THE ORIGINS OF REPRESENTATIVE GOVERNMENT IN THE OTTOMAN EMPIRE: AN INTRODUCTION TO THE PROVINCIAL COUNCILS, 1839-1876

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 49, 993 - 1042, 31.12.2024

Çevirmen: Özgür Yılmaz

https://doi.org/10.18244/cttad.1586311

Öz

Osmanlı yönetimindeki temsili ilkenin normalde Avrupa’nın teşvikinin bir ürünü ve 1876 Anayasası’nda kendini gösterdiği gibi Avrupa deneyiminin bir sonucu olarak düşünülür. 19. yüzyılda Osmanlı modernleşmesi ve bizzat Anayasa’nın hazırlanması ve uygulanması üzerine yapılan en yeni çalışmalar bile, Osmanlı tarihindeki özgünlüğünü vurgulamakta ve temsili unsurları neredeyse tamamen Avrupalı devlet adamlarının ve Babıali’deki büyükelçilerin müdahalesine ve tavsiyelerine bağlamaktadır. Ancak böyle bir yargının doğruluğunu kanıtlamak mümkün değildir; zira Osmanlılar 1876’dan önce temsili hükümet konusunda kayda değer bir deneyime sahipti. Tanzimat’ın 1839’da ilanından 1876’da Sultan Abdülhamid’in tahta çıkışına kadar geçen yıllar, Osmanlı idari yapısının her kademesinde temsili hükümetin sadece teoride değil pratikte de uygulanmasına tanıklık etmiştir. Bu çalışmanın amacı, 1876’dan sonraki Osmanlı idari gelişimi ile ilgili çalışmalara daha iyi bir perspektif sağlamak için Tanzimat’ın yöneticilerinin taşra idaresindeki reform tecrübesini incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Provincial Council, tanzimat period, provincial administration

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA TEMSİLİ İDARENİN KÖKENLERİ: TAŞRA MECLİSLERİNE BİR GİRİŞ, 1839-1876

Öz

Bu çalışma Stanford Shaw tarafından 1969 yılında Taşra idare Meclisleri hakkında yazılan bir makalenin çevirisidir.
Osmanlı yönetimindeki temsili ilkenin normalde Avrupa’nın teşvikinin bir ürünü ve 1876 Anayasası’nda kendini gösterdiği gibi Avrupa deneyiminin bir sonucu olarak düşünülür. 19. yüzyılda Osmanlı modernleşmesi ve bizzat Anayasa’nın hazırlanması ve uygulanması üzerine yapılan en yeni çalışmalar bile, Osmanlı tarihindeki özgünlüğünü vurgulamakta ve temsili unsurları neredeyse tamamen Avrupalı devlet adamlarının ve Babıali’deki büyükelçilerin müdahalesine ve tavsiyelerine bağlamaktadır. Ancak böyle bir yargının doğruluğunu kanıtlamak mümkün değildir; zira Osmanlılar 1876’dan önce temsili hükümet konusunda kayda değer bir deneyime sahipti. Tanzimat’ın 1839’da ilanından 1876’da Sultan Abdülhamid’in tahta çıkışına kadar geçen yıllar, Osmanlı idari yapısının her kademesinde temsili hükümetin sadece teoride değil pratikte de uygulanmasına tanıklık etmiştir. Bu çalışmanın amacı, 1876’dan sonraki Osmanlı idari gelişimi ile ilgili çalışmalara daha iyi bir perspektif sağlamak için Tanzimat’ın yöneticilerinin taşra idaresindeki reform tecrübesini incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Taşra İdare Meclisleri, Tanzimat Dönemi, Yerel Yönetim

