GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE DARFUR İLİŞKİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 50, 643 - 670, 31.07.2025

Enver Arpa

Öz

Bu makalede Osmanlı döneminden günümüze kadar Türkiye Darfur ilişkileri ele alınmıştır. İncelemenin başında konuya zemin teşkil etmesi için günümüzde Türkiye’nin Sudan’la ilişkileri, Darfur bölgesi ve bu bölgede yaşanmakta olan sorun hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Osmanlı Darfur ilişkileri, Darfur’un son sultanı Ali Dinar’ın Osmanlı İmparatorluğuyla tesis ettiği dostane ilişkiler ve bu uğurda verdiği mücadele, günümüzde Türkiye’nin Darfur bölgesiyle olan kalkınma işbirliği, bu bölgede Türkiye tarafından yürütülmekte olan bazı kalkınma projeleri ve bunların bölgenin kalkınmasına etkileri vb. konular işlenmiştir. İncelemede Sudan’ın Darfur bölgesinin, Osmanlı İmparatorluğu döneminden başlayarak günümüze kadar Türk halkıyla sürekli dostane ilişkiler içerisinde bulunduğu, bölgenin son sultanı olan Ali Dinar’ın Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğuna fiili destek vermesiyle zirveye çıkan bu iyi ilişkilerin günümüzde de Sudan’la olan ikili ilişkilerin geliştirilmesine zemin oluşturduğu tespitinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Darfur , Sudan , Nyala , el-Faşir , Ali Dinar.

Turkey-Darfur Relations: From Past to Present

Öz

This article addresses Turkey-Darfur relations since the Ottoman times. First, it provides Turkey’s relations with Sudan, the Darfur region and the conflicts in this region as a background. Second, this analysis presents Ottoman-Darfur relations, the amicable relations of Darfur’s last sultan Ali Dinar with the Ottoman Empire and his struggles for this end, Turkey’s contemporary development cooperation with Darfur, some exemplary development projects of Turkey in the region and their effects on the region’s development, and other related issues. This article concludes that Sudan’s Darfur region has constantly been in amicable terms with Turkish people, and the actual support given by the region’s last sultan Ali Dinar to the Ottoman Empire during World War I, which witnessed the climax in this relationship, has established the basis of current bilateral relations between Sudan and Turkey.

Anahtar Kelimeler

Darfur , Sudan , Nyala , el-Faşir , Ali Dinar.

