Mete Han ve Eski Türk Orta-Asya Kamu Hukukundaki Yeri

Yıl 2022, Sayı: 1, 1 - 31, 30.06.2022

Aybars Pamir

Öz

Mete Han Çinliler’in Hiung-nu ismini verdikleri Hun Devleti’nin kurucusu ve en önemli hükümdarıdır. Çok üstün vasıflara sahip olduğu görülen Mete Han Hun tahtını babası da dahil çok sayıda devlet görevlisini öldürerek ele geçirmiş, ardından da son derece disiplinli bir devlet teşkilâtı oluşturmuştur. Orta-Asya’da gerçekleştirdiği onlarca sefer sayesinde de hem bölgedeki çok sayıda kabileyi egemenliği altına almış, hem de Çin üzerinde büyük bir baskı kurmuştur. Mete’nin, koyduğu töresiyle belirlemiş olduğu çok sayıda kamu hukuku müessesesi ilerleyen dönemlerde Orta-Asya’da kurulacak Türk devletlerine de bir model teşkil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mete, Hunlar, Orta-Asya, Töre, Irkıl Hoca, Tan-hu

Kaynakça

• AHMETBEYOĞLU, A.; Sorularla Eski Türk Tarihi, İstanbul, 2014.
• ARSAL, S. Maksudȋ; Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul, 1947.
• ARSLAN, Mahmut; “Eski Türk Devlet Anlayışı ve Çifte Hükümdarlık Meselesi,” Fırat Üniversitesi Tarih Metodolojisi ve Türk Tarihinin Meseleleri Kollokyumu, Elazığ, 1990. (s.223 – 239).
• AYDIN, M. Akif; Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, 2009.
• AYDOĞAN, Metin; Yönetim Gelenekleri ve Türkler, C. I, İstanbul, 2019.
• BARTHOLD, W.; Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, İstanbul, 1927.
• CEYLAN; A.; “İslâm Öncesi Türk Hukuku’nda Danışma Meclisi”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.I, S.I, 1997. (s. 1-12).
• CİN, Halil – AKGÜNDÜZ, Ahmet; Türk Hukuk Tarihi, C.I, Konya, 1989. CİN, Halil – AKYILMAZ, Gül; Türk Hukuk Tarihi, Konya, 2011.
• DE GROOT, J.M. – ASENA, G.A.; Hunlar ve Türkistan, İstanbul, 2010.
• De GUIGNES, J.M.; Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Tatarların Tarih-i Umumîsi, C. I, İstanbul, 1924.
• FINDLEY, C.V.; The Turks in World History, New York, 2005.
• GÖMEÇ, Saadettin; Türk Destanlarına Giriş, Ankara, 2009.
• GÖMEÇ, Saadettin; Türk Hun Tarihi, Ankara, 2012.
• GUMILEV, L.N.; Hunlar, Çev. A. Batur, İstanbul, 2003.
• GÜNALTAY, Ş.; Mufassal Türk Tarihi, C. I, İstanbul, 1338-1339.
• GÜNALTAY, Ş.; Mufassal Türk Tarihi, C. II, İstanbul, 1338-1339.
• GÜNAYDIN, Hasan; Mete Han ve Devlet Yönetimi, İstanbul, 2016.
• İNALCIK, Halil; “Osmanlılar’da Saltanat Veraseti Usulü ve Hakimiyet Telâkkisiyle İlgisi,” S.B.F.D., XIV/I, 1959. (s. 69-94).
• KAFESOĞLU, İbrahim; “Eski Türkler’de Devlet Meclisi-Toy”, Birinci Millȋ Türkoloji Kongresi, İstanbul, 1980. (s. 205-209).
• KAFESOĞLU, İbrahim; Türk Millȋ Kültürü, İstanbul, 1984.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin; “Eski Türkler’de ve Oğuz-Türkmenler’de İkili-Dörtlü-Altılı-Onikili-Yirmidörtlü Düzen,” İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırma Merkezi, 5. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul, 1985. (s. 341-355).
• KOCA, S.; Eski Türkler’de Devlet Geleneği ve Teşkilâtı, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, C. II.
• KÖSOĞLU, N.; Türk Dünyası Tarihi ve Türk Medeniyeti Üzerine Düşünceler, İstanbul, 1990.
• LATTIMORE, O.; Caravan Routes of Inner Asia, The 3rd Asia Lecture, The Geographical Journal, 72/6, London, 1928.
• LIPPE, A.; Sculpture of Greater India, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 18/6, New York, 1960.
• OTKAN, Pulat; Tarihçinin Kayıtlarına (Shi Ji) Göre Hunlar, İstanbul, 2018.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, C.I, İstanbul, 1971.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, C.II, İstanbul, 1971.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Mitolojisi, C. I, Ankara, 1993.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türkler’de Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar), Ankara, 1982.
• PAMİR, Aybars; “Eski Orta-Asya Türk Hukuku’nda Kurultay Müessesesi”, Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.II, S. III, Haziran, 2015.
• PAMİR, Aybars; “Orta-Asya Türk Hukukunda Töre Kavramı”, A.Ü.H.F.D., 2009/2, C.58. (s. 359-375).
• TANERİ, Aydın; Türk Devlet Geleneği, Dün ve Bugün, Ankara, 1975.
• TAŞAĞIL, Ahmet; Bozkırların İlk İmparatorluğu, Hunlar, İstanbul, 2020.
• TOGAN, Zeki Velidi; Oğuz Destanı, İstanbul, 1982.
• TURAN, Osman; “Eski Türkler’de Okun Hukukî Bir Sembol Olarak Kullanılması”, Belleten, XXXV. (s. 305-318).
• TURAN, Osman; Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, İstanbul, 1995.
• UĞURLU, Nurer; Adriyatik’ten Çin Denizi’ne İlk Türkler, İstanbul, 2013.
• ÜÇOK, Coşkun – MUMCU, Ahmet – BOZKURT, Gülnihal; Türk Hukuk Tarihi, Ankara, 2018.
• VERSAN, Vakur; “Tarihte Türkler’in İslâm Kamu Hukuku’na Katkıları,” Onar Armağanı, İstanbul, 1977. (s. 939-950).
• VLADIMIRTSOV, B.Y., Moğolların İçtimaî Teşkilâtı, Moğol Göçebe Feodalizmi, Çev. A. İnan, Ankara, 1987.
• WATSON, B., Record of the Grand Historian of China, Vol. II, New York, 1968.