Ergenlerin Olumlu Sosyal Davranışları ile Zorbalık Eğilimleri Arasındaki İlişkide Empatinin Aracı Rolünün İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 53 Sayı: 3, 1084 - 1109, 31.12.2024

İrem Topuz , Olcan Aslan

https://doi.org/10.14812/cuefd.1463625

Öz

Bu çalışmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin olumlu sosyal davranışları, zorbalık eğilimleri ve empatik eğilimleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırma, %54'ü (n= 190) kız ve %46'sı (n= 164) erkek olmak üzere, ortaokullarda öğrenim gören 354 öğrenciden oluşan bir çalışma grubunu kapsamaktadır. Verilerin toplanmasında KA-SI Empatik Eğilim Ölçeği, Olumlu Sosyal ve Saldırgan Davranışlar Ölçeği ile Zorbalık Eğilimi Ölçeği kullanılmıştır. Veriler, betimsel istatistiklerin yanı sıra Pearson Korelasyon Analizi ve Basit Aracılık Analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçları, akran zorbalığının empati ve olumlu sosyal davranışlar ile negatif yönde anlamlı ilişkiler ortaya koyduğunu göstermektedir. Ayrıca, empatik eğilimin, olumlu sosyal davranışlar ile zorbalık eğilimi arasındaki ilişkide tam aracı değişken olarak rol oynadığı belirlenmiştir. Araştırmanın sonuçları, alan yazına göre tartışılmış ve çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Empatik Eğilim, Olumlu Sosyal Davranışlar, Ortaokul Öğrencileri, Zorbalık Eğilimi.

Investigation of the Mediating Role of Empathy in the Relationship Between Adolescents' Prosocial Behaviors and Bullying Tendencies

Öz

The objective of this study is to investigate the relationship between prosocial behaviors, bullying tendencies, and empathic tendencies among middle school students. The research involved a study cohort comprising 354 students from secondary schools, 54% (n= 190) of whom were female and 46% (n= 164) of whom were male. Data collection was conducted using the KA-SI Empathic Tendency Scale, the Prosocial and Aggressive Behaviors Scale, and the Bullying Tendency Scale. In addition to descriptive statistics, the data was analyzed using Pearson Correlation Analysis and Simple Mediation Analysis. The results of the study indicate that peer bullying has significant negative relationships with empathy and prosocial behaviors. Furthermore, it was determined that empathic tendency serves as a full mediator variable in the relationship between prosocial behaviors and bullying tendencies. The findings were discussed in the context of the existing literature, and various suggestions were provided.

Anahtar Kelimeler

Bullying Tendency, Empathic Tendency, Middle School Student, Prosocial Behavior.

