BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA AVRUPA DEVLETLERİNİN RUS İÇ SAVAŞI’NA VE RUS MÜLTECİLERİNE BAKIŞI

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 175 - 204, 25.10.2022

Kezban Acar Kaplan

Öz

Bilindiği üzere, 1917’deki Bolşevik Devriminden sonra Rusya’da iktidara gelen
Bolşeviklerle, onları devirmek isteyen muhalifleri arasında bir savaş patlak vermiştir. 1918-
1922 yılları arasında devam eden bu savaşa, İngiltere, Fransa başta olmak üzere birçok
Avrupa devleti, Bolşeviklerin karşısında dâhil olmuşlardır. Bir yandan Rusya’nın değişik
bölgelerini işgal ederken, bir yandan da içerde Bolşeviklere karşı savaşan ve çoğunluğu
Çarlık Ordusu subay ve askerlerinden müteşekkil, aynı zamanda Rus toplumunun üst
kademelerinden birçok sivili de içeren ve tarihte Gönüllü Ordusu, Beyaz Ordu olarak da
anılan muhaliflere maddi ve manevi destekte bulunmuşlardır. Bununla, kendi rejimlerine
tehdit olarak gördükleri Bolşeviklerin iktidarını devirmeyi ve Çarlık rejimini yeniden tesis
etmeyi amaçlamışlardır. Bu ortak amaca rağmen Rus İç Savaşı’nda muhaliflere veya Bolşevik
karşıtlarına destek veren devletlerin hem Sovyet Rusya’ya hem de Rus mültecilere yönelik
politikası, birçok etkene bağlı biçimde değişkenlik göstermiştir.
Türkiye’de Beyaz Rus mültecilerini ele alan ve onlarla ilintili olarak Rus İç
Savaşı hakkında birtakım bilgiler sunan bazı çalışmalar mevcuttur. Ayrıca Milli Mücadele
Döneminde Ankara-Moskova ilişkilerini veya Ankara Hükümeti ile İtilaf Devletleri’nin
ilişkilerini inceleyen ve bu bağlamda bu ülkelerin Beyaz Rus mültecilerine bakışına değinen
önemli çalışmalar bulunmaktadır. Ancak bu çalışmaların hemen hiç birisinde Almanya’nın,
Balkan ülkelerinin politikalarına değinilmez. Beyaz Ruslarla, Bolşeviklerin Avrupalı
devletlerin ilişkilerinde önemli bir rol oynayan Çek Lejyonu hakkında hiçbir bilgi sunulmaz.
Makalenin ele aldığı konu, her bir ülke ayrı bir araştırma konusu olacak kadar
geniştir. Ancak bu makalenin, her bir ülkeyi derinlemesine değerlendirmek gibi bir amacı
yoktur. Rusça ve İngilizce bazı birincil ve ikincil kaynaklardan da istifa ederek, daha çok
hem bu eksik kalan yönleri ele almayı hem de Avrupalı devletlerin Beyaz Rus Mültecilere
yönelik politikalarını analitik bir biçimde sunmayı ve buna dair bazı çıkarımlar yapmayı
amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Rus İç Savaşı, Beyaz Ordu, Vrangel Mültecileri, Avrupalı Devletler

THE POLICIES OF EUROPEAN STATES TOWARD THE RUSSIAN CIVIL WAR AND THE RUSSIAN REFUGEES

Öz

As known, a civil war broke out between the Bolsheviks that came to power in the
fall of 1917 and their opponents, called also as the Whites. Many European powers, especially
England and France, intervened in the war against the Bolsheviks. While occupying some
regions in Russia, they also provided the Whites, consisting of many Tsarist Army officers
(also known as the Voluntary Army) as well as civilians with moral and material support.
With this, European states in general aimed at the toppling Bolshevik rule and restate Tsarist
regime.
Their support and policies toward the White Army and Russian refugees changed
and developed based on many different factors. The main factor was their anger at Bolshevists
since they ended Tsarist rule and withdrew from the World War I.
Romania, Bulgaria, the Kingdom of Serbia-Croatia-Slovenia (later the Kingdom of
Yugoslavia) were the countries the Russian refugees wanted to go or went more than any
other country. Despite this common aspect, they also differed from each other in their policies
toward the Russian Civil War as well as Russian refugees.
To see, on one side, the whole picture, and to underline differences on the other, it is
important to note that despite some alliances, European powers were not always on the same
page in terms of their policies to the Bolsheviks, Russian Civil War and Russian refugees.
In Turkey, there are many studies on Russians Refugees, touching upon the Russian
Civil War and European states’ policies toward the Whites and Russian refugees. There is
not a single study, however, dealing solely on the policies of European powers toward the
Russian Civil War and Russian refugees.
The subject this article deals with is rather comprehensive since almost every country
is worth dealing separately. However, it is not the goal of this study. Based on some primary
Russian and English sources, this article aims to present in an analytical and comparative
way how European powers approached toward the Russian Civil War and Russian refugees.

