SERBEST CUMHURİYET FIRKASI’NIN EDİRNE SERÜVENİ: TÜRKİYE DEMOKRASİ TARİHİNDEN NOTLAR

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 42, 269 - 294, 07.07.2021

Okan Ceylan

Öz

Bu çalışma Erken Cumhuriyet döneminde Edirne’de muhalefetin doğuşuna ve
1930 yılındaki Belediye Seçimlerinde Edirne ilindeki yerel siyasete ışık tutmaktadır. Serbest
Cumhuriyet Fırkası (SCF)’nın Edirne ilindeki teşkilatlanması ve seçim sürecinde Cumhuriyet
Halk Fırkası (CHF) ile siyasal rekabeti anlatılmaktadır. Bu bağlamda, toplumun muhalif
kesimlerinin oluşumunda etkili olan tarihsel, iktisadi ve toplumsal dinamikler Edirne
özelinde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Edirne’deki toplumsal muhalefetin Türkiye’nin
diğer bölgelerinden farklılıkları ifade edilmiş ve bu konuda yeni bir bakış açısı da ortaya
konmuştur. SCF, her ne kadar güdümlü bir muhalefet partisi olsa da bu partinin Edirne
seçmeninin nazarında bağımsız bir muhalefet olarak algılandığı görülmektedir. 1930 yılında
Türkiye’de ve Edirne’de çok partili sistem denemesi başarısız olmuştur. Ancak, Edirne seçmeni
çok partili sisteme geçişte ilk seçim olan 1946 Genel Seçimlerinde büyük bir çoğunlukla DP’yi
desteklemiştir. Hatta bu çalışma yalnızca SCF Edirne teşkilatı ile sınırlı olmayıp, 1930 yılında
Edirne belediye seçimlerinde CHF’nin de siyasi stratejilerini incelemektedir. Böylece hem ilin
yerel siyasetini hem de sosyo-ekonomik sorunlarını aydınlatmak amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Demokrasi, Toplumsal Muhalefet ve Yerel Siyaset

THE EDIRNE ADVENTURE OF THE FREE REPUBLICAN PARTY: THE NOTES FROM THE DEMOCRATIC HISTORY OF TURKEY

Öz

This study sheds light on the rise of social opposition in Edirne in the Early Republican
Era and the local politics of Edirne in the municipal elections of 1930. The organization of the
Free Republican Party (the FRP) in Edirne province and the political competition with the
Republican People’s Party (the RPP) during the election process are explained. In this context,
the historical, economic, and social dynamics which have influence in the formation of the
opponent segments of society specific to Edirne are explained in detail. The differences of the
opponent segments of society in Edirne from the other regions of Turkey are expressed and
a new perspective is also put forward. Although the FRP was controlled opposition party, it
seems that it was perceived as an independent opposition by the electors of Edirne. The trial
of multi-party system in Turkey and in Edirne were unsuccessful in the municipal election of
1930. However, the electors of Edirne supported the Democrat Party by a great majority in the
General Elections of 1946 which was the first election in transition to the multi-party system
in Turkey. Furthermore, this study is not limited to the Edirne Organization of the FRP, it
analyses the political strategies the RPP in the municipal elections of the 1930 in Edirne. Thus,
it aims to enlighten both the local politics and socio-economic problems of Edirne.

Anahtar Kelimeler

Edirne, the Free Republican Party, Democracy, Social Opposition and Local Politics