Kaynakça

• Arslan, G., Özdemir-Bişkin, S., & Uzun, K. (2024). Self-transcendence explains how stress reduces mental well-being in emerging adults: A conditional approach of coping flexibility. Emerging Adulthood. 1-12. https://doi.org/10.1177/21676968241286924
• Ata, S., Kırboyun, S., Aytekin, Ç., & Artan, İ. (2022). Intercultural examination of deprivation and prosociality in special education teachers: A comparison of USA and Turkey. Cukurova University Faculty of Education Journal, 51(1), 76–105. https://doi.org/10.14812/cuefd.980440
• Ayaz-Alkaya, S., & Avsar, F. (2017). Okul çağı çocuklarının akran zorbalığı durumları ile atılganlık düzeyleri ve ilişkili faktörlerin incelenmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma, 14(3), 185–191. https://doi.org/10.5222/HEAD.2017.185
• Aydın-Sünbül, Z., & Güçray, S. S. (2016). Ergenlerde olumlu sosyal davranışları yordamada koruyucu faktörler ve bazı kişisel değişkenlerin rolü. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 6(45), 101–114.
• Banks, R. (1997). Bullying in schools. ERIC Clearinghouse on Elementary and Early Childhood Education.
• Bayraktar, F., Kındap, Y., Kumru, A., & Sayıl, M. (2010). Olumlu sosyal ve saldırgan davranışlar ölçeğinin ergen örnekleminde psikometrik açıdan ı̇ncelenmesi. Türk Psikoloji Yazıları, 13(26), 1–13.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (19. Bs. ed.). Pegem Akademi.
• Cairns, R. B., Cairns, B. D., Neckerman, H. J., Gest, S. D., & Gariepy, J. (1988). Social networks and aggressive behavior: Peer support or peer rejection? Developmental Psychology, 24, 815–823. https://doi.org/10.1037/0012-1649.24.6.815
• Chang, J., Li, Q., Li, Y., & Yuan, M. (2023). Bullying and sleep disturbance are mediators between childhood maltreatment and depressive symptoms. Journal of Applied Developmental Psychology, 85(1). https://doi.org/10.1016/j.appdev.2023.101516
• Christner, N., Pletti, C., & Paulus, M. (2020). Emotion understanding and the moral self-concept as motivators of prosocial behavior in middle childhood. Cognitive Development, 55(6).https://doi.org/10.1016/j.cogdev.2020.100893
• Çakır, E. (2016). Ortaokul öğrencilerinin empatik eğilim düzeyleri ile çatışma çözme davranışları arasındaki i̇lişki [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Okan Üniversitesi.
• Çalık, T., Özbay, Y., Özer, A., Kurt, T., & Kandemir, M. (2009). İlköğretim okulu öğrencilerinin zorbalık statülerinin okul ı̇klimi, prososyal davranışlar, temel ı̇htiyaçlar ve cinsiyet değişkenlerine göre ı̇ncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 60(60), 555–576.
• Çankaya, G., & Ergin, H. (2015). Çocukların oyunlara göre empati ve saldırganlık düzeylerinin incelenmesi. Hacettepe Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 283-297.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları (3. Bs.). Pegem Akademi.
• Çubukçu, Z., & Girmen, P. (2009). İlköğretim öğrencilerinin empati beceresine sahip olma düzeyleri. Çağdaş Eğitim Dergisi. 34(370), 15–21.
• Dökmen, Ü. (2005). İletişim çatışmaları ve empati. Sistem Yayıncılık.
• Dölek, N. (2002). Öğrencilerde zorbaca davranışların araştırılması ve bir önleyici program modeli. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Ekinci Ö., & Aybek, B. (2010). Öğretmen adaylarının empatik ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 9(2), 3–14.
• Ellis, W. E., & Zarbatany, L. (2007). Peer group status as a moderator of group influence on children’s deviant, aggressive, and prosocial behavior. Child Development, 78, 1240–1254. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2007.01063.x
• Espelage, D. L., & Swearer, S. M. (Eds.). (2004). Bullying in American schools: A social-ecological perspective on prevention and intervention. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Farrington, D. P. (1993). Understanding and preventing bullying. In M. Tonny, & N. Morris (Eds.), Crime and justice (pp. 381–458). Chicago University of Chicago Press.
• Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS (3rd Ed.). Sage Publications Ltd.
• Fu, X., Li, S., Shen, C., Zhu, K., Zhang, M., Liu, Y., & Zhang, M. (2023). Effect of prosocial behavior on school bullying victimization among children and adolescents: Peer and student–teacher relationships as mediators. Journal of Adolescence, 95, 322–335. https://doi.org/10.1002/jad.12116
• Gamble, R. S., Henry, J. D., & Vanman, E. J. (2023). Empathy moderates the relationship between cognitive load and prosocial behaviour. Scientific Reports, 13(1), 1-10. https://doi.org/10.1038/s41598-023-28098-x
• Gerbino, M., Zuffianò, A., Eisenberg, N., Castellani, V., Luengo Kanacri, B. P., Pastorelli, C., & Caprara, G. V. (2018). Adolescents' prosocial behavior predicts good grades beyond intelligence and personality traits. Journal of Personality, 86, 247–260. https://doi.org/10.1111/jopy.12309
• Gini, G., Albiero, P., Benelli, B., & Altoe, G. (2007). Does empathy predict adolescents’ bullying and defending behavior? Agressive Behavior, 33, 467–476. https://doi.org/10.1002/ab.20204
• Gökkaya, F., & Tekinsav-Sütcü, S. (2020). Akran zorbalığının ortaokul öğrencileri arasındaki yaygınlığının ı̇ncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 40-54. https://doi.org/10.16986/HUJE.2018042225
