1960 ASKERİ MÜDAHALE ÖNCESİ TİRELİ DEMOKRATLARIN ÇEKMİŞ OLDUĞU TELGRAFLAR VE 1961 HALK OYLAMASINDA TİRE SONUÇLARI

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 37, 715 - 731, 15.02.2019

Nilgün Kara

Öz

Küçük Menderes nehrinin geçtiği
verimli ovada sahip olduğu coğrafi konumuyla geçmişten günümüze sosyo-ekonomik
açıdan önemli bir yerleşim merkezi olan Tire’nin tarihi antik döneme kadar
gitmektedir. Tarih boyunca sosyal ve ekonomik zenginliğinin yanında halk
arasında aktif siyasetin de mevcut olduğu bir yerleşim yeridir. Bu durumun
yaşanmasında etkili olan nedenlerden biri, Osmanlı İmparatorluğu döneminde
Tire’nin siyasi suçluların sürgün yeri olmasıdır.

Cumhuriyet
döneminde de Tire bölgenin önemli siyasi merkezlerinden biri olma özelliğini
korudu. Çok partili demokrasiye geçildikten sonra da Cumhuriyet Halk Partisi ve
Demokrat Parti’nin ilçe teşkilatları kamuoyu üzerinde oldukça etkiliydiler.
Cumhuriyet dönemi Türk siyasi tarihinin ilk halk oylaması 1961 yılı askeri
müdahalesi sonrası hazırlanan anayasanın oylanması için uygulanmıştır. Halk oylamaları
ile vatandaşların ülke yönetimindeki önemli gelişmeler üzerinde doğrudan söz
sahibi olmaları mümkün olmaktadır.

Bu
çalışma ile Tireli demokratların çekmiş olduğu telgraflarda görülen siyasi
atmosferin Osmanlı’dan cumhuriyete bölgenin önemli bir merkezi olan Tire’de 27
Mayıs Askeri Müdahalesi sonrasında hazırlanan anayasanın Türk siyasi hayatında
ilk kez halk oylamasına sunulması süreci ve
sonuçlarına yansıması etüt edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

1961 Anayasası, İzmir, Tire, Anayasa, Halk Oylaması

THE REFERENDUM AFTER 1960 MİLİTARY COUP AND TELEGRAMS OF DEMOKRATES FROM TİRE

Öz

Tire, whose history
goes back to ancient antiquity, is a socio-economically important settlement
from past to present thanks to its geographical position with its efficient
meadow hosting the Little Meander (Küçük Menderes) River. Throughout history,
it had the feature of having social and economic prosperity as well as being a
settlement in which people were concerned with politics. One of the reasons for
this is the fact that during the Ottoman Empire, Tire was the place of exile of
political prisoners.

In the Republican
period, Tire maintained the characteristic of being one of the significant
centers of the region. After the implementation of multi-party democracy, the
district organizations of the Republican People's Party and the Democratic
Party were quite influential on the public opinion.

The first referendum
of the Turkish political history of the Republican period was applied for the
voting of the Constitution prepared after the revolution in 1961. Via
referendum, citizens have the opportunity to have a direct voice in the major
developments in the country’s governance.

The purpose of this
study is to analyze the results and evaluate the first referendum process in
Turkish political history for the Constitution prepared after the military coup
of May 27 in
Tire, which is a remarkable center of the region from the Ottoman Empire to
Republican period.

Anahtar Kelimeler

Constitution of 1961, Izmir, Tire, Constitution, Public referendum

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
• Halk Oylaması Sonuçları 2007, 1988, 1987, 1982, 1961, Türkiye İstatistik Kurumu, Yayın No 3156, Ankara 2008.
• Demokrat İzmir 1961.
• Yeni Asır 1961.
• Ahmad Feroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Çev. Sedat Cem Karadeli, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006.
• Ahmad Feroz, Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1976.
• Cem Eroğul, Demokrat Parti tarihi ve İdeolojisi, Ankara İmge Kitapevi 1998.
• Karpat Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, Timaş yayınları, İstanbul 2010.
• Kubalı Hüseyin Nail, Anayasa Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1971.
• Lewis Bernard, Demokrasinin Türkiye Serüveni, Çevirenler: Hamdi Aydoğan- Esra Ermert, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• Tanör Bülent, İki Anayasa 1961-1982, Beta Basım Yayım, İstanbul, 1994.
• William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Türkçesi Ahmet Fethi, İstanbul, Hil Yayınları 1996.
• Şengül Gülay, “1961 Anayasasının Hazırlanmasındaki Tarihsel Süreç”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2011.
• Başyiğit Türkan, “ Demirköprü Barajının Kurulması”, Salihli Sempozyum Bildirileri, Salihli Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir 2003.
• Gözler Kemal, “Halkoylamasının Değeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1988, Cilt XL, Sayı:1–4.
• Kara Nilgün Nurhan, “1960 Askeri Müdahalesi ve İzmir Basınında İlk Günleri”, Uluslararası Darbe Sempozyumu, Cilt 3, Aydın 2017.
• Karakartal Bener, “Bir Siyasal Katılma Türü Olarak Referandum ve 1961 Türk Anayasa Referandumu”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 38, sayı.3-4, Yıl 1984.
• Sinem Birol, “ 1961 Anayasasında İfade Özgürlüğü”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2012/II, 43.
• Yeşilorman Mehtap, “Halkın İradesi Bağlamında Halkoylamaları: Bir Hukuk Sosyolojisi Denemesi”, Sosyoloji Konferansları, 2011, Sayı: 43, ss:191-220.