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA)
• Cevdet Dahiliye, (CD): 14547; 292; 12226; 4893; 1226; 5841; 4892; 6975; 15572; 4893; 3269; 3269; 7285; 3269; 4893; 3714; 2111; 3269; 6975; 7285; 5189; 4893; 3269; 7285; 5841; 5943; 17411;12684; 9870; 5189; 5148; 3714; 29143; 7285; 4892; 5841; 12226;9178; 4893; 4427; 3714; 4427; 6965; 17411; 6975; 12946; 2009; 2299; 6435.
• İrade Meclis-i Vala, (İ. MVL), 383; 691; 821; 573; 453; 988; 651; 651; 3911;3644; 3533; 8467; 7763; 7829; 9111; 9306; 9367; 1268; 9307; 238; 25823; 25694; 25873; 26002; 26060; 26106; 9806; 25823; 25694; 25873; 26002; 5976
• İrade Mesail-i Mühimme (İ. MSM): 2; 71; 43; 42; 132; 49; 45; 52; 54; 77;79;81; 91; 59; 47; 106;79; 71; 98; 132; 106.
• İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS), 573; 383; 453; 295; 2371; 2371; 1792; 2382.
• İrade Dahiliye, (İD), 356; 2080; 482; 497; 482; 2710; 11891; 694; 11386; 2080.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD. d.): 9061.
• II. The National Archives, (TNA)
• Foreign Office (FO), 78/475; 78/476; 515; 78/594; 595; 596.
• Abdurrahman Şeref, Tarih-i Devlet-i Osmani. İstanbul: Karabet Matbaası, 1309-1312.
• Ahmed Lûtfi, Tarih-i Lütfi, cilt VI-VII. İstanbul: 1290-1328.
• Ahmed Vefik, Tekâlif-Kavaidi, cilt II. İstanbul: 1330.
• Barker, J. Syria and Egypt under the last five sultans of Turkey, cilt I. Londra: Samuel Tinsley, 1876.
• Baysun, M. Cavid. “Mustafa Reşid Paşa,” Tanzimat. 1/723-746. İstanbul: MEB Yayınevi, 1940.
• Belin, A. “Charte des Turcs,” Journal Asiatique III/9 (1840), 5-29.
• Berkes, Niyazi. The Development of Secularism in Turkey. Montreal: McGill-Queen’s University Press, 1964.
• Bianchi, T.F. Khaththy humaïoun: ou, Charte impériale ottomane du 18 fevrier 1856, en français et en turc. Paris: 1856.
• Castille, Hippolyte. Réchid pacha. Paris: F. Sartorius, 1857.
• Davison, R.H. Reform in the Ottoman Empire, 1856-1876. Princeton, N.J., Princeton University Press, 1963.
• Devereux, Robert. The First Ottoman Constitutional Period: A Study of the Midhat Constitution and Parliament. Baltimore: The Johns Hopkins Press, 1963.
• Dustur. 1. Tertip, cilt I, II, III, V. İstanbul: 1871.
• Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu. Ankara: Milli Kütüphane Yayınları, 1963.
• G. Aristarchi Bey. Législation ottomane, cilt II. Constantinople: 1874.
• Gibb, H.A.R. ve Harold Bowen. Islamic Society and the West, cilt I/2. Londra: Oxford University Press, 1962.
• Heidborn, A. Manuel de droit public et administratif de l’Empire ottoman, cilt I. Viyana: C.W. Stern, 1908-1912.
• Hill, George. A History of Cyprus, C. IV. Cambridge: Cambridge University Press, 1952.
• Hurewitz, J.C. Diplomacy in the Near and Middle East, cilt II. Princeton: D. Van Nostrand Company, 1956.
• İnalcık, Halil, “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Belleten, XXVIII/112 (1964): 603-622.
• _____, “Tanzimatın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Belleten, XXVIII/112 (1964): 623-690.
• _____, Tanzimat ve Bulgar Meselesi. TTK: Ankara, 1943
• İstanbul Belediye Kütüphanesi, MS Cevdet K 75, 25-36
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, cilt V. TTK: Ankara 1947.
• Kaynar, Reşat. Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. TTK: Ankara 1954.
• Kuran, Ercüment, “Reşid Paşa,” İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yayınevi, IX: 701-705.
• Lewis, B. The Emergence of Modern Turkey. Lonrdra: Oxford University Press, 1961.
• Mardin, Şerif. The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the Modernization of Turkish Political Ideas. Princeton: Princeton University Press, 1962.
• Mardin, Ebül’ulâ, “Kadi”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yayınevi, 1977, 1:42-46.
• Osman Nuri (Ergin). Mecelle-i Umur-u Belediye, cilt I. İstanbul: Arşak Garoyan Matbaası, 1922.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt II. İstanbul: MEB Yayınevi, 1946-1956.
• Papadopoullos,T.H. Studies and Documents relating to the History of the Greek Church and People under Turkish Domination. Brüksel: Bibliotheca Graeca Aevi Posterions, 1952.
• Perrot, G. Souvenirs d’un Voyage en Asie Mineure. Paris: Michel Lévy frères, 1867.
• Sanjian, A.K. The Armenian Communities in Syria under Ottoman Dominion. Cambridge: Harvard University Press, 1965.
• Shaw, S.J. “The Ottoman View of the Balkans,” The Balkans in Transition, Ed. C. ve B. Jelavich, 56-80. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 1963.
• Sublime Porte, Ministère des Affaires Etrangères, Documents Diplomatiques, Constantinople: 1868.
• Türk Dışişleri Bakanlığı Arşivi, İstanbul, Kutu No. 1044.
• Türk Dışişleri Bakanlığı Arşivi, İstanbul, Kutu No. 594.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: TTK, 1948.
• Young, G. Corps de droit ottoman, cilt I. Oxford: Clarendon Press, 1905.
• Ziya Paşa. Arzuhal, İstanbul: 1372.