• Gökler, R. (2009). Empatik eğilim ölçeğinin ı̇lköğretim sekizinci sınıflar ı̇çin uyarlanması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(19), 77–86. https://doi.org/10.21560/spcd.23087
• Gülay, H. (2011). Annelerin tutumları ile 5-6 yaş çocuklarının saldırganlık, olumlu sosyal davranış ve akran şiddetine maruz kalma düzeyleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 31–48.
• Gün, R. Ş., & Gültekin-Akduman, G. (2022). Okul öncesi çocuklarının psikolojik sağlamlıklarının akran zorbalığı davranışları ile ilişkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 20(1), 107–123. https://doi.org/10.37217/tebd.1019516
• Hilooğlu, S., & Cenkseven-Önder, F. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinde zorbalığı yordamada sosyal beceri ve yaşam doyumunun rolü. İlköğretim Online, 9(3), 1159–1173.
• İlhan-Alper, S. (2008). İlköğretimde zorbalık [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi. Jackson, M., & Tisak, M. S. (2001). Is prosocial behavior a good thing? developmental changes in children’s evaluations of helping, sharing, cooperating, and comforting. British Journal of Developmental Psychology, 19(3), 349–367. https://doi.org/10.1348/026151001166146
• Jagers, R. J., Morgan-Lopez, A. A., Howard, T. L., Browne, D. C., Flay, B. R., & Coinvestigators, A. A. (2007). Mediators of the development and prevention of violent behavior. Prevention Science, 8(3), 171–179. https://doi.org/10.1007/s11121-007- 0067-4
• Kandemir, M., & Özbay, Y. (2009). Sınıf içinde algılanan empatik atmosfer ile benlik saygısı arasındaki etkileşimin zorbalıkla ilişkisi. İlköğretim Online, 8(2), 322–333.
• Kapıkıran, N. A. (2009). Öğretmen adaylarının empatik eğilim ve kendini ayarlama açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(26), 81–91.
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar ilkeler teknikler (30. Bs.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaya, A. & Siyez, D. M. (2010). KA-Sİ Çocuk ve ergenler i̇çin empatik eğilim ölçeği: Geliştirilmesi geçerlik ve güvenlik çalışması. Eğitim ve Bilim, 35(156), 110–125.
• Kılınç, M., & Uzun, K. (2020). Ergenlerin öznel iyi oluşlarının yordayıcıları olarak akran zorbalığı ve akran mağduriyeti. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3) ,1400–1439. https://doi.org/10.29299/kefad.853992
• Kline, R. B. (2015). Principles and practice of structural equation modeling (4th Ed.). Guilford Publications.
• Kokko, K., Tremblay, R. E., Lacourse, E., Nagin, D. S., & Vitaro, F. (2006). Trajectories of prosocial behavior and physical aggression in middle childhood: Links to adolescent school dropout and physical violence. Journal of Research on Adolescence, 16, 403–428. https://doi.org/10.1111/j.1532-7795.2006.00500.x
• Korkut-Owen, F. (2020). Okullarda iyilik hali ve PDR çalışmaları. Okul Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 3(1), 29–58.
• Kumru, A., Carlo, G., & Edwards, P. C. (2004). Olumlu sosyal davranışların ı̇lişkisel, kültürel, bilişsel ve duyuşsal bazı değişkenlerle ı̇lişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 54, 109–125.
• Külcü, D., & Çetin, H. (2021). Çocuklarda akran zorbalığı ve benlik saygısının incelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(2), 261–274. https://doi.org/10.46237/amusbfd.767706
• Lee, N., Ray, J., & Peck, J. (2023). Examining the mediating role of peer antisocial behavior on the relationship between parenting and bullying behaviors, Journal of Crime and Justice, 46(3), 348–368. https://doi.org/10.1080/0735648X.2022.2148713
• Ma, T., Zarrett, N., Simpkins, S., Vandell, D., & Jiang, S. (2020) Brief report: Patterns of prosocial behaviors in middle childhood predicting peer relations during early adolescence. Journal of Adolescence, 78, 1–8. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2019.11.004
• Mehrabian, A. (1997). Relations among personality scales of aggression, violence, and empathy: Validational evidence bearing on the Risk of Eruptive Violence Scale. Aggressive Behavior, 23(6), 433–445. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-2337(1997)23:6<433::AID-AB3>3.0.CO;2-H
• Mei, S., Hu, Y., Sun, M., Fei, J., Li, C., Liang, L., & Hu, Y. (2021). Association between bullying victimization and symptoms of depression among adolescents: A moderated mediation analysis. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(6), 3316. https://doi.org/10.3390/ijerph18063316 Mertler, C. A., & Vannatta, R. A. (2016). Advanced and multivariate statistical methods: Practical application and interpretation (6th Ed.). Pyrczak Publishing
• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Blackwell
• Olweus, D. (1994). Bullying at school: Basic facts and effects of a school-based intervention program. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 35(7), 1171–1190. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1994.tb01229.x
• Olweus, D. (1997). Bully/victim problems in school: Facts and intervention. European Journal of Psychology of Education, 12(4), 495-510. https://doi.org/10.1007/BF03172807
• Olweus, D. 2010. Bullying in school’s facts and intervention. Kriminalistik, 64(6), 351-61.
