GİRİT’TEKİ MUHTACÎN-İ İSLAMİYE’YE YÖNELİK AYDIN VİLAYETİ’NDE YÜRÜTÜLEN YARDIM FAALİYETLERİ (1896-1898)

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 37, 443 - 473, 15.02.2019

Metin Menekşe

Öz

1669 yılında
fethedilen ve yaklaşık 250 yıl Osmanlı idaresinde kalan Girit, merkezi Kandiye
olmak üzere imtiyazlı bir eyalet haline getirilmiştir. Adada farklı etnik köken
ve inanç gruplarına mensup insanlar huzurlu ve uyumlu bir yaşam sürmüştür.
Fakat bu barış ve huzur dönemi, Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanıp adayı
ilhak etme girişimlerinde bulunması ve bu girişimleri Rusya başta olmak üzere
bazı Avrupa devletlerinin desteklemesi neticesinde yerini karmaşa ortamına
bırakmıştır. Özellikle XIX. yüzyıl ikinci yarısı itibariyle adada büyük çapta
isyan hareketleri meydana gelmiştir. Girit’te yaşanan bu olaylar silsilesi
esnasında, ağır kayıplara uğrayan, mal ve mülklerini geride bırakarak yerlerini
terk etmek zorunda kalan ve geçici olarak bulundukları şehir merkezlerinde de
ağır koşullar altında yaşayan Müslümanların ihtiyaçlarının giderilmesi için
acil önlemler alınmaya çalışılmıştır.

Ada yönetimi yaşanan bu hareketlilik karşısında
gerekli önlemleri alma gayreti içerisinde olmakla birlikte, özellikle muhtaç
durumdaki Müslümanlar için gönderilecek yardımlara dikkat çekmiş ve bunların
arkası gelmediği takdirde Müslüman halkın felakete düşeceği bilgisini merkeze
bildirmiştir. Bu anlamda İzmir ve bazı şehirlerde Girit Muhtacîn-i İslamiye İane Komisyonu’nun şubeleri oluşturulmuş ve
bu şubeler vasıtasıyla Girit’teki Müslüman ahaliye yardım edilmeye
çalışılmıştır. Yine, devlet dairelerinden nakdî yardım toplanması, yardım
amaçlı biletler basılması, bazı vilayetlerinde kesilen her hayvan başına ve
hayvanın cinsine göre bir miktar vergi alınması, bir duyarlılık oluşturmak için
olayların basın yolu ile duyurulması gibi tedbir mahiyetinde yollara da
başvurulmuştur. Ayrıca Osmanlı’nın farklı vilayetlerinde olduğu gibi Aydın
vilayetinde de Müslüman ahali tarafından özellikle iaşe ve giyim konusunda
yardımlar yapılmıştır. Dolayısıyla gerek devlet eli ile gerekse sivil halk
tarafından yürütülen yardım faaliyetleriyle Girit’te bulunan Müslüman ahalinin
ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile, yürütülen yardım
faaliyetlerinin mahiyeti üzerinde durulacaktır. Arşiv kayıtları ve İzmir, Ahenk, Hizmet gibi dönemin İzmir basını
esas alınarak yardımların toplanması ve Girit’e ulaştırılması süreci ortaya
konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Girit Adası, Muhtacîn-i İslâmiye, Aydın Vilayeti, Yardım Faaliyetleri

AID ACTIVITIES FOR THE MUSLIM PEOPLE OF CRETE IN AYDIN PROVINCE (1896-1898)

Öz

Crete,
which was the central Heraklion, was conquered in 1669 and remained under the
Ottoman rule for about 250 years, was turned into a privileged province. On the
island, people of different ethnic backgrounds and belief groups lived a
peaceful and harmonious life. However, after becoming and independent state,
Greece’s attempts to take over the island, supported by some European states,
especially Russia, peace and tranquility on the island was replaced by chaos.
Beginning in the second half of the 19th century, many riots took place on the
island. During these riots, local and central Ottoman officials took urgent
measures to meet the needs of the Cretan Muslims who had heavy losses and had
to leave their estates and their homes.

