GENERAL SITUATION IN THE PROVINCE OF ADRIANOPLE AFTER THE PROCLAMATION OF THE CONSTITUTIONAL MONARCHY: CONSUL SAMSON’S REPORT (1909)

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 47, 539 - 558, 31.12.2023

Ferdi Ertekin

Öz

One of the main ‘reliable’ sources of information for British intelligence in general and the Foreign and Commonwealth Office in particular in the province of Adrianople was consular reports. These reports are important because they fed a vast London-centred intelligence network that spread to almost three quarters of the world in the 19th century and influenced British decision-making. In addition, such reports can shed light on the British perspective of the period and provide clues as to how the imperial bureaucracy functioned in the Adrianople province after the transition to the constitutional monarchy, which can be considered one of the most critical periods in Turkish history. Samson, a diplomat with a military background, served as the British Consul in the province of Adrianople between 1906 and 1914. During this period, he wrote reports on the military, political, administrative, demographic and topographical structure of the province of Adrianople and supported missionary activities in the province. This article focuses on the biography of Louis Lort Rhys (L.L.R.) Samson, about whom there is not much information in the local and foreign literature, and the report he wrote about the province while he was the provincial consul of Adrianople. This report, dated 31 March 1909, is in the Cabinet Office Files at the National Archives in London. The report gives a ‘brief account’ of the general situation in the province from the proclamation of the Constitutional Monarchy on 23 July 1908 to March 1909.

Anahtar Kelimeler

Louis Lort Rhys Samson, Province of Adrianople, Committee of Union and Progress, Constitutional Monarchy Administration, Lieutenant-Colonel Mustafa Kemal.

II. MEŞRUTİYETİN İLÂNI SONRASI EDİRNE VİLAYETİ’NDE GENEL VAZİYET: KONSOLOS SAMSON’UN RAPORU (1909)

Öz

Genelde İngiliz istihbaratının özelde İngiliz Dışişleri’nin Edirne Vilayeti’ndeki başlıca ‘güvenilir’ istihbarat kaynaklarından biri konsolos raporlarıdır. Bu raporlar, 19. Yüzyılda dünyanın neredeyse dörtte üçüne yayılmış Londra merkezli devasa bir istihbarat çarkını beslemesi ve Britanya’nın karar alma mekanizması üzerinde tesiri olması açısından önem arz etmektedir. Ayrıca bu tip raporlardan dönemin İngiliz perspektifine ışık tutabilmek ve Türk tarihinin en kritik safhalarından biri olarak değerlendirilebilecek meşruti monarşiye geçiş sonrası Edirne Vilayeti örneğinden hareketle imparatorluk bürokrasinin işleyişine dair ipuçları edinmek mümkündür. Asker kökenli bir diplomat olan Samson, 1906-1914 yılları arasında Britanya’nın Edirne Vilayet Konsolosluğu görevini yürütmüştür. Bu süre zarfında Edirne vilayetinin askeri, politik, idari, demografik ve topoğrafik yapısı hakkında raporlar kaleme almış ve vilayetteki misyonerlik faaliyetlerini de desteklemiştir. Bu makale, yerli ve yabancı literatürde hakkında fazla bilgi bulunmayan Louis Lort Rhys (L.L.R.) Samson’un biyografisi ile konsolosluk vazifesini yürütmekteyken vilayet hakkında kaleme aldığı raporu merkezine almaktadır. 31 Mart 1909 tarihli bu rapor, Londra’da The National Archives’de Cabinet Office Files tasnifinde yer almaktadır. Rapor, 23 Temmuz 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanından Mart 1909’a kadar, vilayetteki genel durumun ‘kesitler halinde genel manzarasını’ ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Louis Lort Rhys Samson, Edirne Vilâyeti, İttihat ve Terakki, II. Meşrutiyet, Yarbay Mustafa Kemal.