• Özdemir, S. (2018). Ergen riskli davranışlarının akran zorbalığı, örselenme yaşantıları ve psikolojik sağlamlıkları ile ilişkisinde sağın arkadaşların aracı etkisinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 43(195), 223–239. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2018.7509
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, i̇lişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 531–562.
• Rehber, U., & Atıcı, Y. (2009). İlköğretim ı̇kinci kademe öğrencilerinin empatik eğilim düzeylerine göre çatışma çözme davranışlarının ı̇ncelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 323–342.
• Rinaldi, C., Bulut, O., Bulut, T., & Di Stasio, M. (2023). The influence of parenting dimensions and junior high school students’ involvement in bullying. Journal of School Violence, 22(2), 183–197. https://doi.org/10.1080/15388220.2022.2162534
• Roberts, W., & Strayer, J. (1996). Empathy, emotional expressiveness, and prosocial behavior. Child Development, 67(2), 449–470. https://doi.org/10.2307/1131826
• Romano, E., Tremblay, R. E., Boulerice, B., & Swisher, R. (2005). Multilevel correlates of childhood physical aggression and prosocial behavior. Journal of Abnormal Child Psychology, 33(5), 565–578. https://doi.org/10.14812/cuefd.283275
• Ryzin, M., Roseth, C., & Biglan, An. (2020). Mediators of effects of cooperative learning on prosocial behavior in middle school. International Journal of Applied Positive Psychology, 5, 37–52 https://doi.org/10.1007/s41042-020-00026-8
• Salı, G. (2016). An Examination of violent and empathic tendencies in adolescents by different variables. Cukurova University Faculty of Education Journal, 45(2), 147–180. https://doi.org/10.14812/cuefd.283275
• Serhan, N. (2018). Spor yapan ve yapmayan lise öğrencilerinin olumlu sosyal ve saldırgan davranışları ile okula yönelik tutumlarının incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Siyez, D. M., & Kaya, A. (2011). Akran zorbalığı gruplarında empatik eğilim. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 23–43.
• Soylu, Y., & Kağnıcı, D. Y. (2015). Evlilik uyumunun empatik eğilim, iletişim ve çatışma çözme stillerine göre yordanması. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 5(43), 44–54.
• Stiff, J. B., Dillard, J. P., Somera, L., Kim, H., & Sleight, C. (1988). Empathy, communication, and prosocial behavior. Communication Monographs, 55(2), 198–213. https://doi.org/10.1080/0363775880937616 Sutton, J. (2001). Bullies: Thugs of thinkers? The Psychologist, 14, 530–534.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Pearson.
• Taştan, B. S., Güçel, C., & İşçi, E. (2017). Dünyaya ilişkin varsayımlar ve özerklik algısının çalışanlarda olumlu sosyal davranışlar ve saldırganlık ile ilişkilerinin incelenmesi: Öz-belirleme ve pozitif yanılsamalar kuramları bağlamında bir değerlendirme. İş ve Davranış Dergisi, 2(2), 1–10. https://doi.org/10.25203/idd.317236
• Telle, N.-T., & Pfister, H.-R. (2016). Positive empathy and prosocial behavior: A neglected link. Emotion Review, 8(2), 154–163. https://doi.org/10.1177/1754073915586817
• Thornberg, R. (2015). The social dynamics of school bullying: The necessary dialogue between the blind men around the elephant and the possible meeting point at the social-ecological square. Confero: Essays on Education, Philosophy and Politics, 3, 161–203. https://doi.org/ 10.3384/confero.2001-4562.1506245
• Türkan, Aydın, B., Peker, A., Keleş, O., & Cengiz, S. (2023). Ergenlerde akran zorbalığı, empatik eğilim ve hoşgörü arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 225–242. https://doi.org/10.31463/aicusbed.1344065
• Ullman, J. B. (2013). Structural equation modeling. In B. G. Tabachnick, & L. S. Fidell (Eds.), Using multivariate statistics (pp. 681–785). Pearson.
• Uludağ, A., & Kılınç, M. (2017). Sağlık çalışanlarının empatik eğilim düzeyinin saldırgan davranış düzeyleri ile ilişkisi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 809–825. https://doi.org/10.21547/jss.307207
• Uzun, K., & Arslan, G. (2024). Rumination and forgiveness in emerging adults: Mediating role of mindfulness and humility. Psychological Reports. 1-29. https://doi.org/10.1177/00332941241256641
• Ünlü, M., & Avci, R. (2023) Examination of aggression and school attitudes of high school students exposed to teacher violence and peer bullying, Journal of School Violence, 22(4), 474–489, https://doi.org/10.1080/15388220.2023.2214737
• Warden, D., & MacKinnon, S. (2003). Prosocial children, bullies and victims: An investigation of their sociometric status, empathy and social problem-solving strategies. British Journal of Developmental Psychology, 21(3), 367–385. https://doi.org/10.1348/026151003322277757
• Yaban, H., Sayıl, M., & Kındap-Tepe, Y. (2013). Erkek ergenlerde anne babadan algılanan destek ile akran zorbalığı arasındaki ilişkide arkadaşlık niteliğinin rolü. Türk Psikolojik Dergisi, 28(71), 20-32.
• Ye, J. Wang, S., & W, G. (2023). Association of peer bullying, life satisfaction with self-harm among junior high school students[J]. Chinese Journal of School Health, 44(9), 1360–1364. https://doi.org/10.16835/j.cnki.1000-9817.2023.09.018