STRATEGIC COLLABORATION IN MIDDLE EAST ENERGY GEOPOLITICS: YASİN HAŞİMİ'S TURKEY-IRAQ OIL PIPELINE PROJECT

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 49, 845 - 866, 31.12.2024

Yasin Turna , Onur Akdoğan

https://doi.org/10.18244/cttad.1519833

Öz

At the beginning of the 20th century, the British occupation of Iraq led to profound changes in the political and economic structure of the region, paving the way for the foundations of a new nation-state. In response to these changes, the Iraqis began to react to the shifting circumstances, and as events unfolded, the United Kingdom granted Iraq a degree of independence that still allowed for continued British hegemony over the region’s oil resources and transportation networks. This perpetuation of British mandate incited reactions from Arab nationalists, particularly Yasin Hşimi, who possessed a strong political profile. Upon assuming a role in the Iraqi government, Haşimi devised a joint strategy with Turkey—a country he saw as historically and culturally close—aimed at countering British regional policies and strengthening Iraq’s independence. This study reveals, for the first time, the 1933 special archive documents indicating that an agreement was reached independently of Britain for the transport of Iraqi oil to the Mediterranean with Turkey’s collaboration. The documents, supported by state archives and periodical publications of the time, were analyzed using qualitative methodologies. Yasin Haşimi’s nationalist policy, his alignment with Turkey on common interests, and his close relations with the Turkish ambassador in Baghdad, Tahir Lütfi, fostered an intention for strategic collaboration on an international scale. The Turkish government also showed a supportive approach to the proposal from a prominent representative of the Iraqi government. Although Turkey was unable to implement the oil pipeline project due to the economic and political difficulties of the era, these efforts highlighted Turkey’s strategic role and potential in the region.

Anahtar Kelimeler

Yasin Haşimi, Middle East Energy Policies, Turkey-Iraq Relations, Oil Pipeline, Transportation Policies

ORTA DOĞU ENERJİ JEOPOLİTİĞİNDE STRATEJİK İŞ BİRLİĞİ: YASİN HAŞİMİ’NİN TÜRKİYE-IRAK PETROL HATTI PROJESİ

Öz

20. yüzyıl başlarında Irak’ın İngilizler tarafından işgali, bölgenin siyasi ve ekonomik yapısında köklü değişikliklere yol açarken yeni bir ulus devletin temellerinin atılmasına da zemin hazırlamıştır. Bu durum karşısında Iraklılar, değişen konjonktüre tepki göstermeye başlamış ve gelişen olaylar neticesinde İngiltere, bölgedeki petrol kaynakları ve ulaşım ağları üzerindeki hegemonyasını devam ettirecek ölçütte Irak’a bir bağımsızlık hakkı tanımıştır. İngiliz mandasını devam ettiren bu durum Arap milliyetçilerinin, özellikle de içlerinde güçlü bir siyasi profile sahip olan Yasin Haşimi’nin, tepkisine neden olmuştur. Haşimi, Irak hükümetinde görev almasıyla birlikte, İngiltere’nin bölgesel politikalarına karşı koymak ve Irak'ın bağımsızlığını güçlendirmek amacıyla kendisine ve ülkesine tarihî ve kültürel anlamda yakın bir ülke olarak gördüğü Türkiye ile enerji politikaları hususunda ortak bir strateji kurgulamıştır. Bu çalışma, ilk defa yayınlanacak olan 1933 tarihli özel arşiv belgeleri üzerinden Yasin Haşimi’nin İngiltere’den bağımsız olarak Türkiye ile birlikte Irak petrollerinin Akdeniz’e sevki konusunda mutabakata varıldığını ortaya koymaktadır. Belgeler, devlet arşivleri ve dönemin basın yayınları ile desteklenmiş ve nitel metodolojiler kullanılarak analiz edilmiştir. Yasin Haşimi’nin milliyetçi politikası, Türkiye ile ortak çıkarlarda buluşması ve Bağdat elçisi Tahir Lütfi ile kurduğu yakınlık neticesinde uluslararası çapta stratejik bir iş birliği niyeti ortaya çıkmıştır. Irak hükümetinin önde gelen bir temsilcisinden gelen teklife yönelik Türk hükümeti de destekleyici bir yaklaşım göstermiştir. Türkiye’nin Irak ile iş birliğine konu olan petrol hattı projesini dönemin ekonomik ve siyasi zorlukları nedeniyle hayata geçirememiş olsa da bu teşebbüsleri bölgedeki stratejik rolü ve potansiyelini gözler önüne sermiştir.

Anahtar Kelimeler

Yasin Haşimi, Orta Doğu Enerji Politikaları, Türkiye-Irak İlişkileri, Petrol Hattı, Ulaşım Politikaları

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi
• Allawi, Ali A., Faisal I of Iraq. Yale University Press, 2014.
• Muslih, Muhammad Y., The Origins of Palestinian Nationalism, Columbia University Press, 1988.
• Provence, Michael, The Last Ottoman Generation and the Making of the Modern Middle East, Cambridge University Press, 2017.
• Yiğit, Yücel, “Mütareke Sonrası Kuzey Irak: İngiltere’nin Kürt Aşiretleri Üzerinde Nüfuz Kazanma Siyasetleri”, İlk Adımdan Cumhuriyet’e Milli Mücadele, Editör Osman Köse, 259-271. Samsun: İlkadım Belediyesi, 2008.
• Togay, Muharrem Feyzi. “İstanbul Bağdat Demiryolu.” Cumhuriyet, 27 Temmuz 1935.
• Akbulut, Gülpınar, “Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Gerçekleşmeyen Demiryolu Projeleri ve Etkileri (1876-1939)”, Atatürk Dergisi 1, 1, (Mart 2016), 225-257, https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniad/issue/2368/30372.
• Akdoğan, Onur , “Irak’ın İlk Askeri Darbesi: 1936 Bekir Sıtkı Darbesi”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 8, 2, (Aralık, 2021), 127-149, https://doi.org/10.26513/tocd.930875.
• Beydilli, Kemal, “Bağdat Demiryolu”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 1991.
• Bilge, Mustafa L. “Faysal I”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 1995.
• Ediger, Volkan Ş. , Balkan Devlen ve Deniz Bingöl Mcdonald, “Levant’ta büyük oyun: Doğu Akdeniz’in enerji jeopolitiği”, Uluslararası İlişkiler Dergisi 9, 33, (Bahar 2011), 73-92, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/540190.
• Eppel, Michael, “The elite, the effendiyya, and the growth of nationalism and pan-Arabism in Hashemite Iraq, 1921–1958” International Journal of Middle East Studies 30, 2, (Mayıs 1998), 227-250, https://www.jstor.org/stable/16470.
• Kurt Güveloğlu, Gülşah, "Bağdat Elçiliği 1933 Senelik Raporuna Göre Irak’ın Durumu ve Türkiye ile İlişkiler", Journal of Turkish Studies 13, 8, 2018, 115-136, https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=13357.
• Wien, Peter, “The Long and İntricate Funeral of Yasin Al-Hashimi: Pan-Arabism, Civil Religion, and Popular Nationalism In Damascus, 1937” International Journal of Middle East Studies 43, 2, (Mayıs, 2011), 271-292, http://www.jstor.org/stable/23017398.
• Yıldırım, İsmail “Cumhuriyet Dönemi Demiryolu İnşaatlarının Mali Kaynakları ve İlk İç Borçlanmalar (1923-1950)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 15, 44, (Temmuz 2021), 603-626, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1692739.