GÜMÜLCİNELİ İSMAİL BEY’İN BURSA VALİLİĞİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 39, 509 - 532, 25.12.2019

Hasan Ali Polat Osman Akandere

Öz

II. Meşrutiyet ve Mütareke devrinin mühim siyasî figürlerinden birisi Gümülcineli
İsmail Bey’dir. İsmail Bey, II. Meşrutiyet’in ilânı sonrasında Gümülcine’den Meclis-i
Mebusan’a mebus olarak girmiş, bir müddet sonra ise İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne
muhalefete başlamış, 21 Kasım 1911’de de Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın kurucuları arasında
yer almıştır. Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın teşkili sonrasında her zaman İttihatçılarla siyasî
mücadele içerisinde olmuştur.
Cihan Harbi’nin sonlarına doğru İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin iktidarı bırakması ve
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasıyla birlikte Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensupları
siyaseten öne çıkmışlar, Mart 1919’da Damat Ferit Paşa hükûmetinin kurulması ile birlikte
iktidar olmuşlardır. Gümülcineli İsmail Bey, Damat Ferit hükûmetinde nazır olabilmek için
gayret sarf etmiş olsa da fırka arkadaşları kendisini o makamda görmek istememişlerdir.
Nihayetinde İsmail Bey, 11 Mart 1919’da, Sultan Vahideddin’in irade-i seniyyesi mucibince
Bursa Valiliğine tayin edilmiş, adeta merkezden uzaklaştırılmıştır. Mondros Mütarekesi’nin
tatbiki bağlamında işgallerin gerçekleştiği bir dönemde Bursa Valisi olan Gümülcineli
İsmail Bey, Bursa’da ciddî huzursuzlukların çıkmasına sebep olmuştur. Bursa’daki Millî
Mücadele’ye ilk başta destek çıkmış, ancak Damat Ferit Paşa hükûmetinin karşı duruşu
sebebiyle tavrını değiştirmiş, Millî Mücadele’yi yürüten kişilerle mücadeleye girişmiştir. Bu
sebepledir ki valilik görevinde fazla tutunamamış ve Haziran 1919 itibariyle Bursa’yı terk
ederek İstanbul’a gitmiştir. İstanbul’da da Damat Ferit Paşa hükûmeti ile anlaşamamış, hatta
bir ara tevkif edilip Divân-ı Harb-i Örfî tarafından sürgün ile cezalandırılmıştır.
Bu çalışmada; Osmanlı Arşivi kayıtları ve dönemin matbuatı merkeze alınarak
Gümülcineli İsmail Bey’in Bursa Valiliği dönemi ve etkileri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gümülcineli İsmail Bey, Bursa Valisi, Millî Mücadele, Asayiş, Muhalefet

ISMAIL BEY OF GUMULCINE AS A GOVERNOR OF BURSA

Öz

One of the leading political figures of the Second Constitutional Monarchy and the
Armistice Period is Ismail Bey from Gümülcine. Ismail Bey, after the proclamation of the II.
Constitutional Monarchy, entered the First Turkish Parliament as deputy from Gümülcine.
After a while he began to oppose the Committee of Union and Progress and he took part in
the founders of the Party of Liberty and the Entente on November 21st, 1911.
Towards the end of the the World War I, the Committee of Union and Progress gave
up the power and the Armistice of Mudros was signed. Following these political incidents, the
members of the Party of Liberty and the Entente came to the fore politically and following the
forming of the Damat Ferit Pasha Government in March 1919, they came to power. Despite
of the efforts made by Ismail Bey of Gumulcine regarding being a deputy at the Damat Ferit
Pasha Government, his friends at the union didn’t want to see him at that position. As a
result, Ismail Bey was appointed as the Governor of Bursa on March 11th, 1919 by the order
of Sultan Vahideddin. In other words, he was suspended from the head office. Ismail Bey of
Gumulcine was the governor of Bursa during the occupations carried out as a requirement
of the Armistice of Mudros. During his position in Bursa, he led up serious disturbances
in Bursa. Ismail Bey initially supported the National Struggle in Bursa but he changed his
attitude in conformity with the opposite stance of Damat Ferit Pasha Government. He began
to struggle with the people conducting the National Struggle. For this reason, he could not
hold his position as a governor and he left Bursa in June, 1919 and moved to Istanbul. He also
didn’t reach an agreement with the Damat Ferit Pasha Government and he was detained and
exiled by the Martial Court.
In this study, the records of the Ottoman archives and the printings of the period
will be examined and the period of Ismail Bey as a governor in Bursa and its effects will be
discussed.

Anahtar Kelimeler

Ismail Bey of Gümülcine, Governor of Bursa, National Struggle, Public Security, Opposition

Kaynakça

• Bâbıâli Evrak Odası Belgeleri (BEO.): 4654/348995.
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi Belgeleri (DH. ŞFR.): 98/178; 620/28; 634/91; 637/21; 638/16; 638/113.
• Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Belgeleri (DH. KMS.): 50-1/42; 51-1/5; 51-1/76; 52-1/2; 52-1/65; 53-1/23; 63/63.
• Satın Alınan Evrak, Tevfik Paşa Evrakı (HSD., TVP.), 1/46.
• İradeler- Harbiye (İ. HB.) 134/26.
• Şura-yı Devlet Belgeleri (ŞD.), 672/9.
• Alemdar
• Dersaadet
• İkdam
• Peyam-ı Sabah
• Sabah
• Takvim-i Vekayi
• Tasvir-i Efkâr
• Türkçe İstanbul
• AKKILIÇ, Yılmaz, Kurtuluş Savaşı’nda Bursa, Bursa Kültür Sanat Turizm Vakfı Yay., Bursa 1997.
• BİRİNCİ, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki’ye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yay., 2. bs., İstanbul 2012.
• ÇELEBİ, Mevlüt, Heyet-i Nasîha, Anadolu ve Rumeli Nasihat Heyetleri, Akademik Kitabevi, İzmir 1992.
• EĞİLMEZ, Mümtaz Şükrü, Millî Mücadele’de Bursa, yay. haz. İhsan Ilgar, İstanbul 1981.
• ERDEHA, Kâmil, Millî Mücadelede Vilâyetler ve Valiler, Remzi Kitabevi, İstanbul 1975.
• HÜLAGÜ, Orhan, Milli Mücadelede Bursa, Emre Yay., İstanbul 2001.
• KARAY, Refik Halid, Minelbab İlelmihrab, İnkılâp ve Aka Kitabevi, İstanbul 1964.
• MİRALAY BEKİR SAMİ Günsav’ın Kurutuş Savaşı Anıları, yay. haz. Muhittin Ünal, Cem Yay., İstanbul 2002.
• TEPEYRAN, Ebubekir Hâzim, Zâlimâne Bir İdam Hükmü, Millî Mecmua Basımevi, İstanbul 1946.
• TÜRK İSTİKLAL HARBİ I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay Yay., 3. bs., Ankara 1999.
• DOĞANER, Yasemin, “Emniyet Raporlarında 150’liklerden Gümülcineli İsmail Hakkı Bey’in Faaliyetleri”, VI. Uluslararası Atatürk Kongresi (12-16 Kasım 2007), C. I, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 2010, ss.1006-1035.
• SARINAY, Yusuf, “Yüzelliliklerden Gümülcine’li İsmail Hakkı Bey’in Faaliyetleri (1908-1945)”, Prof. Dr. Abdurrahman Çaycı’ya Armağan, Hacettepe Üniversitesi Yay., Ankara 1995, ss.375-414.