The island
administration took some measures especially against possible migration and
initiated a help campaign for refugees/immigrants. Related to this  and campaign, branches of Girit Muhtacîn-i İslamiye Aid Commission
were established in Izmir and some cities and those organizations, through
organizing charity via press, collecting money from government offices, selling
tickets, collecting special tax on some animals, helped Muslims in Crete. The
Muslims in Aydın Province helped Cretian Muslims especially in food and
clothing. Based on the analysis of some archival documents and local newspapers
such as Izmir, Ahenk and Hizmet, this article aims to demonstrate how this
charity and help activities took place in Aydın province. 

Anahtar Kelimeler

: Ottoman State, Crete Island, Muhtacîn-i Islamiye, Aydın Province, Aid Activities.

Kaynakça

• BOA., BEONGG.d. No: 1000.
• BOA., BEO. NGG. d., Girid Tezâkir Defteri, No: 999, 18 Temmuz 1313/30 Temmuz 1897; Girid Tezâkir Defteri, No: 999, 19 Temmuz 1313/ 31 Temmuz 1897.
• BOA., Y.PRK.BŞK., Dosya No: 50, Gömlek No: 69, 1 Mart 313/13 Mart 1897.
• BOA., Y. PRK. MYD., Dosya No: 18, Gömlek No: 38, 1 Mart 1313/13 Mart 1897.
• BOA., İ. MTZ. GR., Dosya No:31, Gömlek No:190, 27 Şubat 1312/12 Mart 1897.
• BOA., Y. PRK. UM., Dosya No: 35, Gömlek No:92, 3 Eylül 1312/15 Eylül 1896.
• BOA., İ. MF., Dosya No: 4, Gömlek No:38, 1 Teşrinievvel 1313/13 Ekim 1897.
• BOA., Y. PRK .MYD., Dosya No: 19, Gömlek No:131, 19 Eylül 1313/1 Ekim 1897.
• BOA., İ. RSM., Dosya No: 7, Gömlek No:54, 17 Eylül 1313/29 Eylül 1897.
• BOA, İ..MTZ.GR.., Dosya No:32, Gömlek No:1259, 17 Teşrinisani 1313/29 Kasım 1897.
• Ahenk
• Düstur
• Hizmet
• İkdam
• İzmir
• Köylü
• Tanin
• Tercüman-ı Hakikât
• Tasvir-i Efkâr
• ADIYEKE, A. Nükhet–ADIYEKE, Nuri, Kıbrıs Sorununun Anlaşılmasında Tarihsel Bir Örnek Olarak Girit’in Yunanistan’a Katılması, Ankara 2002.
• ADIYEKE, A. Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), Ankara 2000.
• ADIYEKE, A. Nükhet, “Girit’in Mehmed Ali Paşa Yönetimindeki Durumuna Dair Bir Rapor”, Fethinden Kaybına Girit, İstanbul 2006.
• AKTAN, Yunus, Ege'deki Yunan Adaları ile Girit'in Önemi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Harp Akademisi, İstanbul 1996.
• Ali Tevfik, Memâlik-i Osmaniyye Coğrafyası/ Coğrafya-yı Umumiyye, Cilt: III, İstanbul 1318.
• ALTIN, Hamza, II. Meşrutiyet Devri Osmanlı Mizah Basını, Ankara 2014.
• ANDRİOTİS, Nikos, “Christians and Muslims in Crete 1821-1924: A Constant Standoff in And Out of The Battle Field”, Mnimon, İssue: 26, 2004.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), İstanbul 2006.
• AYDIN, Mithat, “Girit Ayaklanması(1866-1869)’nın Ortaya Çıkışı ve Uluslararası Bir Sorun Haline Gelişinde Yunanistan’ın Rolü”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: XI, Sayı:1, Nisan 2007.
• BARTLETT, İngiliz Parlamenter Sir Ellis Ashmead, Osmanlı’nın Son Zaferi, Teselya Savaşı, (Çev. Orhan Sakin), Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2014.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: I, Kısım I, Ankara 1991.
• BOURNE, Kenneth, "İngiltere ve Girit İsyanı (1866-1869)", (Çev. Yuluğ Tekin Kurat), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt III, Ankara 1963.
• BRAUDEL, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Cilt: I, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara 1993.