Kaynakça

• Gosudarsvennıy Arhiv Rossiyskoy Federatsiy/ Rusya Federasyonu Devlet Arşivi
• GARF, f. 6425, op. 1, d. 23, l. 85-90.
• GARF, f. 5923, op. 1, d. 7, l. 28.
• GARF, f. 5923, op. 1, d. 7, l. 39-40.
• Rossiyskiy Gosudarstvennıy Voennıy Arhiv/Rus Devlet Askeri Arşivi
• RGVA, f. 6, op. 4, d. 596, l. 178.
• RGVA, f. 109, op. 3, d. 360, l. 4.
• RGVA, f. 109, op. 3, d. 360, l. 7.
• RGVA, f. 109, op. 3, d. 360, l. 4.
• RGVA, f. 109, op. 3, d. 365.
• RGVA, f. 109, op. 3, d. 373 (1/2 1921-28.9.1921).
• The National Archives
• TNA, CAB 24/110/75, Recognition by the French Government of General Wrangel, From Earl Curzon of Keddleston to Earl of Derby, 13 August 1920.
• TNA, CAB 23/38/13, Conclusions of a Conference of Ministers, 25 November 1920.
• TNA, HO45/19995, League of Nations. Papers of Identity. Memorandum by the High Commissioner for Russian Refugees.
• TNA, T 161/164, A.30.1923.XİY.
• TNA, T 161/164, C.472.M.297.1922
• Amerikanskiy Vestnik (29 Mart 1921).
• İnformatsionnıy byulletin OPERCO, 10 Avgusta 1923 g.,. no 5, Praga.
• Russkiy Emigrant, 15-30 Ekim 1920, no 3.
• The Orient News, 20 Ekim 1921.
• BAKAR, Bülent, Esir Şehrin Misafirleri: Beyaz Ruslar, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2012.
• BRADLEY, John F.N., The Czechoslovak Legion in Russia 1914-1920, East European Monographs, Boulder, 1990.
• ÇEBYŞEV, Nikolay N., Blizkaya Dal’. Vospominaniya. Parij, 1933.
• FIGES, Orlando, A People’s Tragedy. The Russian Revolution 1891-1924, Jonathan Cape, London, 1996.
• GÖKAY, Bülent, Emperyalizm ile Bolşevizm Arasında Türkiye, çev. Sermet Yalçın, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2006.
• HOSKING, Geoffrey, Rusya ve Ruslar: Erken Dönemden 21. Yüzyıla, çev. Kezban Acar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
• HOSKING, Geoffrey, The First Socialist Society. A History of the Soviet Union from Within, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1993.
• HUTCHINS, John A. Jr. The Wrangel Refugees: A Study of General Baron Peter N. Wrangel’s Defeated White Russian Forces, Both Military and Civilian, in Exile, University of Louisville, yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, 1972.
• İPPOLİTOV, Sergey Sergeyeviç, Vladimir M. Nedbayevskiy, Yu. I. Rudentsova, Tri Stolitsy izgnaniya. Konstantinopol’, Berlin, Parij. Tsentry zarubejnoy Rossiy 1920x-1930x gg. Spac, Moskva, 1992.
• KOMANDOROVA, Natalya İ., Russkiy Stambul, Veçe, Moskva, 2009.
• LEHOVİÇ, Dimitri V., Belye protiv krasnyh sudʹba generala Antona Denikina, Voskresen’e, Moskva, 1992.
• LIULEVICIUS, Vejas G., The German Myth of the East: 1800 to the Present, Oxford University Press, Oxford, 2009, ss. 145-146.
• LOCHART, R. H. B. Lochart, British Agent, G. P. Putnam’s Sons, New York, 1933.
• MACAR, Oya Dağlar ve Elçin Macar, Beyaz Rus Ordusu Türkiye’de, Libra Yayınları, İstanbul, 2010.
• MAWDSLEY, Evan, The Russian Civil War, Berlin, Edinburg, 2000.
• PİVOVAR, Efim Y., Rossiyskaya Emigratsiya v Turtsiy, Yugo-Vostoçnoy Sentral’noy Evrope 20-x godov (grajdanskie bejentsy, armiya, uçebnye zavedeniya). Uçebnoe posobie dlya studentov, Moskva, 1994.
• SADOUL, J. Notes sur la revolution bolchevique, Paris, 1919.
• SLOBODSKOY, A. Sredi Emigratsiy. izd. “Proletariy.” Har’kov, 1925.
• SMART, Terry L., The French Intervention in the Ukraıne, 1918-1919, University of Kansas, Doktora Tezi, 1968.
• SMELE, Jonathan D., Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2015.
• THOMPSON, John M., A Vision Unfulfilled. Russia and the Soviet Union in the Twentieth Century, D. C. Heath and Company, Lexington, Massachusetts, Toronto, 1996.
• United States Department of State, Papers Relating to the Foreign Relations of the United States. 1918. Russia. Three vols. Washington, 1931-1932.
• WOOD, Alan. The Origins of the Russian Revolution 1861-1917, Routledge, London & New York, 1993.
• YOVANOVİÇ, Miroslav, Russkaya Emigratsiya Na Balkanah 1920-1940. Russkiy Put’, Moskva, 2005.
• BOBROVSKİİ, P. S. “Krımskaya Evakuatsiya,” Beloe Delo. Kniga XİYI. Konstantinopol-Gallipoli, Rossiyskij gosudarstvennyj gumanitarnyj universitet. Moskva, 2003.
• GINSBURG, G. The Soviet Union and the Problem of Refugees and Displaced Persons 1917-1956,” The American Journal of International Law, 51 (2), 1957.
• HAIMSON, Leopold, “The Problem of Social Stability in Urban Russia, 1905- 1917 (Part one)”, Slavic Review, 23 (4), 1964, ss. 619-642.
• ŞAHİNER, Kerime, “Bolşevik İhtilalinden Sonra Türkiye’ye Gelen Wrangel Ordusu ve Faaliyetleri”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi 1 (1), 2003, ss. 135-159.
• WILLIAMS, Robert C., “Russian War Prisoners and Soviet-German Relations: 1918-1921,” Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes, 9(2), 1967, ss. 270-295.