Münasebetleri”, Cumhuriyet, 6 Ekim 1939.
• NADİ, Yunus, “Kuvvet Muvazenesi”, Cumhuriyet, 1 Ekim 1939.
• NADİ, Yunus, “Sürprizlerin Şaşırtma Hududu”, Cumhuriyet, 18 Eylül 1939.
• ÖZEL, Merve Suna, “Stalin Dönemi Rus Milliyetçiliği ve Politikaları”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.4. S.2, Temmuz 2014.
• POTSKHVERIYA, Boris, “İkinci Dünya Harbi İçinde Sovyet - Türk İlişkileri İle İlgili Sovyet Arşiv Belgeleri”, XIV. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005, C. 3.
• SADAK, Necmettin, “Son Hadiseler ve Türkiye-Rusya Dostluğu”, Akşam, 20 Eylül 1939.
• SAFA, Peyami, “Doğu ateşi ve Zafer Kestanesi”, Tasviri Efkâr, 6 Ekim 1942.
• SAFA, Peyami, “Kazablanka ve Avrupa Gazeteleri”, Tasviri Efkâr, 1 Şubat 1943.
• SERTEL, Zekeriya, “Bölge Sistemi ve Türk-Sovyet Münasebetleri”, Tan, 11 Nisan 1945.
• SERTEL, Zekeriya, “Türk-Sovyet Dostluk Paktı’nın Feshi”, Tan, 10 Nisan 1945.
• TELLAL, Erel, “SSCB’yle İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olaylar, Belgeler, Yorumlar, C. 1, (Editör: Baskın Oran), İstanbul, İletişim Yayınları, 2001.
• TOGAY, Muharrem Feyzi, “Kebek Konferansı ve Rusya”, Tasviri Efkâr, 20 Ağustos 1943.
• TOGAY, Muharrem Feyzi, “Rusya’daki Büyük Alman Zaferi”, Tasviri Efkâr, 13 Eylül 1942.
• TOGAY, Muharrem Feyzi, “Son Görüşme Etrafında”, Tasviri Efkâr, 14 Ağustos 1943.
• TOGAY, Muharrem Feyzi, “Stalingrad ve Türkistan”, Tasviri Efkâr, 17 Temmuz 1942.
• YAKUT, Kemal, “İkinci Dünya Savaşı”, Çağdaş Dünya Tarihi, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir, 1999.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit, “Mr. Churchill’in Türkiye’yi Ziyareti”, Yeni Sabah, 3 Şubat 1943.