Kaynakça

• UN Security Council Report, S/RES/1769 (2007), 31 July 2007.
• Arpa, Enver, Afrika Satrancında Sudan. 2. bs., Ankara: Meneviş Yayınları, 2012.
• Bayram, Mürsel, “Sudan Yerel ve Küresel Boyutlar ile Darfur Sorunu,” Dünya Siyasetinde Afrika 1. ed. İsmail Ermağan, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• el-Buhayrî, Zeki, Muşkiletu Darfur. Kahire: el-Heyetu’l-Mısriyye el-Amme li’l-Kitab, 2010.
• Hasan, Hamdullah Mustafa. “Darfûr,” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Hazar, Numan, Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İlişkileri. 2. bs., Ankara: USAK Yayınları, 2011.
• IRCICA, es-Sudan fı’l-Ahdi’l-Osmanî, haz. Komisyon, İstanbul, 2007.
• İdris, Şemsu’l-Hedy İbrahim, Darfur el-Muameretu’l-Kubra. y.y., 2006.
• Kavas, Ahmet, Osmanlı Afrika İlişkileri. İstanbul: Kitabevi, 2011.
• Özcan, Ahmet, Osmanlı’nın Ortadoğu’dan Çekilişi. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
• Şelebî, Abdulvedud İbrahim, el-Usulu’l-fikriyye li-hareketi’l-Mehdiyyi’sSudani ve da’vetih. Kahire: Dâru’l-Meârif, t.y.T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi (Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı 1914-1918), haz. Şükrü Erkal, C.VI, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1978.
• Üzen, İsmet, Osmanlı’nın Çöl Yürüyüşü Kanal Seferleri. İstanbul: Paraf Yayınları, 2011.
• Yusuf, Emir Ferec, el-Mahkemetu’l-cinaiyye ed-devliyye. İskenderiye: Daru’l-Matbuati’l-Camiiyye, 2009.III. MakalelerArpa, Enver, “Sudan ve Darfur Sorunu.” Avrasya Etüdleri Dergisi 40, (2011-2): 97-122.
• Erbab, Leyla Seyyid Mustafa, “et-Tedahhuli’l-ecnebî fî Darfur.” Mecelletu Hamurabî 3, 11 (2014): 130-142.
• Öztürk, Hasan, “Darfur’da Yaşanan İç Savaşı Anlamak.” Avrasya Etüdleri40, (2011-2): 123-144.
• Abdu’l-â’tî, Adil, “Darfur, cuzur ve meâlaâti’s-sırai’l-muselleh.” el-Cezire, 03 Ekim 2004, erişim 06 Eylül 2024, https://www.aljazeera.net//3/10/2004/opinions-عارصلا-تالآمو-روذج-روفرادحلسملا
• “Başbakan Yardımcısı Çavuşoğlu Sudan’da.” Haberler.com, 20 Şubat 2018, erişim 01 Ağustos 2024, https://www.haberler.com/basbakanyardimcisi-cavusoglu-sudan-da-10585991-haberi/.
• “Darfur’un en büyük hastanesi Türk eseri.” Sabah 07 Şubat 2011, erişim 9 Ağustos 2024,https://www.sabah.com.tr/gundem/2011/02/07/darfurun_en_buyuk_hastanesi_turk_eseri.
• “Darfur’un milis lideri Halil İbrahim öldürüldü.” BBC NEWS Türkçe, 26 Aralık 2011, erişim 08 Ağustos 2024, http://www.bbc.com/turkce/haberler/2011/12/111226_darfur_khalil_ibrahim.
• “Erdoğan’ın söz verdiği Sağlık Bilimleri Üniversitesi Sudan’da açıldı.” Sağlık Aktüel, 03 Aralık 2018, erişim 15 Ağustos 2024, https://www.saglikaktuel.com/haber/erdoganin-soz-verdigi-saglik-bilimleriuniversitesi-sudanda-acildi-64466.htm.
• Ewokor, Chris, “Sudan’daki kriz, Darfur bölgesinden göç dalgası başlattı: Başımıza neler geleceğini sadece Allah bilir.” BBC News, 3 Mayıs 2003, erişim 22 Mart 2025 https://www.bbc.com/turkce/articles/cd1rv4q0vyxo.
• “Sudan’daki çatışmalarda el-Faşir neden bu kadar önemli?.” Independent Türkçe, 2 Mayıs 2024, erişim 22 Mart 2025, www.indyturk.com/node/725676/dünya/sudandaki-çatışmalarda-el-faşir-neden-bu-kadarönemli.
• “Sudan’da orduyla çatışan Hızlı Destek Kuvvetleri: Neden kuruldu, nasıl bu kadar güçlendi?.” Oksijen, 16 Nisan 2023, erişim 06 Eylül 2024, https://gazeteoksijen.com/dunya/sudanda-orduyla-catisan-hizlidestek-kuvvetleri-neden-kuruldu-nasil-bu-kadar-guclendi-175875.
• “Sudan’da Tarihi Gün.” Haber7com, 28 Ağustos 2014, erişim 09 Ağustos 2024, http://www.haber7.com/guncel/haber/1132809-darfurda-tarihigun.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Türkiye-Afrika İlişkileri.” erişim 10 Eylül 2024, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-afrika-iliskileri.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Türkiye-Sudan Siyasi İlişkileri.” erişim 08 Eylül 2024, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-sudan-siyasi-iliskileri.tr.mfa.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, “Nyala Sudan Türkiye Eğitim ve Araştırma Hastanesi.” erişim 09 Mart 2019, https://nyalaeah.saglik.gov.tr/TR,144322/tarihcemiz.html.
• TUIC Akademi, “Birleşmiş Milletler Barışı Koruma Misyonu.” 17 Nisan 2021, erişim 13 Eylül 2024, https://www.tuicakademi.org/birlesmismilletler-barisi-koruma-misyonu-darfur-analizi/.
• Turkî beni Selame, Muhammed, “Ezmetu’d-devle ve’l-muctema’ fî’s-Sudan: Darfur nemuzecen.” Merkezu’r-Re’y li’d-Dirasat ve’Tedrib’il-İ’lamî, erişim 08 Eylül 2024, https://www.alraicenter.com/AR-article-4776.