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyesi Belgeleri (HR. SAİD): 23-4.
• The National Archives (TNA): Cabinet Office Files (CAB): 37/99.
• The National Archives (TNA): Foreign Office (FO): 195-2323, 195-2323.
• The National Archives (TNA): War Office (WO): 372/17/153813, 106/1461.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Edirne (SVE), Mâlî 1319/1903.
• The Foreign Office List and Diplomatic and Consular Year Book for 1912, Ed: Godfrey E. P. Hertslet, Cilt 85, Londra, 1912.
• The Foreign Office List and Diplomatic and Consular Year Book for 1916, Ed: Godfrey E. P. Hertslet, Percy C. Rice, Leslie G. Brown, Londra, 1916.
• Hart’s Annual Army List, Special Reserve List and Territorial Force List for 1909, C. 70, London 1909.
• Hart’s Annual Army List, Special Reserve List and Territorial Force List for 1915, Londra 1915.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa: 1908-1914, Cilt II, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986.
• ERÇİN, Abdülkadir, II. Abdülhamid Döneminde Edirne Vilayeti (1876-1909), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2021.
• ERTEKİN, Ferdi, İngiliz İstihbaratı ve Osmanlı İmparatorluğu, Yeditepe, İstanbul, 2022.
• KARAKUŞ, Sadık Emre, Osmanlı İdaresinde Edirne (1789-1839), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Elazığ 2018.
• KAYICI, Halûk, Sâlnâmelere Göre İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısıyla Edirne Sancağı, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
• Kaynaklarıyla Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Haz. Ali Çoşkun, Yılmaz Karaca, Ahmet Özkılınç, Abdullah Sivridağ, Numan Yekeler, Vahdettin Atik, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayın No: 8, İstanbul, 2020.
• KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İsis Yayıncılık, İstanbul,1999.
• TEKDEMİR, Aziz, Edirne Tramvay Hattı Projeleri, Kitabevi (1873-1911), İstanbul 2019.
• SARIOĞLU, Tarık, II. Meşrutiyet’in İlanından Balkan Savaşları’na Kadar Edirne (1908-1912), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Edirne 2020.
• YILDIRIM, Bülent, Bulgaristan ve Bulgaristan Türkleri, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• YILDIRIM, Bülent, Bulgaristan’da Türk Varlığı ve Nüfusu (Bulgar İstatistik Kurumunun Verilerine Göre 1880-2011), İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• ÇETİN, Attilla, “Kıbrıslı Kâmil Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), Diyanet Vakfı Yayınları, C. 25, Ankara, 2022, ss. 391-393.
• GEMİCİ, Filiz-ŞAHİN, Enis, “Milli Mücadele’de Bir Vali: Sivas Valisi Mehmet Reşit Paşa (1868- 1924)”, Akademik İncelemeler, C.2, S. 2, 2007, ss. 1-25.
• GÖNENÇ, Senem, “Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna ve Hersek’i İlhakı (5 Ekim 1908) ve Müteakip Gelişmeler”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, C. 10, S. 2, Aralık 2021, ss. 509-556.
• GÜRGEN, Süheyla Yenidünya, “Bir Savaş Bir Vilayet: 93 Harbi’nden Sonra Edirne Vilayeti’nde Savaşın İzlerini Silmek Üzere Yapılan Düzenlemeler (1879-1882)”, History Studies, C. 11, S. 6, Aralık 2019, ss. 2325-2345.
• HUT, Davut, “Mehmed Tevfik Paşa”, TDVİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 41, 2012, ss. 16.
• İNALCIK, Halil, “Edirne’nin Fethi (1361)”, Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1964, ss. 137-159.
• KEDOURIE, Elie, “Young Turks, Freemasons and Jews”, Middle Eastern Studies, C. 7, S. 1, 1971, ss. 89- 104.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Bâbıâli Baskını”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 4, 1991, ss. 389-390.
• ÖRENÇ, Ali Fuat, “İngiliz Belgeleri’nde Balkan Harbi Edirne Kuşatması 1912-1913”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 4, Temmuz 2012, ss. 17-79.
• ÖZTEL, Muharrem, “Osmanlı Devleti’nde Sosyoekonomik Yapısıyla Öne Çıkan Vilayet ve Sancakların Kamu Maliyesindeki Yeri ve Önemi (1325-1327/1909-1912)”, Maliye Dergisi, S. 160, 2011, ss. 204-227.
• SAĞ, Mustafa Kaan, “Edirne’de Bir İngiliz Misyonerlik Cemiyeti: Evangelikalizm, Milenyalizm ve Yahudiler”, Belleten, C. 83, S. 296, 2019, ss. 309-334.
• TURAN, Orhan, “İngiliz Büyükelçisi Gerard Lowther’in Gözünden Osmanlı Devleti’nin Dış İlişkileri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 16, S. 63, 2018, ss. 343-364.
• http://ktp.isam.org.tr/salname/sayilar.php?sidno=d02471 (Erişim Tarihi: 19 Temmuz 2022).
• https://hansard.parliament.uk/commons/1919-07-02/debates/3228c624-75de-4ca2- 85e2-3ddfe43e55dd/MilitaryMissions (Erişim Tarihi: 2 Mayıs 2023).
• https://livesofthefirstworldwar.iwm.org.uk/lifestory/3889230 (Erişim Tarihi: 3 Mayıs 2023).
• https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/1030000988 (Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2023).
• https://www.thegazette.co.uk/Edinburgh/issue/11832/page/561/data.pdf (Erişim Tarihi: 6 Mayıs 2023).