• Captain Drury to Admiral Sir M. Culme-Seymour, Candia, 25 August 1896, Telegraphic No: 607, Foreign Office, Further Correspondence Respecting the Affairs of Crete (FOFCRAC), Turkey No: 7 (1896), London: August 1899.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
• Girid, Mazisi-Hali-İstikbali, Matbaa-yı Ebüzziya, Cilt: I, İstanbul 1328.
• Girit Seferi (1645-1669), Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III’üncü Cilt, 3’üncü Kısım Eki, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Harp Tarihi Yayınları, Ankara 1977.
• GÜNAY, Necla, “Filik-i Eterya Cemiyeti”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6/1, 2005.
• HATİPOĞLU, M. Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101. Yılı (1821–1922), Ankara 1988.
• HÜLAGÜ, M. Metin, “1897 Türk-Yunan Harbine Kadar Osmanlı İdaresinde Girit”, XIV. CIEPO (Çeşme 18-22 Eylül 2000), Ankara 2004.
• HÜLAGÜ, M. Metin, Türk-Yunan İlişkileri Çerçevesinde 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı, Kayseri 2001.
• Hüseyin Hıfzı, Girit Vekayii, İstanbul 1326.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar, Cilt: I, İstanbul 1940.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri (1861-1876), Cilt: VII, Ankara 2011.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907), Cilt: VIII, Ankara 2011.
• Mahmut Celaleddin Paşa, Mirat-ı Hakikat, İstanbul 1326.
• MANSEL, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara 2011.
• Mehmed Salâhî, Girid Meselesi (1866-1889), (Hazırlayan: Münir Aktepe), İstanbul 1967.
• MİSMER, Charles, Hatırat-ı Alem-i İslam, (İstanbul, Girit, Mısır, Cezayir), (Mütercimi: Mehmet Rauf), Matbaa-i Vilayet, Bursa 1327.
• Muâhedât Mecmuası, Cilt: IV, İstanbul 2008.
• ORHONLU, Cengiz, “Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’ne Karşı Takip Ettiği Siyaset (1866-1885)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Cilt I, Sayı:6, İstanbul 1980.
• Osman Senai, Osmanlı Yunan Seferi, Dömeke Meydan Muharebesi, İstanbul 1314.
• ÖZCAN, Abdulkadir, “İane”, DİA., Cilt: XIX, İstanbul 1999.
• Süleyman Tevfik-Abdullah Zühdü, Devlet-i Aliyye-i Osmaniye ve Yunan Muharebesi 1314, İstanbul 1315.
• ÖZKAYA, Yücel, “1821 Yunan (Eflak-Boğdan) İsyanları ve Avrupalıların İsyan Karşısında Tutumları”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri, Türk Yunan İlişkileri, Ankara 1986.
• ÖZTUNÇ, H. Baha, Yedi Ada Cumhuriyeti, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2007.
• PUL, Ayşe, Anonim Bir Osmanlı Kaynağına Göre Girit’in Fethi, Ankara 2017.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle), (Hazırlayanlar: Reşit Gündoğdu vd.), İstanbul 2011.
• ŞENIŞIK, Pınar, Girit Siyaset ve İsyan (1895-1898), İstanbul 2014.
• ŞİMŞİR, B. N., Ege Sorunu Belgeler, Cilt: II, s. XXII, Ankara 1989.
• Tahmisci-zâde Mehmed Mâcid, Girit Hatıraları, (Yayına hazırlayanlar: İsmet Miroğlu-İlhan Şahin), İstanbul 1977.
• TUKİN, Cemal, “Girit Maddesi”, DİA., Cilt: XIV, İstanbul 1996.
• TUKİN, Cemal, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Girit İsyanları-1821 Yılına Kadar Girit”, Belleten, Cilt IX, Sayı: 34, Ankara 1945.
• TURAN, Şerafettin, “1829 Edirne Antlaşması”, DTCFD, IX/1-2, 1951.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuat, Mesâil-i Mühimme-i Siyâsiyye, Cilt: III, (Yayına Haz. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara 1987.
• TÜRKMEN, Zekeriya, “Girit Adası’nı Osmanlı İdaresinden Ayırma Çabaları: Yunan İsyanını Takip Eden Dönemdeki Gelişmeler(1821-1869), Türkler, Cilt XII, Ankara 2002.
• YÜKEP, Kemal, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi; Girit Seferi(1645-1669), Cilt: III, Kısım: 2, Ankara 1977.