Kaynakça

• Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) 490-1-0-0/34-142-1.
• T.C. Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre. 3, Cilt. 22, Birleşim 4, 15 Aralık 1930.
• T.C Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Genel Nüfus Sayımı Kati ve Mufassal Neticeler (1935) Edirne Vilayeti, Hüsnü tabiat Basımevi, İstanbul, 1937.
• T.C Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Trakya Umumi Müfettişlik Bölgesinde yapılan Toprak Anketi (1939), Başbakanlık, Ankara, 1939.
• AKŞİN, Sina. Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• BALKAYA, İhsan Sabri. Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880-7 Mayıs 1943), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2005.
• BURGAÇ, Murat Trakya Raporu (1934), Kaynak Yayınları, Ankara, 2017.
• ÇAVDAR, Tevfik. Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara, 2008.
• ÇOLAK, Hikmet. 1930 Belediye Seçimleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2007.
• İNÖNÜ, İsmet. Cumhuriyet’in İlk Yılları I (1923-1938), İsmet İnönü’nün Hatıraları, Cumhuriyet, İstanbul, 1998.
• KARAL, Enver Ziya. Atatürk ve Devrim, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2014.
• KEYDER, Çağlar. Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• KOÇAK, Cemil. Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
• KOÇAK, Cemil. Tek Parti Döneminde Muhalif Sesler, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
• OKYAR, Osman ve Seydanlıoğlu, Mehmet. Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 2006.
• PAMUK, Şevket Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
• PINAR, Mehmet. Tek Parti Döneminde Trakya’da Siyasi Hayat ve Yahudiler (1930- 1934), Grafiker, Ankara, 2016.
• TEKELİ, İlhan ve İLKİN, Selim 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ, Ankara, 1977.
• TOPRAK, Zafer. Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), Yurt Yayınları, Ankara, 1982.
• TOPRAK, Zafer. Atatürk Kurucu Felsefenin Evrimi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020.
• TUNAYA, Tarık Zafer. Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1980.
• TUNCAY, Mete. Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923- 1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• ZURCHER, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.
• BALİ, Rıfat N. “Yeni Bilgiler ve 1934 Trakya Olayları,” Toplumsal Tarih, S. 186, 1999, s. 379-387.
• BALKAYA, İhsan Sabri. “Isparta’da Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Kurulma Çabaları,” AÜ. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 30, Erzurum, 2006, ss. 215-238.
• DUVERGER, Maurice ve ÖZBUDUN, Ergun. “Partiler ve Siyasi Rejimler,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C 19, S 1, 1962, ss. 95-171.
• ENGİN, Vahdettin. “Rumeli Demiryolu,” Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, C 35, İstanbul, 2008, ss. 235-237.
• ERKAN, Yonca Kösebay. “Yirminci Yüzyılın Başında Lüleburgaz Tren İstasyonu,” Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, C.28, S.1, Ankara, 2011, s. 41-53.
• ERTEM, Barış. “Siyasal Bir Muhalefet Denemesi Olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası,” ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C 1, S 2, (Aralık 2010), ss. 71-92.
• IVANOVA, Margarita. Les Luttes Politiques en Turquie (1924-1930) Etudes Balkanique, S. 4, 1978, ss. 12-31.
• İNCE, Gökçen Başaran “The Free Republican Party in the Political Cartoons of the 1930s,” New Perspective on Turkey, C. 53, 2015, ss. 93-136.
• GÖNDÜRÜ, Döndü Sena. “1930 Yılı Sonlarında Cumhuriyet Halk Fırkası Taşra Teşkilatı Heyeti Raporları Üzerinden Bir Değerlendirme,” Atatürk Yolu Dergisi, S66, Ankara, 2020, ss. 123-152.
• KARAKAŞ, Ömer “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Muğla’da Teşkilatlanması ve 1930 Belediye Seçimleri Dolayısıyla Oluşan Tartışmalar,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 7, S 31, ss.355-369.
• KARAKAŞ, Ömer. “Balıkesir’de Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Teşkilatlanması ve Belediye Seçimleri,” Turkish Studies C. 8, S 5, 2013, ss. 357-375.
• KILINÇKAYA, Derviş. “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Toplumsal Tabanı ve Cumhuriyet Halk Partisi,” Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 15, Ankara, 2012, ss. 3-18.
• ÖZER, Mehmet Halis “Serbest Cumhuriyet Fırkasında İktisadi Düşünce,” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 51, 2014, ss. 77-92.
• ÖZEY, Ramazan. “19. Asırda Edirne Vilayeti Coğrafyası,” Marmara Coğrafya Dergisi, S. 6, İstanbul, 2002, ss. 1-36.
• TABAK, Serap “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın İzmir Vilayetindeki Teşkilatı ve Faaliyetleri,” Tarih İncelemeleri Dergisi, C 8, S. 1, İzmir, 1993, ss. 183-202.
• TAŞDEMİR, Serap “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Ayvalık Teşkilatlanması ve 1930 Yılı Belediye Seçimleri,” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi C. 19, S. 39, İzmir, 2019, ss. 613- 634.
• TEKELİ, İlhan ve İLKİN, Selim “Devletçilik Dönemi Tarım Politikaları,” Türkiye’de Tarımsal Yapılar (1923-2000), ed. Zafer Toprak ve Şevket Pamuk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara, 2008.
• TOPRAK, Zafer. “1934 Trakya Olaylarında Hükümetin ve CHF’nin Rolü,” Toplumsal Tarih, S 34, İstanbul, 1994, ss. 19-25.
• TOPRAK, Zafer. “Türkiye’de Sol Faşizm ya da Otoriter Modernizm 1923-1946,” Toplum ve Bilim, S. 100, İstanbul, 2004, s. 84-99.
• TOPRAK, Zafer. “80. Yıldönümünde Lozan Barış Antlaşması,” Toplumsal Tarih, S 115, İstanbul, 2003, ss. 64-71.
• ZURCHER, Eric Jan. “Genç Türkler Sınır: Hudut Boylarının Çocukları?” Muhafazakâr Düşünce Dergisi, Çev. İlknur Türe, C 4, S 16-17, 2008, ss. 231-242.
• DÜNDAR, Barbaros. Atatürk Dönemi Siyasi Parti Programlarının Karşılaştırmalı Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2007.
• ÖZİPEK, Bekir Berat Türk Siyasal Yaşamında Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1991.
• ÖZKÖK, Alper Türk Basınında 1930 Belediye Seçimleri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009.